بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی در جهان، حیات بر پایه کمال و بالندگی است.در شرایط کنونی که تعلیم وتربیت کارآمدیکی ازچالشبرانگیزترین موضوعات پیش روی جامعه است وتاکید صرف بردانش و محفوظات موجب رشد تک بعدی دانشآموزان را فراهم می کند، تربیت هنری میتواند کمک بسزایی بکند. همچنین، آموزش هنر دارای دو کارکرد است: کارکرد آیهای و کارکرد ابزاری. به عبارت دیگر، هر اثر هنری آیهای از آیات خداوندی است و همچنین ابزاری برای ارتقای هویت ملی و انسجام فرهنگی میباشد.
سند برنامه درسی ملی به عنوان یکی از اسناد مهم در ایران، نقشهراه در زمینه طراحی، سازماندهی، تدریس و ارزشیابی موضوعات درسی مدرسه است. بنابر این، در این مقاله اهداف برنامه درسی هنر در سند برنامه درسی ملی مورد بررسی قرار گرفته است. برای پاسخ به سوالات پژوهش از روش تحلیلی - مقایسه ای ا استفاده شده است. بدین جهت از سند برنامه درسی ملی و جدول اهداف برنامه هنر دوره ابتدایی و منابع مکتوب استفاده شد. بنابر این، این مطالعه تحقیق کیفی میباشد. به شیوه ی تحلیل محتوای کیفی داده صورت گرفته است.یافته هانشان میدهد که درحالیکه اهداف برنامه درسی هنردوره ابتدایی بااهداف کلی سند برنامه درسی همخوانی دارد،ولی درمدارس کشورودر برنامه درسی، آموزش هنر از جایگاه مناسبی برخوردار نیست.
مقدمه
"سند"نوشته ای است که بتوان آن را برای اثبات یا رد ادعا به کار برد؛ نوشتهای رسمی که دلیل یا تایید کنندهی چیزی باشد - صدری افشار،. - 1375 به زبان بسیار ساده برنامه درسی ملی یعنی مجموعهای از آنچه همهی دانشآموزان - در دورهها و سطوح و پایههای تحصیلی متفاوت - باید یادبگیرند. به علاوه آنچه که بعضی از دانشآموزان - بنابر استعداد؛ علاقه و توانمندی - میتوانند یادبگیرد. بنابراین تعریف ساده از برنامه درسی ملی »سند ملی « آن منبع اصلی و اساسی است که با در برداشتن همهی بایستههای کافی و وافی مخزن آبشخور هر نوع برنامهریزی درسی و تهیه و تولید هرگونه برنامه درسی قرار میگیرد - رئیس دانا ،. - 1389
برنامه درسی به محتوای رسمی و غیر رسمی، فرایند، محتوا، آموزشهای آشکار و پنهان اطلاق میگردد که بوسیله آنها فراگیر تحت هدایت مدرسه دانش لازم را به دست می آورد. مهارتهارا کسب میکند و گرایشها ؛ قدر شناسیها و ارزشها را در خود تغییر میدهد - ملکی . - 1387 "برنامه درسی ملی "به عنوان یکی از زیرنظام های اصلی سند تحول بنیادین و به منزله نقش جامع یادگیری، زمینه ایجاد تحول همه جانبه، گسترده و عمیق در مفاهیم و محتوای آموزشی را فراهم می آورد. این برنامه تحول آفرین، با تدارک فرصتهای تربیتی متنوع و جامع درصدد است تا امکان کسب شایستگیهای لازم جهت درک و اصلاح موقعیت، براساس نظام معیار اسلامی توسط دانش آموزان را میسر سازد.
و آنان را برای تکوین و تعالی پیوستهی هویت خویش تا دستیابی به مراتبی از حیات طیبه، یاری رساند. رسالت خطیر برنامه درسی، فراهم آوردن ساز و کارهای مناسب برای طراحی، تدوین، اجرا و ارزشیابی از برنامههای درسی در سطوح کلی تا محلی می باشد تا مبتنی بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، مفاهیم آموزشی و تربیتی به صورت نظاممند و ساختار یافته در اختیار کودکان و نوجوانان قرار گیرد. و محلی بانشاط و مدرسه دوست داشتنی را به تصویر بکشد . - سند برنامه درسی ملی، . - 1390
هنر یکی از مقولههایی است که وجودش در ذات هر انسانی غیرقابل انکار است و هرکس در جوهره وجودش به اندازهای از آن به غنیمت دارد. و به تبع آن هر جامعه ای دارای جلوههایی از هنر و هنرمندانی است که در ظهور تمدن آن جامعه و شناسایی تاریخ و ابقاء تمدن آن جامعه موثر است. لفظ هنر با ریشه سانسکریت از دو کلمه سو به معنای نیک و هر چیز خوب و نیک که فضایل و کمالاتی برآن مترتب است. و نر یا نره به معنای مرد و زن تشکیل شده است.
این واژه وارد زبان فارس شده و در اوستا به شکل هونر آمده که از صفات اهورا مزدا به معنای خوب و نیک است. در فارسی میانه یا پهلوی و پس از آن در دوره اسلامی به صورت هنر و به معنای انسان کامل و فرزانه و هم به معنای کمال و فضیلت آمده است.در لغت نامه دهخدا هنر به معنای علم، معرفت، دانش، فضل، فضیلت،کمال،کیاست، فراست و زیرکی است - شریف زاده، . - 1387 به اعتقاد برودی - 1977 - هنرها موجبات دستیابی انسان را به دانش، بصیرت، ارزشها و معانی فراهم میآورند که در هیچ یک از حوزههای محتوایی دیگر برنامه درسی وجود ندارد. هنر در برگیرندهی آن بخش از خلاقیت و بداعت انسان است که طی آن فرد با استفاده از مواد و وسایل هنری و دستی، عواطف، اندیشهها و احساسات خود را که نشأت گرفته از تفسیر بصری تجارب محیطی است به دیگران منتقل میکند. البته موفقیت در این کار به میزان تبحر و هنرمندی فرد برای برقراری این انتقال و ارتباط بستگی دارد - امینی . - 1384
پستالوزی بر اهمیت هنر در برنامه درسی تاکید میکند. همچنین خلاقیت و تخیل از طریق رویکردهای اساسی هنر درک میشوند. کیفیت پایین یا نبودن آموزش هنر ممکن است به مهار خلاقیت و تخیل منجر شود. آموزش هنر، روشهای خلاقانهتر و جالب تر را بر نگیزاند - سمپوزیوم بین المللی آموزش هنر ،. - 2006 راینهارتس - 1997 - تربیت هنر را به پنج موضوع کلی تفکیک میکند که عبارتند از: زیبا شناختی، ارتباط با طبیعت، آشنایی با تاریخ هنر، تولید محصول هنری، نقد هنری. آموزش هنربه دانش آموزان فرصت پیشبینی و تعیین اهداف و راه رسیدن به هدف و شناسایی و ارزیابی آن، حل مسئله و اعمال خود انضباطی و فرصت استفاده از پتانسیلهای منحصر به فرد از ذهنشان را ارائه می دهد - لوزانو و همکاران. - 2001 این مباحث مهمترین عناصر آموزش هنر از دوره ابتدایی تا دانشگاه هستند و بنابر سطح آموزش و متناسب با سنین آموزشی باید مطرح شوند.
آموزش هنر یکی از حوزههای مغفول برنامه های درسی در اکثر نظامهای تعلیم و تربیت دنیا به حساب میآید. این در حالی است که اگر به کارکردهای اساسی هنر توجه کنیم، در مییابیم که هیچ نظام آموزشی را نمیتوان بدون عطف توجه به هنری زیبا شناسی، نظامی کامل و کارآمد دانست. به لحاظ تاریخی، نظام آموزش و پرورش در کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و هنر در نظام آموزشی ایران همواره امری حاشیهای و جانبی بوده است. تحقیق و پژوهش درزمینه هنری در کشور ما نسبت به دیگر کشورها آنقدر کم بوده و از آن غفلت شده که هنوز تا تبدیل شدن هنر به یک مقوله اساسی آموزشی و نیازمند پژوهش در نظام تعلیم و تربیت کشورمان فاصله ای بسیار بوده، غفلت و کم توجهی به آن در سطوح مختلف اعم از سیاستگزاری، آموزشی و اجرا محرومیتی غیر قابل جبران تربیتی محسوب میگردد - مهر محمدی. - 1382 با توجه به هدف اصلی یعنی بررسی جایگاه برنامه درسی هنر در سند برنامه درسی ملی، مقولههای پژوهش حاضر عبارتند از:
1. شرح جایگاه برنامه درسی هنر ابتدایی در برنامه درسی ملی
2. آیا اهداف برنامه درسی هنر ابتدایی و اهداف سند برنامه درسی ملی هم راستا و هم جهت است ؟
روش شناسی
روش انجام این مطالعه به صورت تحلیلی - مقایسهای از نوع کتابخانهای است. بنابر این، ابتدا به بررسی جایگاه برنامه درسی هنر دوره ابتدایی در سند برنامه درسی ملی پرداخته، سپس اهداف مورد بررسی قرار میگیرند تا مشخص شود که آیا اهداف برنامه درسی هنر با اهداف سند برنامه درسی ملی همخوانی دارد یا نه. بدین منظور از سند برنامه درسی ملی و جدول اهداف برنامه هنر دوره ابتدایی و منابع مکتوب استفاده شده است.
رویکرد برنامه درسی هنر
برای دستیابی به هدف نخست تحقیق، رویکر برنامه درسی هنر در دوره ابتدایی را بررسی میکنیم.در هر انسانیBچه جوان چه پیرB ذوقی خلاقانه وجود دارد؛ زیرا همه ما از تمایل فطری برای استفاده از دستهای خود و نیز مواد لازم به عنوان ابزارهایی برای بیان هنری برخورداریم - جان لنکستر،. - 1373 ما برای پرورش این ذوق و خلاقیت و ایجاد فرصتهایی برای بروز انگیزش سازندگی، بیان احساسات و خیال کودکانه، شناخت زیباییها و ارتباط با آثار هنری گذشته و حال، شیوهای را در اموزش هنر انتخاب کرده ایم که با عنوان تربیت هنری بیان میشود. رویکرد برنامه درسی هنر در دوره ابتدایی تربیت هنری است.
انجام دادن فعالیتهای هنری در فضایی که کودکان، آزادانه تخیل و اندیشه کنند، حواسشان تقویت شود، ظرفیتهای نهفتهی هوش و تفکرشان پرورش یابد، عواطف و احساساتشان توسعه یابد و استعداد و خلاقیتهایشان شکوفا شود، به تربیت هنری منجر شود. جروم هاپس من، تربیت هنری را ناظر بر حواس مختلف، رشد تجارب حسی و لمسی، حساسیت و برخورد عمیق با جلوههای بصری هنری و نقادی هنرمندانه میداند. در واقع از نظر وی، تربیت هنری شامل آموزش حواس، رشد تجارب بصری، آفرینش و فهم اشکال نمادین بصری و نیز رشد اگاهانهی تصورات بصری در نقاشی، مجسمهسازی، هنرهای تزیینی و آموزش در زمینهی کاربرد و اعمال قضاوت نقادانهی تجارب بصری است.
