بخشی از مقاله
چکیده
زادآوری طبیعی از مهمترین عوامل مؤثر بر بقاء و پایداری جنگلهای طبیعی تلقی میشود. به منظور بررسی اثر عوامل محیطی شیب، جهت دامنه و ارتفاع از سطح دریا برروی تراکم زادآوری طبیعی در جنگلهای کردکوی تعداد 48 پلات 100 مترمربع در فواصل 200متر از هم در عرصه پیاده شد. منطقه مورد مطالعه به شش طبقه ارتقاعی 500-700 - ، 700-900، 900-1100، 1100-1300، 1300-1500 و - 1500-1700 تقسیم بندی شد. در هر قطعه نمونه تعداد و نوع زادآوری و همچنین به منظور بررسی تأثیر جهت دامنه و شیب بر روی تراکم زادآوری یادداشت شد. در مجموع دو جهت شمال شرقی و شمال غربی در منطقه مورد مطالعه وجود داشت. شیب نیز به سه کلاسه کمتر از 30، 30-60 و بیشتر از 60 درصد تقسیم شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل دادهها نشان داد که با افزایش ارتفاع از سطح دریا از تراکم زادآوریها کاسته میشود اما به طور منظم تغییر نمیکند. در طبقه ارتفاعی 900-1100 بیشترین زادآوری و کمترین زادآوری در طبقه ارتفاعی -1300 1100 وجود داشت. همچنین نتایج جاصل از تأثیر جهت دامنه و شیب نشان داد که اختلاف معنی داری بین طبقات ارتفاعی مشاهده نشد.
مقدمه
یکی از مسائل مهم در علم جنگلشناسی، تجدید حیات درختان است چراکه آینده و استمرار جنگل به تجدید حیات اکوسیستم وابسته است - مروی مهاجر، . - 1385 از مهم ترین معیارهای ارزشیابی مدیریت پایدار جنگلهای طبیعی زادآوری میباشد و موفقیت تجدید حیات ساختار و ترکیب گونهای جنگل را تعیین میکند .[10] بطور حتم احیاء و توسعه آینده توده-های جنگلی وابستگی بسیار زیادی به وضعیت کمی و کیفی تجدیدحیات طبیعی آنها بستگی دارد و تولید مستمر فقط در صورت استقرار تجدیدحیات در جنگلها محقق خواهد شد .[10] زادآوری فرآیندی است که از مراحل مختلف تشکیل شده و اختلال در هر مرحله منجر به عدم موفقیت در تجدید حیات کلی جنگل خواهد شد .[8] بسیاری از عوامل محیطی بر ساختار زادآوری گونهها تأثیرگذار میباشند. بنابراین برای داشتن تجدید حیات موفق و همچنین کمک به زادآوری گونههای مهم درختی در یک منطقه باید از روابط بین عوامل مختلف محیطی و اکولوژیکی تأثیرگذار بر فرآیند زادآوری طبیعی آگاهی داشت .[8] بررسی اثر عوامل مختلف محیطی شامل ارتفاع از سطح دریا، جهت دامنه، شیب و عوامل خاکی روی زادآوری گونه-های منطقه اهمیت بسیار زیادی دارد و میتواند کمک شایانی به حفظ و احیا گونههای منطقه کند بطوریکه با بررسی نیازهای اکولوژیک گونهها میتوان راهکارهای مناسبی در امر جنگل کاری مصنوعی گونه ها ارائه داد. زادآوری طبیعی - دانه زاد یا شاخهزاد - در استقرار و پایداری اکوسیستمهای جنگلی نقش اساسی دارد .اهمیت بالای زادآوری طبیعی از نقطه نظر پایداری بیشتر در مقابل آفات و بیماریها و هزینههای کمتر ایجاد و نگهداری و نیز تأثیرات مهم عوامل محیطی بر این نوع زادآوری سبب شده است تا محققین با روشهای مختلف به بررسی زادآوری طبیعی در رابطه با عوامل توپوگرافی و خاک پرداخته و بهترین شرایط محیطی را برای زادآوری طبیعی در مناطق مورد مطالعه خود تعیین کنند .[8] در رابطه با زادآوری طبیعی گونه های جنگلی تحقیقات بسیار زیادی در دنیا و در جنگلهای ایران صورت گرفته است. از میان آنهایی که به بررسی زادآوری طبیعی در جنگلهای بلوط پرداختهاند میتوان به مطالعات Park - 2001 - اشاره کرد در جنگلهای بلوط راش مکزیک بیان داشت گونه Quercus crassifolia در مناطق شیبدار با خاکهای سنگ ریزهای و پوشش گیاهی کم و گونه Q. sideroxylla در کف دره با خاکهای عمیق گسترش دارد. جلالی و حسینی - 1379 - نیز با مطالعه زادآوری طبیعی گونه بلندمازو در جنگلهای سوردار نور به این نتیجه رسیدند که این گونه در ارتفاعات پایین و دامنههای جنوبی و جنوب شرقی و شیبهای کمتر از زادآوری بهتری برخوردار است. حسینی و همکاران - 1387 - مطالعهای بر روی اثر تغییرات ارتفاع از سطح دریا بر زادآوری طبیعی بلوط غرب در منطقه هیانان استان ایلام انجام داد و به این نتیجه رسید که بهترین توده جنگلی بلوط از لحاظ ساختار قطر و کیفیت درختان در طبقات ارتفاعی 1800 متر مستقر و از لحاظ ساختار ارتفاعی در طبقه ارتفاعی 2000 متر و کمترین زادآوری هم در طبقه ارتفاعی 2200 متر منطقه مورد مطالعه هیانان بود. میرزایی و همکاران - 1386 - با مطالعه رابطه زادآوری طبیعی گونههای چوبی با عوامل فیزیوگرافی و خاک در جنگلهای زاگرس - دره ارغوان استان ایلام - به این نتیجه رسید که زادآوری دانهزاد بلوط ایرانی در جهتهای شمالی و ارتفاعات بالا بیشتر است در حالیکه زادآوری شاخهزاد آن در جهتهای جنوبی از تراکم بیشتری برخوردار است. گرجی در سال 1366 با بررسی زادآوری طبیعی گونه بلندمازو در جنگلهای خیرودکنار نوشهر ابراز داشت که این گونه در شیبهای کم از زادآوری بهتری برخوردار است. لذا این تحقیق سعی دارد با بررسی زادآوری گونههای مختلف منطقه شرایط مناسب و مطلوب را برای هر گونه تعیین کند و علاوه بر این الگویی برای حفظ جنگلهای منطقه و همچنین در طرحهای جنگلکاری در منطقه مورد استفاده قرار گیرد.
موادو روشها منطقه مورد مطالعه
این تحقیق در سری 3 جنگلهای ناحیه طرح کردکوی در حوزه آبخیز شماره 84 - براساس تقسیم بندی سازمان جنگلها و مراتع کشور - واقع در عرض جغرافیایی 36 39 00 تا 36 41 30 شمالی و طول جغرافیایی 04 30 54 تا 54 07 38 شرقی انجام گرفته است. حداقل ارتفاع 150 متر و حداکثر ارتفاع آن 2400 متر از سطح دریا می-باشد. سری 3 ناحیه طرح کردکوی با مساحت 5265/9 هکتار، از شمال به زمینهای مزروعی کردکوی و ولاغوز، از جنوب به ارتفاعات درازنو، از شرق به سری 2 طرح جنگلداری کردکوی و از غرب به طرح جنگلداری وطنا از توابع شهرستان بندرگز محدود میباشد. با توجه به منحنی آمبروترمیک ماههای خشک سال از اوایل خرداد ماه شروع و تا اواسط مرداد ماه بطول میانجامد. طول ماههای خشک بالغ بر 2/5 ماه است. حجم محدود در دوره مرطوب و همچنین طول زمانی آن بیشتر از حجم و طول دوره خشک است.جنگلهای سری 3 طرح جنگلداری کردکوی برروی گسل معروف درازنو واقع شده که از خاک نسبتاً عمیق با رطوبت کافی برخوردار بوده بطوریکه رویشگاه طبیعی آن شرایط بسیار مطلوبی را برای رشد و نمو گیاهان جنگلی فراهم کرده است. تیپهای خاک عمده که در محدوده سری شامل رانکر تکامل نیافته، راندزین تکامل نیافته، قهوه- ای جنگلی اسیدی، قهوهای شسته شده جنگلی با افق آرژیلیک، قهوهای شسته شده با افق کلسیک تا پسدوگلی، قهوهای جنگلی با pH قلیایی و قرمز پدوزولیک.
روش جمعآوری دادهها
برای انجام این تحقیق، عرصه مورد بررسی به شش طبقه ارتفاعی با فواصل 200 متر از هم [14] تقسیم شد: 500 تا 700 متر، 700 تا 900 متر، 900 تا 1100 متر، 1100 تا 1300 متر، 1300 تا 1500 متر و 1500 تا 1700 متر از سطح دریا. سطح قطعه نمونه به روش پلاتهای حلزونی و رسم منحنی سطح حداقل - minimal area - تعیین شد .[11] درمجموع 48 پلات مربعی شکل به ابعاد 10×10 مترمربع برای تعیین تعداد و نوع تجدید حیات گونههای درختی پیاده شد. تعداد و نوع هر کدام از زادآوری ها،جهت جغرافیایی و شیب در پلاتهای مشخص شده یادداشت گردید. مشخصه جهت جغرافیایی در تمامی پلات ها شامل دو جهت شمال شرقی و شمال غربی بوده، شیب نیز به سه کلاسه 0-30، 31-60 و بیش از 61 درصد طبقه بندی شد.
روش تجزیه و تحلیل دادهها
به منظور بررسی زادآوری هرگونه در طبقات ارتفاعی، ابتدا نرمال بودن دادهها با استفاده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف تست گردید. به جهت نرمال نبودن بعضی دادهها، ابتدا دادهها به دادههای نرمال تبدیل شد و سپس با استفاده از تجزیه واریانس یکطرفه - One-way-ANOVA - مورد بررسی قرار گرفت و با استفاده از آزمون چند دامنهای Duncan به مقایسه میانگین در هکتار در هر یک از طبقات، پرداخته شد .
نتایج
نتایج نشان داد ارتفاع از سطح دریا برروی میانگین تعداد زادآوری تأثیر داشته، بطوریکه میانگین تعداد زادآوری در طبقات مختلف ارتفاعی دارای اختلاف معنی دار بوده، اما تأثیر شیب و جهت جغرافیایی برروی میانگین تعداد زادآوریها معنی دار نبود
جدول شماره -1 نتایج تجزیه و تحلیل زادآوری در ارتفاع از سطح دریا، جهت و شیب
