بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی تأثیر تاریخ کاشت و تقسیط کود نیتروژن بر عملکرد و روند پر شدن دانه در گندم دوروم آزمایشی بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس در سال زراعی 95- 96 انجام شد . تیمارهای مورد بررسی شامل تاریخ کاشت در سه نوبت 20 آبان، 20 آذر و 20 دی و تیمار مصرف کود نیتروژن به مقدار 200 کیلوگرم در هکتار با چهار تقسیط: - 1 عدم کوددهی - شاهد - ، %25 - 2 کوددهی پایه و %25 در مرحله پنجهزنی و %50 در مرحله ساقهدهی، % 50 - 3 کوددهی پایه و %25 در مرحله پنجهزنی و %25 در مرحله ساقهدهی، %25 - 4 کوددهی پایه و %50 در مرحله پنجهزنی و %25 در مرحله ساقهدهی اعمال شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاریخ کاشت بر تمامی صفات مورد بررسی در سطح 1 درصد معنی دار شد. عامل تقسیط نیتروژن نیز بر تمامی صفات به جز طول دوره پر شدن - عدم معنیداری - در سطح 1 درصد معنی دار شد. اثر متقابل تاریخ کاشت × تقسیط نیتروژن نیز اختلاف معنیداری نشان ندادند. در بین تیمارهای کودی مختلف، تقسیط کودی اول 25 - ، 25 و 50 درصد - بیشترین مقدار را در عملکرد و سایر صفات داشت. در مقایسه تاریخهای کاشت نیز بیش ترین عملکرد و اجزای آن در 20 آبان مشاهده شد و با تأخیر در کاشت عملکرد کاهش یافت.
واژگان کلیدی: گندم دوروم، عملکرد، تاریخ کاشت، پر شدن دانه.
-1 مقدمه
امروزه گندم بیش از بیست درصد کالری مورد نیاز مردم جهان را تأمین میکند و در بین غلات بهعنوان یک محصول استراتژیک در جهان مورد توجه است . - 11 - گندم دوروم - Triticum durum - برای تهیه ماکارونی دارای اهمیت اقتصادی بالایی است. دانه در این گندم سخت بوده و مقطع آن شیشهای است. گلوتن موجود در دانه زیاد بوده و نشاسته آن کم است . - 13 - نیتروژن از جمله مهمترین مواد غذایی است که باید از خاک و کود برای گیاه تأمین شود . . - 14 - فرآیندهای متابولیکی که بر پایه میزان پروتئین، رشد رویشی و زایشی و میزان محصول را افزایش می دهند به طور کلی به میزان نیتروژن کافی بستگی دارند - . - 9 افزایش نیتروژن در مراحل مختلف رشد گندم در افزایش عملکرد دانه، تعداد دانه در سنبله، افزایش وزن دانه، شاخص برداشت و درصد پروتئین مؤثر است . - 15 - تأخیر در کاشت از یک زمان مشخص به بعد منجر به کاهش عملکرد گیاه میشود و علت آن عدم دریافت بخش زیادی از تابش خورشیدی بهوسیله سایهاندازی گیاهی است. طول دوره رشد توسط عوامل محیطی تعیین شده و عملکرد گیاه مطابقت نزدیکی با طول فصل رشد داشت . - 7 -
پر شدن وزن دانه به دو عامل سرعت و طول دوره پر شدن وزن دانه بستگی دارد . - 8 - پر شدن دانه در طی سه مرحله شامل: -1 رشد کند 5 - روز بعد از گلدهی - ، -2 افزایش خطی 20-5 - روز بعد از گلدهی - و -3 رشد کند ثانویه به اتمام میرسد . - 6 - پر شدن دانه تابع سرعت و طول دوره پر شدن دانه است؛ که نتیجه آن افزایش وزن خشک دانه است . در واقع رسیدگی فیزیولوژیک دانه مرحلهای است که دانه به بالاترین وزن خود می رسد؛ و مشارکت دو عامل سرعت و طول دوره پر شدن دانه در این وزن نهایی تعیینکننده می باشد . - 12 - در نواحی مدیترانهای از جمله ایران، وقوع تنش گرما بعد از گردهافشانی به دلیل وقوع دورههای کوتاه با دمای زیاد - بیش از 35 درجه سانتیگراد - در طی دوره پر شدن دانه گندم و یا تأخیر در کاشت و برخورد دوره پر شدن دانه با دمای بالای پایان فصل رشد، منجر به کاهش عملکرد دانه گندم میشود . - 5 -
-2 مواد و روشها
آزمایش در سال زراعی 1395-96 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه گنبد کاووس انجام شد. طول جغرافیایی محل آزمایش 55 درجه و 12 دقیقه شرقی و عرض آن 37 درجه و 16 دقیقه شمالی است. ارتفاع از سطح دریا 46 متر و بر اساس تقسیمبندی آب و هوایی کوپن دارای اقلیم مدیترانهای گرم و نیمهخشک است. گنبد کاووس دارای زمستانی سرد و نسبتاً مرطوب و تابستانی گرم و خشک با متوسط بارندگی 447 میلی متر میباشد. قبل از انجام آزمایش، از عمق 0 تا 30 سانتیمتری خاک نمونهبرداری انجام و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک تعیین شد - جدول . - 1
جدول -1 مشخصات خاک مزرعه دانشگاه گنبد کاووس
آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. تیمارهای مورد بررسی شامل تاریخ کاشت در سه نوبت 20 آبان، 20 آذر و 20 دی و تیمار مصرف کود نیتروژن به مقدار 200 کیلوگرم در هکتار با 4 تقسیط: - 1 عدم کوددهی - شاهد - ، %25 - 2 کوددهی پایه و %25 در مرحله پنجهزنی و %50 در مرحله ساقه دهی، % 50 - 3 کوددهی پایه و %25 در مرحله پنجهزنی و %25 در مرحله ساقهدهی، %25 - 4 کوددهی پایه و %50 در مرحله پنجهزنی و %25 در مرحله ساقهدهی اعمال شد. بهمنظور بررسی سرعت پر شدن دانه پس از شروع گلدهی به فاصله هر پنج روز 10 سنبله از هر تیمار برداشت شد و مقدار وزن دانه محاسبه گردید. سپس با استفاده از معادلات رگرسیون غیرخطی سرعت و دوره پر شدن دانه برآورد شد. برای محاسبه سرعت و دوره پر شدن دانه از رابطه داروچ و بیکر - - 10 بهعنوان کاربردیترین روش برای کمی ساختن سرعت و دوره پر شدن دانه استفاده شد. تجزیه و تحلیل اطلاعات و آنالیز آنها با استفاده از نرمافزار SAS و مقایسه میانگین ها بر اساس آزمون LSD در سطح 5 درصد صورت پذیرفت و برای رسم نمودارها از نرمافزار Excel استفاده گردید.
-3 نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان میدهد که اثر تاریخ کاشت بر تمامی صفات مورد بررسی در سطح 1 درصد معنی دار شد. عامل تقسیط مصرف نیتروژن نیز بر روی تمامی صفات به جز طول دوره پر شدن دانه - عدم معنی داری - در سطح 1 درصد معنیدار شد. اثر متقابل تاریخ کاشت × تقسیط مصرف نیتروژن در هیچ یک از صفات مورد مطالعه اختلاف معنیداری از خود نشان نداد - جدول . - 2
جدول -2 تجزیه واریانس اثر تاریخ کاشت و تقسیط کود نیتروژن بر روند پر شدن دانه و عملکرد گندم دوروم
با توجه به مقایسه میانگین داده ها - جدول - 3 تیمار کودی اول بالاترین وزن دانه در بوته 2/61 - گرم - و تیمار کودی شاهد پایین ترین مقدار را داشتند و بین تیمار شاهد و تیمار کودی دوم تفاوت معنیداری مشاهده نشد. در میان تاریخ های کاشت نیز 20 آبان بیشترین وزن دانه در بوته 2/97 - گرم - و 20 دی کمترین وزن دانه 1/69 - گرم - را دارا بودند. وزن هزار دانه یکی از اجزای اصلی عملکرد دانه است. مقایسه میانگین دادهها بیان می کند تیمار کودی اول بالاترین وزن هزار دانه 34/46 - گرم - و تیمار کودی شاهد پایینترین مقدار را داشتند. در میان تاریخ های کاشت نیز 20 آبان بیشترین وزن هزار دانه 37/11 - گرم - و 20 دی کمترین وزن هزار دانه 26/70 - گرم - را دارا بودند. با توجه به نتایج به دست آمده از وزن دانه مشخص میشود که با تأخیر در کاشت مواد ذخیره کمتری به دانه انتقال مییابد. تأخیر در کاشت باعث دیرتر ظاهر شدن سنبلهها و در نتیجه برخورد با شرایط نامساعد محیطی و گرما شده است و نیز با تولید پنجه های ثانویه ضعیف که توان کافی برای تولید دانه با وزن زیاد ندارند؛ در کاهش وزن هزار دانه تأثیر دارند. نتایج این پژوهش با نتایج بخشنده و رهنما - 2 - ، افیونی و همکاران - 1 - مطابقت داشتند.
نتیجه تمامی زحمات کشاورز و مؤثرترین و اقتصادیترین بخش گیاه گندم عملکرد دانه می باشد. بیشترین عملکرد دانه مربوط به کاشت در 20 آبان با 248/12 گرم در مترمربع و کمترین عملکرد مربوط به کاشت در 20 دی با 176/25 گرم بر مترمربع بود. با مقایسه تاریخهای کاشت مختلف در بین اجزای عملکرد دانه مشخص شد که با تأخیر در کاشت باعث کاهش عملکرد صفات اندازهگیری شده است؛ در نتیجه باعث کاهش عملکرد دانه شد. نتایج این پژوهش با نتایج کلاتهعربی و همکاران - 4 - و طاهیر و همکاران - 16 - مطابقت داشت. تقسیط زمانی کود نیتروژن نیز تفاوت معنیداری نشان داد که بیشترین عملکرد در تیمار کودی اول با 228/33 گرم بر مترمربع و کمترین عملکرد در تیمار شاهد - عدم کوددهی - با مقدار 201/66 گرم بر مترمربع دیده شد. با توجه به جدول میتوان نتیجه گرفت هر چه زمان مصرف کود در مراحل جلوتری
