بخشی از مقاله
مقدمه
تأمین ماده آلی خاک باعث بهبود حاصلخیزی و تقویت بیولوژی خاک میگردد. تولید و مصرف ورمی کومپوست یکی از چندین راهکار امیدبخشی است که توسط محققین جهت جبران کمبود ماده آلی خاک از یک سو و مصرف کارآتر ضایعات کشاورزی و پسماندهای خانگی از سوی دیگر، مورد توجه و توصیه بوده است. این فرایند میبایست به بهترین نحو و با سرعت بیشتر از آنچه که تجزیه این ضایعات به عوامل طبیعی سپرده می-شوند و در راستای افزایش سلامتی محیط زیست صورت گیرد. ورمیکمپوست مواد حاصل از بستر پرورش کرم خاکی است که پس از دفع شدن از سیستم گوارشی کرم در محیط باقی میماند، از این رو ماده بجا مانده مجموعهای از فضولات کرم به همراه مواد آلی تجزیه شده و نیز اجساد کرمها است که برای گیاه ارزش غذایی فراوانی دارد. فرآوردهای که ورمی کمپوست خوانده میشود از لحاظ کیفی، مادهای آلی با pH تنظیم شده، سرشار از مواد هیومیک و عناصر غذایی قابل جذب برای گیاه و دارای انواع ویتامینها، هورمونهای محرک رشد گیاه و آنزیمهای مختلف میباشد.کود ورمیکمپوست از جمله کودهای آلی پوسیده و تجزیه شده است که حاوی بسیاری از عناصر قابل جذب شامل ازت، فسفر، پتاسیم، سدیم، کلسیم، منیزیوم، آهن، روی و منگنز میباشد .[2]
کرمهای دخیل در تولید ورمی کومپوست از شاخه Annelidis رده Oligochaeta خانواده Lumbrcisde جنس Eisenia گونه Foetida میباشند .[5] کرمهای خاکی، جانورانی بسیار سودآورند، از این رو آگاهی از بیولوژی کرمهای خاکی موجب استفاده بهتر از آنها در کشاورزی مـدرن، برنامـههای کنترل آلاینـدهها و غـیره میگـردد. کـرمهای خاکی به عنوان معرفهای بیولوژیکی در حاصلخیزی خاک نامیده شدهاند. آنها، عاملی در تنظیم جمعیت مناسب باکتریها، قارچها، اکتینومیستها، پروتوزوا، حشرات، عنکبوتها، هزارپایان و بسیاری از ریز موجودات خاک محسوب میشوند .[7]
افزایش مواد مغذی در نتیجهی معدنی شدن مواد آلی و ذخیرهسازی که حاصل نقش فزایند بیوکاتالیکی کرمهای خاکی موجود در کود ورمی کمپوست است در کار تجزیه، حفظ و پایدارسازی محیط مؤثر است. فعالیت کرم های خاکی به کیفیت و نوع تغذیه [12]، رطوبت، دما و دیگر فاکتورهای محیطی [9] وابسته است. تحقیقات گسترده ای به منظور شناخت و بهینه سازی فاکتورهای مؤثر در رشد و نمو کرم های خاکی انجام شده است .[9] بطوری که برای برخی عوامل تأثیرگذار و ضروری نظیر دما و رطوبت گستره مشخصی را برای انواع گونه های کرم های خاکی تعیین کرده اند . [10]
اما علاوه بر این عوامل شناخته شده، فاکتورهای زیاد دیگری هم وجود دارند که میتوانند در افزایش بیوماس کرم های خاکی و فعالیت آنها تأثیرگذار باشند. ترکمانی و علیخانی (1378 ) با مقایسه بسترهای کود گاوی، مرغی و گوسفندی اعلام کردند که ورمیکمپوست حاصل از کود مرغی دارای مقادیر بیشتری از عناصر منیزیم، فسفر، روی و مس بوده و از قابلیت هدایت الکتریکی پایین تری برخوردار است. در حالیکه ورمیکمپوست کود گاوی دارای بیشترین پتاسیم و آهن، ورمیکمپوست گوسفندی حاوی بیشترین مقدار درصد کربن آلی، مقدار کلسیم و سدیم در دو کود گاوی و گوسفندی تقریباً مشابه و بیشتر از کود مرغی گزارش شد .[1] عبادی و همکاران (1384) تکثیر و پرورش کرم خاکی Eisenia fetida را بر روی ضایعات و بقایای مختلف کشاورزی (تفاله گوجه فرنگی، ضایعات سیب زمینی، تفاله جو، باگاس، خاک اره و خاک) در مخلوط با کود حیوانی در سطوح 25، 50، 75 و %100 به همراه شاهد (کود حیوانی) مورد بررسی قرار دادند. نتایج بررسی نشان داد که بین تیمارها و سطوح فاکتورها اختلاف معنی دار (P<0.0001) از نظر نسبت بازدهی و تکثیر وجود دارد و بیشترین نسبت افزایش وزن در تیمار خاک اره در سطح %25 برابر با 69.48 3.20 و بیشترین نسبت میزان تکثیر در تیمار گوجه فرنگی در سطح %75 برابر با 74 8.75 به دست آمد. کمترین نسبت بازدهی و تکثیر (به ترتیب 6.64 1.09 و 3.85( 0.89 در تیمار تفاله جو دیده شد .[4]
در این مطالعه تأثیر مواد غذایی مختلف به عنوان بستر بر روی رشد و تولید مثل کرمهای خاکی Eisenia foetida در رطوبت و دمای ثابت در شرایط آزمایشگاه بررسی شد
مواد و روشها
به منظور بررسی میزان تکثیر و افزایش وزن کرمهای خاکی Eisenia foetida تحت تـاثیر انـواع بسـترهای غذایی، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی بـا سـه تکـرار در آزمایشـگاه خاکشناسـی مرکـز آمـوزش جهـاد کشاورزی اصفهان انجام گرفت. پلات ها عبارت بودند از 15 سبد میوه به ابعاد 40*30 سانتی متر با محتـوای 5 کیلوگرم مواد غذایی(طبق تیمار) و 30 گرم کرم (بالغ با وزن متوسط). جهت جلوگیری از فرار کـرم هـا از منافـذ سبد جدارههای سبدها با توری پارچهای پوشانده شد. سبدها در درجه حرارت 25 و رطوبت نسبی 75 درصد .[3] به مدت 3 ماه تحت مراقبت قرار گرفتند. پس از سپری شدن دوره، کرمها از بسترها جدا سازی و شمارش و وزن شدند. جهت توزین از ترازوی دیجیتال %1 استفاده شد. تیمارها عبارت بودنـد از %50 کـود گـاوی ( 50 درصـد رطوبت)% 50 + خاکبرگ، %50 کود گاوی % 50 + کاه و کلش گندم، %50 کود گاوی % 50 + پودر یونجه خشک، %50 کود گاوی % 50 + پسماند سبزیجات (سبزیجات خانگی مانند گشنیز، جعفری، شنبلبله و .... که بصورت تـر با تقریبا %75 رطوبت مصرف شدند) و %100 کود گاوی به عنوان شاهد. نسبتهـای یـاد شـده بصـورت وزنـی اعمال شدند. جهت آنالیز دادهها و مقایسه میانگینها از نرم افزار SAS استفاده شد. مقایسه میانگینها بـه روش LSD انجام پذیرفت.
نتایج و بحث
- تاثیر بسترهای مختلف بربیومس و تعداد کرمهای خاکی باتوجه به نتایج تجزیه واریانس دادهها، تاثیر بسترها بر بیومس و تعداد کرمها بسیار معنی دار بود (جـداول 1 و .(2
میزان وزن و تعداد کرمها در بستر کود گاوی خالص با بستر مخلوط کود گاوی بـا کـاه و کلـش گنـدم و پسـماند سبزیجات تفاوت معنیداری با همدیگر نداشتند. تیمار بستر مخلوط کود گاوی با خاکبرگ و پودر یونجه نتوانسـتند افزایش معنی داری در میزان وزن و تعداد کرمها داشته باشند. کود دامی خالص بخاطر بالا بودن میـزان نیتـروژن، بیشترین بیوماس 303/33) گرم) و تعداد کرم 345) )، و مخلوط کود گاوی با خاکبرگ کمترین وزن 109/43) گرم)
و تعداد کرمها (163/66) را باعث شدند. ایوان و گیلد ( (1948 گزارش کردند که کرمهایی که در محیطهایی با مواد دارای نیتروژن بالا زندگی میکنند سریعتر رشد کرده، زادآوری بیشتری دارند .[11] بـه نظـر قیصـری و همکـاران (1388) سبزیجاتی از نوع شاهی، ریحان، کاهو، کلم و دیگر انواع سبزی بصورت مخلوط، غذای مناسبی برای کرم خاکی Eisenia foetida نمیباشند. بخصوص اینکه این ترکیبات نیم یا بیش از نیمـی از وزن بسـتر را تشـکیل دهند. این موضوع را به وجود مواد شیمیایی، اسانسها و ترکیبات غذایی خاص موجود در ضایعات سـبزیجات، آزاد شدن مواد آلی فرار، اسیدهای آلی مضر و گازهای سمی در طی مرحله تجزیه اولیه، متعفن و گندیده شـدن سـریع سبزیجات و ایجاد شرایط بی هوازی بسترها نسبت دادند .[6]
این درحالیست که در آزمایش حاضر حضور ترکیبی از سبزیجات با نسبت 50 درصد وزنی بستر، از نظر تاثیر بر بیومس و تعداد کرمها نتیجه ای معادل کود گاوی خـالص داشت. با توجه به اینکه گندم محصولی است که بدلیل دارا بودن از ارقام سازگار تقریبا در هر آب و هوایی قابلیـت کشت و تولید را دارد، همواره کلش گندم به عنوان یک منبع غذایی ارزان برای کرمهای خاکی در دسـترس مـی-باشد. ضایعات سبزیجات نیز با توجه به حمل، نگهداری و توزیع نامناسب این دسته از محصولات، در میادین میوه و تره بار و نیز زباله تر منازل قابل دسترس میباشد از این رو بهره گرفتن از تکنولوژی ورمیکمپوسـتینگ مـیتوانـد منجر به بازچرخ اقتصادی و سازگار با سلامت محیط زیست ترکیبات آلی و مواد معدنی این دسته ضایعات گردد.
اختلاف بین هر دو میانگین که حداقل دارای یک حرف مشترک باشند از نظر آماری درسطح %1 معنیدار نیست.
