بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی تأثیر تاریخ کاشت و تقسیط کود نیتروژن بر برخی صفات مورفولوژیک در گندم دوروم آزمایشی بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس در سال زراعی 95- 96 انجام شد. تیمارهای مورد بررسی شامل تاریخ کاشت در سه نوبت 20 آبان، 20 آذر و 20 دی و تیمار مصرف کود نیتروژن به مقدار 200 کیلوگرم در هکتار با چهار تقسیط: - 1 عدم کوددهی - شاهد - ، %25 - 2 کوددهی پایه و %25 در مرحله پنجهزنی و %50 در مرحله ساقهدهی، % 50 - 3 کوددهی پایه و %25 در مرحله پنجهزنی و %25 در مرحله ساقهدهی، %25 - 4 کوددهی پایه و %50 در مرحله پنجهزنی و %25 در مرحله ساقهدهی اعمال شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاریخ کاشت و تقسیط مصرف کود نیتروژن در تمامی صفتهای مورد بررسی در سطح 1 درصد اختلاف معنیداری وجود دارد و اثر متقابل تاریخ کاشت × تقسیط کود نیتروژن در هیچ یک از صفات مورد بررسی اختلاف معنیداری نشان ندادند . در بین تیمارهای کودی مختلف، تقسیط کودی اول 25 - ، 25 و 50 درصد - بیشترین مقدار را در تمامی صفات داشت. در مقایسه تاریخهای کاشت نیز بیشترین مقدار در 20 آبان مشاهده شد و با تأخیر در کاشت صفات مورد بررسی کاهش یافت.
واژگان کلیدی: گندم دوروم، کوددهی، تاریخ کاشت، تقسیط نیتروژن.
-1 مقدمه
امروزه گندم بیش از بیست درصد کالری مورد نیاز مردم جهان را تأمین میکند و در بین غلات بهعنوان یک محصول استراتژیک در جهان مورد توجه است . - 11 - گندم دوروم - Triticum durum - برای تهیه ماکارونی دارای اهمیت اقتصادی بالایی است. دانه در این گندم سخت بوده و مقطع آن شیشهای است. گلوتن موجود در دانه زیاد بوده و نشاسته آن کم است . - 12 - نیتروژن از جمله مهمترین مواد غذایی است که باید از خاک و کود برای گیاه تأمین شود . - 13 - فرآیندهای متابولیکی که بر پایه میزان پروتئین، رشد رویشی و زایشی و میزان محصول را افزایش میدهند بهطور کلی به میزان نیتروژن کافی بستگی دارند . - 9 - افزایش نیتروژن در مراحل مختلف رشد گندم در افزایش عملکرد دانه، تعداد دانه در سنبله، افزایش وزن دانه، شاخص برداشت و درصد پروتئین مؤثر است . - 14 - عوامل مؤثر در انتخاب تاریخ کاشت شامل عوامل اقلیمی - بارندگی، دما، نور و طول روز - و عوامل غیراقلیمی مانند رقم، آفات و بیماریها، علفهای هرز، تهیه بستر بذر و اقتصاد تولید است . - 4 - کاشت در زمان مناسب باعث کنترل خسارت ناشی از گرمای زودرس تابستان، آفات و بیماریها و علفهای هرز شده و بهدلیل استفاده از عوامل اقلیمی مؤثر در تولید از اهمیت خاصی برخوردار است . - 6 - تأخیر در کاشت از یک زمان مشخص به بعد منجر به کاهش عملکرد گیاه میشود و علت آن عدم دریافت بخش زیادی از تابش خورشیدی بهوسیله سایهاندازی گیاهی است. طول دوره رشد توسط عوامل محیطی تعیین شده و عملکرد گیاه مطابقت نزدیکی با طول فصل رشد داشت . - 8 -
-2 مواد و روشها
آزمایش در سال زراعی 1395-96 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه گنبد کاووس انجام شد. طول جغرافیایی محل آزمایش 55 درجه و 12 دقیقه شرقی و عرض آن 37 درجه و 16 دقیقه شمالی است. ارتفاع از سطح دریا 46 متر و بر اساس تقسیمبندی آب و هوایی کوپن دارای اقلیم مدیترانهای گرم و نیمهخشک است.گنبد کاووس دارای زمستانی سرد و نسبتاً مرطوب و تابستانی گرم و خشک با متوسط بارندگی 447 میلی متر میباشد. قبل از انجام آزمایش، از عمق 0 تا 30 سانتیمتری خاک نمونهبرداری انجام و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک تعیین شد - جدول . - 1
جدول -1 مشخصات خاک مزرعه دانشگاه گنبد کاووس
آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. تیمارهای مورد بررسی شامل تاریخ کاشت در سه نوبت 20 آبان، 20 آذر و 20 دی و تیمار مصرف کود نیتروژن به مقدار 200 کیلوگرم در هکتار با 4 تقسیط: - 1 عدم کوددهی - شاهد - ، %25 - 2 کوددهی پایه و %25 در مرحله پنجهزنی و %50 در مرحله ساقه دهی، %50 - 3 کوددهی پایه و %25 در مرحله پنجهزنی و %25 در مرحله ساقهدهی، %25 - 4 کوددهی پایه و % 50 در مرحله پنجه زنی و %25 در مرحله ساقهدهی اعمال شد. پس از اعمال تیمارها نمونهبرداریهای لازم از گیاه به عمل آمد و صفات از قبیل ارتفاع گیاه، طول سنبله، تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در سنبله، تعداد دانه در بوته و وزن کل دانه در بوته ارزیابی شد. سپس تجزیه و تحلیل اطلاعات و آنالیز آنها با استفاده از نرمافزار SAS و مقایسه میانگینها بر اساس آزمون LSD در سطح 5 درصد صورت پذیرفت و برای رسم نمودارها از نرمافزار Excel استفاده گردید.
-3 نتایج و بحث
با توجه به تجزیه واریانس بین تاریخ کاشت های مختلف و تقسیطهای کودی مختلف اختلاف معنیداری در سطح یک درصد مشاهده شد - جدول. - 2 نتایج مقایسه میانگین در تاریخ کاشتهای مختلف نشان داد که با تأخیر در تاریخ کاشت ارتفاع گیاه کاهش می یابد که با نتایج مهرپویان و همکاران - 7 - مطابقت داشت. علت کاهش ارتفاع در تاریخ کاشت دیر هنگام این است که زمان لازم برای رشد رویشی گیاه کاهش یافته است و گیاه زودتر وارد فاز زایشی میشود. بیشترین ارتفاع در تیمار تقسیط کود سوم و کمترین در شاهد بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که طول سنبله بین تاریخهای کاشت مختلف و تقسیط کود مختلف در سطح یک درصد معنی دار است و اثر متقابل بین تقسیط نیتروژن و تاریخ کاشت در فاقد اختلاف معنیدار است - جدول . - 2 طول سنبله یکی از صفاتی است که در عملکرد دانه تأثیر دارد. افزایش طول سنبله باعث افزایش تعداد دانه در سنبله میشود در نتیجه باعث افزایش عملکرد دانه میگردد . تاخیر در کاشت باعث میشود که گیاه زمان کمتری برای تولید بذر داشته باشد در نتیجه گیاه با کاهش تعداد بذر در سنبله، باعث کاهش طول سنبله میشود. نتایج مقایسه میانگین تاریخ کاشتهای مختلف نشان داد که در تاریخ کاشتهای 20 آبان بیشترین طول سنبله و در تاریخ کاشتهای 20 دی کمترین طول سنبله را داشت - جدول. - 3 در تقسیط کودی مختلف نیز بیش ترین طول سنبله در تقسیط کودی اول و کمترین طول سنبله در تیمار شاهد مشاهده شد. مقایسه میانگین در تاریخهای کاشت مختلف نشان داد که تأخیر در کاشت باعث کاهش طول سنبله میشود. نتایج این پژوهش با نتایج مهرپویان و همکاران - 7 - مطابقت داشت.
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تعداد کل سنبله در تاریخ کاشت های مختلف و تقسیط کود مختلف در سطح یک درصد معنی دار بود و اثر متقابل بین کود و تاریخ کاشت فاقد معنیداری بود - جدول . - 2 انتخاب تاریخ کاشت مناسب نیز در افزایش تعداد سنبله در واحد سطح تاثیر دارد. به گزارش بحرانی و طهماسبی سروستانی - 3 - افزایش تعداد سنبله در واحد سطح افزایش عملکرد دانه را در پی خواهد داشت. نتایج بدست آمده از تاریخ کاشتهای مختلف نشان داد که تاخیر در کاشت باعث کاهش تعداد سنبله در متر مربع شده است. تاخیر در کاشت نیز با کاهش مدت زمان لازم برای رشد و نمو پنجهها، سبب تولید ناکافی سنبله در واحد سطح می شود و عملکرد را کاهش میدهد . - 10 - همچنین بیشترین تعداد سنبله در تقسیط %25 - کاشت، %25 پنجهزنی و %50 ساقه دهی - و کمترین مقدار در تیمار شاهد مشاهده شد.
جدول -2 تجزیه واریانس اثر تاریخ کاشت و تقسیط کود نیتروژن بر صفات مورفولوژیک گندم دوروم
بین تاریخهای کاشت مختلف و در بین تقسیط مصرف نیتروژن در صفت تعداد دانه در سنبله در سطح یک درصد اختلاف معنیدار مشاهده شد - جدول . - 2 در بین زمانهای مصرف نیتروژن تقسیط کودی اول بیشترین و تیمار شاهد - عدم مصرف کود - کمترین تعداد دانه در سنبله را داشت. تاریخ کاشت 20 آبان و تاریخ کاشت 20 دی نیز به ترتیب بیشترین و کمترین تعداد دانه در سنبله را داشتند - جدول. - 3 نتایج این پژوهش با نتایج کلاته عربی و همکاران - 5 - مطابقت داشت. تعداد دانه در سنبله تحت تأثیر تاریخ کاشت است و با تأخیر در کاشت، گیاه با تنش های گرمایی آخر فصل مواجه میگردد. حرارت در ظهور گل و گردهافشانی و تشکیل دانه کاملا موثر میباشد؛ همچنین زمان گلدهی برای تولید بذر کاهش مییابد که در نتیجه باعث کاهش تولید بذر میگردد. تعداد کل دانه در بوته همبستگی مثبتی با تعداد دانه در سنبله نشان داد و دارای رابطه مستقیم است لذا نتایج مقایسه میانگین دادههای آن مطابق تعداد دانه در سنبله است.
با توجه به مقایسه میانگین داده ها - جدول - 3 تیمار کودی اول بالاترین وزن دانه در بوته 2/61 - گرم - و تیمار کودی شاهد پایینترین مقدار را داشتند و بین تیمار شاهد و تیمار کودی دوم تفاوت معنیداری مشاهده
