بخشی از مقاله
چکیده
عمق بخشیدن به آموزه های دینی، جوانان را از آسیب های اخلاقی و اجتماعی مصون می دارد و به تبع آن شوق درونی و بصیرت باطنی در پرتو اعتقاد و یقین حاصل می گردد. آموزش عالی باید به دنبال ایجاد زمینه، جهت رشد فضائل اخلاقی و تقویت بینش و مهارت دانشجویان و رشد همه جانبه ی متناسب با آموزه های دینی و پویایی فرآیند یاددهی - یادگیری در جهت نهادینه کردن ارزش های واقعی اسلامی گام بردارد. هدف از این مطالعه، تأثیر برنامه درسی مبتنی بر دیدگاه تربیت منش و شخصیت توماس لیکنا درجهت درونی کردن ارزش های دینی دانشجو معلمان دانشگاه فرهنگیان پردیس شهیدان پاکنژاد شهر یزد بوده است. این مطالعه به صورت نیمه تجربی و به روش پیش آزمون- پس آزمون در سال1394 انجام شد و 148 نفر از دانشجو معلمان پسر به وسیله نمونه گیری تصادفی انتخاب و به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند. بعد از پیش آزمون، گروه آزمایش در برنامه درسی، شرکت کردند. تغییرات قبل و بعد دو گروه با آزمون رتبه ای علامت دار ویلکاکسون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد که در همه ی ابعاد مربوط به تربیت منش و شخصیت در جهت درونی سازی ارزش های دینی تفاوت معنی داری بین دو گروه وجود دارد.
واژه های کلیدی
درونی کردن ارزش های دینی، تربیت منش و شخصیت، دانشجو معلمان.
مقدمه
ارزش ها و باورهای دینی، غرایز بشر را در جهت صحیح هدایت کرده و خواسته ها و تمایلات او را اصلاح کرده و انسان هایی برای جامعه تربیت می نماید که قادر به بالندگی کشورشان باشند. تربیت دینی، شکوفا کردن قوای انسان به طور متعادل، هماهنگ و در چارچوب ارزش های الهی است . [1] یکی از مسائل مهم و اساسی جامعه امروز نهادینه کردن، رشد و تثبیت باورهای دینی است. باورها و ارزش های دینی هرچه سطحی تر باشند نمی توانند نجات بخش انسان از ورطه های هولناک گناه وخطا باشند و هرچه عمیق تر باشند انسان را به قرب الهی نزدیک تر می سازند تا جایی که انسان را به درجه ای از یقین می رسانند که جز خدا نبیند. به تعبیر گیدنز برای رو به رو شدن با خطرها باید به اصالت های وجودی پناه برد، چرا که تنها و یگانه ریسمان روحی لازم برای محقق ساختن خویشتن، ریسمان اصالت است و تار و پود آن را »حقیقی بودن نسبت به خویشتن« تشکیل می دهد. تار وپود این ریسمان از عمق ایمان و سرچشمه ی اعتقادات وجود آدمی ریشه می گیرد؛ هرقدر این تار وپود قوی تر باشد، امنیت آدمی پایدارتر است و هرقدر بازگشت به میراث غنی درون عمیق تر باشد، پایه ها و ریشه های امنیت قوی تر می شود. [2] ضرورت تدوین محتوای درسی مطابق اصول استاندارد برنامه ی درسی در جهت رشد و پاسخ گویی به نیازها و علایق افراد، در نظام های آموزشی بر اندیشمندان و صاحب نظران این حوزه پوشیده نخواهد بود. در واقع » محتوای استاندارد شده « به همراه » روش تدریس مناسب« می تواند نقش مهمی در انتقال مفاهیم علمی و آموزه های دینی ایفا نماید. از ضروریات حرفه ی معلمی و شایستگی های این شغل آن است که معلم در این اندیشه باشد که در کلاس درس چه چیزهایی باید آموخته شود؟ چگونه باید آموخته شود؟ و به چه کسانی آموخته شود؟ در عصر کنونی، رسالت اصلی آموزش و پرورش ایجاد تغییرات مطلوب در نگرش ها، شناخت ها و در نهایت، رفتار انسان هاست. [3] تحقق این امر نیازمند آسیب شناسی، شناسایی فرصت ها و تهدید ها و یافتن راه کارهای عملی و به طور خلاصه، یک راهبرد مناسب است که به پژوهش های تجربی و میدانی نیاز دارد. بنابراین، ضروری به نظر می رسد که پژوهش های میدانی در زمینه تحول و تغییر نگرش نسبت به ارزش ها در قشر جوان صورت پذیرد. [4] پژوهش حاضر به بررسی آموزش درونی کردن ارزش های دینی مبتنی بر دیدگاه پرورش منش و شخصیت توماس لینکا می پردازد.
ضرورت و اهمیت پژوهش
تربیت انسان در مسیر رشد و نیل به کمالات انسانی، از اهداف والای دین مبین اسلام است. رشد فضایل و ارزش ها در انسان و پرهیز از رذایل اخلاقی، به داشتن یک منش و شخصیت خوب در انسان کمک فراوان می کند. این آموزش و تربیت در سنین جوانی از موفقیت بالایی برخوردار خواهد بود. آموزش ارزش ها و رشد فضایل در این سنین، به پایداری رفتار ارزشی و اخلاقی آنها منجر شده، به ارزشی بودن آنها در خانواده و جامعه نیز کمک می کند. [4] جوانان امروزه عهده دار مسئولیت های فردا خواهند بود، پس هرگونه سرمایه گذاری در جهت شناخت عوامل مؤثر تربیت و ریشه های مذهبی آنان در واقع یک سرمایه گذاری اساسی محسوب می شود که سلامت جامعه ی فردا را تضمین خواهد کرد. بخصوص جامعه ی ما که بیش از نیمی از جمعیت آن را جوانان به خود اختصاص داده اند و با توجه به تعالیم اسلامی که رسول گرامیاسلام مکرراً فرمودند: " وصیت می کنم شما را به تکریم و نیکی جوانان که دلهایشان رقیق و پاک است و هنگامی که از سوی خدا به پیامبری مبعوث شدم، جوانان با من هم پیمان شدند و پیران با من مخالفت کردند." [5] بنابراین یکی از محورهای مهم و اصلی تربیت، باید عمق بخشیدن آموزه های دینی درجوانان باشد، زیرا دراین صورت است که فرزندان از هرنوع آسیب های اخلاقی و اجتماعی مصون می مانند. بسیاری از شرارت های افراد ناشی از نداشتن تربیت دینی و اخلاقی می باشد و درونی شدن ارزش های دینی باعث می شود آنان دربرابراین انحرافات مقاومت بیشتری داشته باشند. دوره جوانی با هجوم انواع پرسش های دینی همراه می شود و در کنار عشق و علاقه به دانش دین و کنجکاوی بسیار در آن، دست های پنهان و پیدایی سعی در غبار آلوده کردن اذهان جوانان نسبت به باورهای دینی دارند. بی شک هرگاه آن عطش روحی و این پرسش های پی درپی با آموزه های دینی آشنا نشوند، با مشکلات زیادی روبرو خواهند شد. در تأکید بر نشر دین، امام خمینی در صحیفه نور جلد 20 صفحه 241 می فرماید: "در شناسایی اسلام بیشتر جدیت کنید، تعالیم مقدسه قرآن را بیاموزید و به کار بندید با کمال اخلاص در نشر و تبلیغ و معرفی اسلام به ملل دیگر و پیشبرد آرمان های بزرگ اسلام بکوشید. [6] جامعه ی اسلامی ما در حال گذر از یک جامعه سنتی به یک جامعه در حال توسعه است، این عامل در تغییر ساختار نظام ارزشی جامعه تأثیرگذار است، علاوه بر این با گسترش هر روزه وسایل ارتباط جمعی مثل ماهواره و اینترنت، عموم مردم به خصوص نسل جوان در معرض خطرات روزافزونی هستند، با توجه به اینکه در حال حاضر با مشکلاتی در بازتعریف نظام ارزشی روبرو هستیم، به وظایف مسئولین آموزشی بسیار افزوده شده است. اگرچه تاکنون مسئولان امر در راستای هر چه بیشتر آشنا کردن نسل جوان با فرهنگ و ارزش های دینی گام هایی را برداشته و امروز شاهد برگزاری مراسم و تشکل های مذهبی در دانشگاه هستیم؛ اما هنوز هم بسیاری از جوانان در اثر ناآشنایی با باورهای دینی، به بحرانهای هویتی مبتلا هستند. پس نیازمند انجام تحقیقات و پژوهش هایی برای رفع این معضلات هستیم تا با مطالعات دقیق بتوانیم راهکارهایی عملی را بیابیم تا گرایش نسل جوان به ارزش های دینی را افزایش دهیم. دینداری در عصر ما، یک ضرورت است. ایمان راستین، ستونی محکم و تکیه گاهی امن، برای همه است تا در حوادث و اتفاقات به آن متمسک شده و از گمراهی نجات پیدا کنند. دین، کنترل فرد را در برابر آلودگی ها و گناهان افزایش داده و با متوجه کردن افراد نسبت به وظایف روزانه خود و تحت ضابطه قرار دادن روابط انسانی و اجتماعی، نقشی اساسی در تربیت دارد.
پیشینه تحقیق
در این زمینه تحقیقات متعددی انجام شده است که به برخی از آنان اشاره می کنیم.
قربان زاده به این نتیجه رسیده است که بین عوامل خانوادگی، آموزشگاهی و اجتماعی با رشد باورهای دینی ارتباط و همبستگی وجود دارد. [4] خادمی نیز به این نتیجه رسیده است که عوامل گوناگون درون مدرسه ای همچون روشهای برخورد مربیان، معلمان، مدیران و معاونان، محتوای کتب درسی و فضای فیزیکی مدرسه می تواند در تحقق درونی سازی ارزش های اسلامی مفید باشد و نقش هر یک از آنان را در این امرمشخص می کند. [7] خیری به این نتیجه رسیده است که در درونی کردن ارزش های دینی و مذهبی، تبیین ارزش های مذکور به صورت اصولی و درست و نیز نقش الگوی معلم، به عنوان کسی که خود بیان کننده ی ارزش ها برای افراد است، نقش مهمی دارد. [8] قنبرلو همچنین به این نتیجه رسیده است که بین رفتار و کردار دبیران دروس گوناگون در قالب الگوهای عملی برای افراد، رفتار و کردار عملی معلمان دینی و قرآن - مربیان - امور تربیتی به عنوان الگوی عملی، و درونی شدن ارزش ها، رابطه معناداری وجود دارد. [9] سلیمانی نیز به این نتیجه رسیده است که 58 روش عملی برای درونی سازی ارزش ها در جوانان از دیدگاه آیات و روایات وجود دارد که مسئولان امر تعلیم و تربیت می توانند از آن استفاده کنند. [10]
مبانی نظری
پرورش منش و شخصیت "تربیت منش و شخصیت" بیانگر نگرش تربیتی ویژه ای است که بر اهمیت حضور و نقش اولیا و مربیان نهادهای آموزشی تربیتی در آموزش ارزش ها به فراگیران و حک و ثبت ارزش ها در ذهن و روان آنها تأکید می ورزد. [11] این رویکرد بر آن است تا با همکاری نهادهای تربیتی اعم از خانواده، مدرسه، والدین و مربیان، ارزش های اخلاقی مورد نیاز هر فرد را جهت رشد شخصیت آنها و جلوگیری از بزه کاری اجتماعی از طریق یک برنامه یمنظّم آموزشی و تربیتی در ذهن افراد حک کرده، آنها را در شخصیتشان تثبیت کند. تحکیم شخصیت اخلاقی به منزله ی هدف اساسی در تعلیم و تربیت تلقی میگردد. "پرورش منش" یعنی کمک به دانشآموزان برای درونی ساختن ارزشها؛ به طوری که بدون حضور والدین و معلمان نیز قادر و راغب باشند به انتخابهای عاقلانه دست بزنند و بر اساس آنها عمل کنند. [11] پرورش منش، تصورات واقعی و مثبت افراد، نگرش نسبت به دیگران، توانایی آنها درتصمیمگیری و ضرورت شرکت درفعالیتهای اجتماعی را در آنها پرورش میدهد. پرورش منش، ارزشهای معینی را در افراد پرورش میدهد. روش اساسی در این امر شامل اثرمتقابل قوانین انضباطی، فرآیند تفکرعقلانی و مشارکت افراد میباشد. پرورش منش به راه زندگی شکل میبخشد؛ تا جایی که ارزشهای اخلاقی را در تفکر هر فرد پرورش میدهد. بنابراین یک پرورش منش اثربخش، کنند و اگر با وجود ارائه الگوهای تربیتی به وسیله سخنرانی ها،
