بخشی از مقاله
چکیده
مبانی دینی، تأمین سعادت و کمال انسان را در تمامی زمینهها مقصد قرار داده که یکی از این حوزهها، حوزه اقتصادی است. اقتصاد سالم و مبتنی بر مبانی دینی یکی از رموز بقای جامعه اسلامی میباشد. تاکید قرآن کریم بر اخلاق محوری، آخرت گرایی، زمینه سازی جهت تولید و توزیع، لزوم اتخاذ الگوی صحیح مصرف و عدالت مداری، لزوم اهتمام نظام آموزشی و به ویژه برنامه های درسی را نسبت به تربیت اقتصادی به ویژه با توجه به شرایط امروزی اقتصاد کشور و تاکید مقام معظم رهبری بر اقتصاد مقاومتی، مبرهن میسازد. لذا، مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثیرگذاری مبانی سه گانه اعتقادی، اخلاقی و فقهی در طراحی برنامه درسی تربیت اقتصادی و با روشی تحلیلی-استنتاجی انجام شد.
مبنای نظری در این پژوهش جهت طراحی برنامه درسی تربیت اقتصادی-اسلامی، منطق تایلر در قالب عناصر 4 گانه برنامه درسی اعم از اهداف، محتوا، فرایند یاددهی-یادگیری و ارزشیابی بود. بر اساس مبانی دینی اعتقادی، اخلاقی و فقهی، طراحی برنامه درسی تربیت اقتصادی مبتنی بر آن مورد بررسی و مداقه قرار گرفت. در نهایت این نتیجه حاصل گردید که توجه به مبانی دینی اعتقادی، اخلاقی و فقهی تلویحات مهمی در زمینه طراحی برنامه درسی تربیت اقتصادی به همراه دارد.
اولین حوزه در زمینه تربیت اقتصادی، عقاید اقتصادی است، در این حوزه در طراحی برنامه درسی باید صفت ربوبیت، رزاقیت و صمدیت خداوند مورد توجه قرار گیرد. در عرصه اخلاق اقتصادی، مواردی نظیر سبک زندگی، رفتارها، انصاف، انفاق، گذشت و ایثار تا کم فروشی، معاملات حلال و حرام، غش در معامله و ... با توجه به ویژگیهای مخاطبین مطمح نظر باشد. لذا توجه به اصلاح الگوی مصرف و رفتارهای مصرفی با تاکید بر اقتصاد مقاومتی باید مورد عنایت واقع شود.
در حوزه فقه اقتصادی که مقوله بسیار مهم و تأثیر گذاری است، بایستی احکام خمس، زکات و معاملاتو امثالهمِمطالبِ فقهی در طراحی عناصر برنامه درسی تربیت اقتصادی گنجانده شود. در مجموع، برنامه های درسی از طریق توجه و التزام به مبانی دینی در حوزه تربیت اقتصادی سبب خواهد شد، مخاطبینبا برخورداری از حُسن رفتار و تدبیر در عرصه های اقتصادی، توانمندی لازم نسبت به عهده داری مسوولیتهای کلان در تحولات اقتصادی روز و به ویژه مهارتهای اقتصاد مقاومتی را کسب نمایند.
مقدمه
دین، جهت هدایت آدمی به سوی تحقق مراتب حیات طیبه در همه ابعاد زندگی اعم از فردی، اجتماعی، اقتصادی بوده و میتواند ملاک و معیار مورد نیاز را در زمینه های مختلف ارائه نماید. به علاوه، حوزه رهنمودی دین، برای همه انسانها در هر زمان و مکانی میباشد. متخصصان حوزه تعلیم و تربیت بر این باورند که اگر افراد جامعه زندگی خود را بر مدار دین و خداباوری قرار دهند، سلامت و سعادت جامعه در همه ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تضمین میشود - پوردهاقانی و جعفری،. - 1388 هدف غایی از آموزش دینی در عرصه های مختلف، تربیت انسان شایسته و وارسته ای است که صلاحیت تقرب به درگاه الهی را داشته باشد.
به علاوه، در دنیای امروز و حسب اقتضائات و الزامات تکنولوژیک و اقتصادیِِ حاکم بر زندگی بشر، مسئولیت نظامهای تعلیم و تربیت رسمی و عمومی مضاعف شده به طوری که ملاحظات خاصی را در باب نهادها، محتوا، برنامهها و روشهای تعلیم و تربیت پیش روی برنامه ریزان آموزشی قرار داده است. نهادهای آموزشی و فرهنگی کشورهای پیشرفته در کنار آموزش مهارتهای اولیه و ضروری مانند خواندن، نوشتن، ریاضیات، ادبیات، تاریخ و … به برنامه های آموزش اقتصاد و تربیت اقتصادی نیز توجه کرده و این برنامهها را، به عنوان بخش اصلی برنامههایی که عهده دار یاددهی عناصر شناختی، گرایشی و مهارتی ناظر بر تدبیر زندگی و تحقق رفتارهای مطلوب در عرصه زندگی فردی و تعاملات اجتماعی هستند، وارد سیستم آموزشی کردهاند.
آموزش اقتصاد و یا به بیان علمی تحقق اهداف شناختی، گرایشی و رفتاری در حوزه اقتصادی، که از آن به طور عام به عنوان »تربیت اقتصادی« نام برده میشود، حوزه بسیار شناخته شده ای به لحاظ حجم ادبیات و تجارب حاصله در دنیای امروز، محسوب میگردد. در حالی که در کشور ما از گذشته تا امروز، به این موضوع توجهی نمی شود.در کشور هنوز کم نیستند کسانی که آموزش اقتصاد را منحصراً رشته ای دانشگاهی میدانند. به همین سیاق، مراکز علمی کشور در زمینه مباحث تخصصی مربوط به اصول و قواعد طراحی برنامه های درسی اقتصاد، روشها و تکنیکهای یاددهی یادگیری، از فقر نسبی پژوهشی و منابع مطالعاتی رنج میبرند.
همچنین، تصور رایج از تعلیم و تربیت اقتصادی، تصوری است ابتداییبعضاً، غلط و عاری از ملاحظات و کارکردهای خاص مورد نظر ادبیات اقتصادی؛ یعنی ادبیاتی که غایت آن فرهنگ سازی و مدیریت رفتار اقتصادی شهروندان باشد. در این میان، برنامه آموزش اقتصاد در مدرسه و کتاب آن در کنار ضعفها و اغلاط فراوان علمی و مغایرتهای آن با مباحث اقتصاد اسلامی، به رشته های علوم انسانی اختصاص یافته و مطالب مندرج در برنامه های آموزشی رسمی و عمومی - دبستان و راهنمایی - مثل کتب علوم اجتماعی، نیز وضعیتی اسفبارتر از کتاب اقتصاد دارد - پیغامی و همکاران، .
واضح است که برای نیل به اهداف والایی که در زمینه تربیت اقتصادی وجود دارد، برنامه ریزیهای بسیار ظریف و بر پایه اصول علمی ضروری میباشد. در همین راستا، با اتکا به مبانی دینی در طراحی برنامه درسی می توان تربیت اقتصادی را در پرتو مبانی و تعالیم دینی به فراگیران ارائه نمود. با توجه به مطالب مطرح شده و کم لطفیهای موجود نظام آموزشی در زمینه تربیت اقتصادی با نگاه اسلامی، مطالعه حاضر با هدف چگونگی تأثیرگذاری مبانی دینی - اعتقادی، اخلاقی و فقهی - در طراحی برنامه درسی تربیت اقتصادی صورت پذیرفت. بر این اساس در مطالعه حاضر، منطق تایلر در طراحی برنامه درسی تربیت اقتصادی مبتنی بر مبانی دینی مد نظر و مورد مداقه قرار گرفته است.
مالحظات روش شناختی
روش انجام مطالعه حاضر تحلیلی - استنتاجی است. این روش به دنبال فهم، تبیین و روشن ساختن مجموعه ای از مفاهیم و ساختارهای مفهومی در بحث تأثیر مبانی تربیت دینی - اخلاقی، اعتقادی و فقهی - بر طراحی عناصر برنامه درسی در تربیت اقتصادی میباشد. بدین منظور، مفهوم تربیت، تربیت دینی و مبانی تربیت دینی عنوان گردید. پس از طرح و تشریح مفهوم عناصر برنامه درسی، منطق تایلر با تاکید بر عناصر 4 گانه هدف، محتوا، روش و ارزشیابی به عنوان مبنای نظری پژوهش در این زمینه مورد واکاوی قرار گرفت؛ سپس، در مورد رسالت تربیت اقتصادی و ضرورت توجه به اقتصاد در عصر حاضر مباحثی مطرح گردید. در ادامه تلاش شد تا با در نظر داشتن مبحث هماهنگی درونی بین عناصر برنامه درسی در طراحی برنامه درسی تربیت اقتصادی مبتنی بر مبانی دینی، استنباط و فهم روشنتری از برنامه درسی تربیت اقتصادی حاصل گردد.
تربيت دینی؛ معنا و مفهوم
اسلام، دین دنیا و آخرت است. لذا هم به زندگی دنیا و هم به سعادت اخروی انسان توجه کرده و دنیا را مزرعه آخرت تلقی میکند. اسلام هم به جامعه و هم به فرد توجه کرده و سعادت فردی و اجتماعی را در گرو تربیت دینی میداند. تربیت در اسلام بر اساس مفاهیم قرآنی، سنت و روش ائمه اطهار و تأکیدات آنها تبیین می-شود. به دلیل اهمیت ارزش و مقام انسان و تربیت او، اسلام برای جزء جزء مسائل تربیتی و آموزشی دستورالعمل دارد. حفظ دین به عنوان زیربنای اعتقادی جامعه و تداوم فرهنگ دینی، مستلزم توجه به کیفیت تعلیم و تربیت است، چرا که تربیت واقعی و همه جانبه انسان وقتی حاصل میگردد که آدمی مطابق دستورهای دینی در زندگی رفتار کند و انسان بدون پایبندی به دین نمیتواند به هدف نهایی حیات خود دست یابد - کشاورز، . - 1387
