بخشی از مقاله

بررسي اثرات تاريخ کاشت ، تراکم بوته و سطوح مختلف کود نيتروژن بر عملکرد و اجزاء عملکرد گلرنگ بهاره


چکیده
اين آزمايش به منظور بررسي اثرات تاريخ کاشت ، تراکم بوته و سطوح مختلف کود نيتروژن بر عملکرد و اجزاء عملکرد گلرنگ بهاره رقم محلي اصفهان در سال زراعي 1387 در مزرعه تحقيقاتي شهرک دانشگاهي دانشگاه آزاد اسلامي واحد اراک اجرا گرديد . دو تاريخ کاشت شامل : 20 ارديبهشت ، 20 خرداد ( کشت تاخيري ) و سه سطح نيتروژن : 100 و 200 و 300 کيلوگرم اوره در هکتار و دو تراکم 800 و 400 هزار بوته در هکتار بطوريکه تراکم 800 هزار با آرايش کاشت در دوطرف پشته به صورت فاکتوريل اسپليت پلات در قالب طرح بلوکهاي کامل تصادفي در 4 تکرار مورد بررسي قرار گرفتند . در اين تحقيق


کلمات کلیدی : گلرنگ ، تاریخ کاشت ، تراکم بوته و نيتروژن
مقدمه
افزايش روز افزون جمعيت جهان در چند دهه اخير ، محدوديت شديد منابع انرژي غذايي را به دنبال داشته است ، اگرچه ذخاير غذا معمولاً با تکيه بر حبوبات ، گندم ، برنج و ذرت به عنوان غذاهاي اصلي ، مورد بحث قرار مي گيرند ، اما دانه هاي روغني در مقام دوم منابع مهم انرژي غذايي براي انسان به شمار مي آيند ( 36 م و 45 ) محصولات دانه هاي روغني ، يعني روغن هاي خوراکي و کنجاله هاي مقوي پروتئيني که حاصل فرايند روغن کشي هستند ، بخشي از غذاي روزانه انسان و دام را تشکيل مي دهند ، علاوه بر اين ، دانه هاي روغني مصارف صنعتي ، دارويي و غيره دارند ( مير 45 )


تا دهه 1340 عمده ترين روغن مصرفي در ايران ، روغن حيواني بوه است ، ولي از آن پس ، طبق آمارهاي ارائه شده در ايران ، مصرف روزانه روغن هاي نباتي طي سيزده سال ( 63- 1351 ) دو برابر شده است ( 25 و 29 )
کشت دانه هاي روغني هميشه بخش مهمي از فعاليت هاي کشاورزان را تشکيل مي داده است ( 83 محمدي ) هرچند از گذشته هاي دور کشت دانه هاي روغني در نقاط مختلف ايران معمول بوده است ، ولي هدف اصلي از کشت آنها ، غالباً استفاده به صورت آجيل ، صادرات و تا حدودي رفع نيازهاي صنعتي کشور بوده است ( 25 محمدي ). گلرنگ زراعي

گياهي يکساله و از خانواده گل کاسني مي باشد و از بين کشورهاي توليد کننده آن هندوستان با داشتن حدود 60 درصد سطح زير کشت جهاني ( 831 هزار تن ) را به خود اختصاص داده است . ايالات متحده آمريکا با عملکرد 1485 کيلوگرم در هکتار بيشترين متوسط عملکرد جهاني را در بين کشورهاي توليد کننده گلرنگ داراست . ( 65 محمدي ) ) متوسط عملکرد دانه گلرنگ در ايران حدود 700 کيلوگرم در هکتار برآورد گرديأه است ( 15 محمدي ) در گذشته کشت گلرنگ بيشتر به منظور تهيه کار تامين ( رنگدانه قرمز رنگ که از گلچه هاي اين گياه قابل استخراج است ) و استفاده از آن در رنگرزي البسه و نيز به عنوان رنگ غذا صورت مي گرفت ( 15 ) ولي امروزه اين گياه در گروه گياهان روغني جاگرفته و به اين منظور کشت مي گردد . ( 41 محمدي )


روغن اين گياه کيفيت قابل ملاحظه اي دارد . ميزان اسيد لينولئيک اين روغن بين 73 تا 85 درصد است . اسيد لينولئيک موجود در روغن گلرنگ حاوي خواصي نظير کاهش چربي خون ، کلسترول و سختي رگ ها مي باشد( 15 ).
هدف از مطالعه و تحقيق حاضر


1- تعيين مناسب ترين مقادير مصرف کود نتيروژن و رسيدن به حداکثر عملکرد کمي و کيفي
2- تعيين بهترين روش کاشت و تراکم و تعيين بهترين روش يک يا دو رديفه کاشت بر روي هر رديف براي دستيابي به عملکرد بالا
3- تعيين و بررسي بهترين تاريخ کاشت براي رسيدن به حداکثر عملکرد کمي و کيفي در استان مرکزي
4- بررسي شاخص هاي رشد و تعيين ارتباط آنها با عملکرد دانه با توجه به تراکم- کود نيتروژن و تاريخ کاشت


مواد و روشها
این آزمایش در بهار و تابستان سال 1387 به منظور بررسی اثرات تاریخ کاشت ، تراکم بوته و سطوح مختلف کود، تیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد گلرنگ بهاره رقم محلي اصفهان در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک واقع در 5 کیلومتری جنوب شرقی اراک اجرا گردید. طول و عرض جغرافیایی محل مورد آزمون 34 درجه و 3 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 48 دقیقه طول شرقی و ارتفاع از سطح دریا 2192 متر می باشد. اجرای این آزمایش در قالب بلوک کاملا تصادفی، فاکتوریل اسپیلت پلات در 4 تکرار در 48 کرت اجرا شد. طول

هر کرت 6 متر و شامل 5 ردیف با فواصل 60 سانتی متر و در فاصله هر کرت با کرت های مجاور 120 سانتی متر و فواصل تکرارها با هم 3 متر در نظر گرفته شد. هر کدام از تکرارها شامل 12 کرت که متشکل از سه تیمار، تاریخ کاشت، و تراکم مختلف بوته در هکتار و 3 سطح نیتروژن که مورد آزمون قرار گرفته و همه کرت ها به صورت تصادفی در نقشه آزمایش پیاده و اجرا گردیده است. زمین مورد آزمایش سال قبل آیش بوده و در پاییز شخم نیمه عمیق به همراه دیسک آماده سازی گردیده بود.


صفات اندازه گیری شده عملکرد دانه،وزن 100 دانه، تعداد غوزه در بوته، تعداد دانه در غوزه، تعداد غوزه نابارور در بوته وقطر ساقه میباشند. کلیه داده های حاصل از نمونه برداری ها، توسط نرم افزار Mstat-c تجزیه و تحلیل گردید و سپس مقایسه میانگین ها با کمک آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح احتمال 5% مقایسه شدند و از نرم افزار Excel برای رسم نمودار ها استفاده گردید.
(جدول-1) نتایج آزمون خاک محل آزمایش

نتایج و بحث:
عملکرد دانه
وزن 100 دانه
تعداد غوزه در بوته
تعداد دانه در غوزه
تعداد غوزه نابارور در بوته
قطر ساقه


جدول 4-1- تجزيه واريانس صفات مورد آزمون

منابع تغيير (S.O.V) ميانگين مربعات( )
درجه آزادي(df) عملکرد دانه وزن صد دانه تعداد غوزه در بوته تعداد دانه در غوزه
تكرار 3 n.s 214/16017 0/018 n.s 082/0 n.s 410/1
تاريخ كاشت 1 **171/514457 0/151* **038/2 *021/11
نیتروژن 2 *976/89087 1/473** **251/36 n.s 188/1
اثر متقابل 2 n.s 712/9066 0/015 n.s n.s 040/0 *896/7


خطا 15 667/30393 0/019 119/0 826/1
تراکم 1 **040/288424 2/223** **38/30 *521/17
تاريخ كاشت درتراکم 1 n.s 161/2658 0/038 n.s n.s 001/0 n.s 688/4
نیتروژن در تراکم 2 **706/8585942 0/362** **031/0 **271/52
تاريخ كاشت در نيتروژن درتراکم 2 *902/85148 0/087* n.s 296/0 *312/11


خطا 18 487/17339 0/019 098/0 229/2
درصد ضريب تغييرات(Cv%) - 29/16 99/14 43/15 58/16
معني دار در سطح 5% = *معني دار در سطح 1% **معني دار نيست =


جدول4-2 مقايسه ميانگين
تيمار kg/haعملکرد دانه وزن صد دانه تعداد غوزه در بوته تعداد دانه در غوزه
تاريخ كاشت(S)
S1 a804/2197 2/827a 5/975a b208/22


S2 b750/1990 2/715b 5/563b c167/23
نیتروژن (N)
N1 b375/2045 2/469c 4/401c 563/22


N2 b697/2071 2/766b 5/525b 500/22
N3 a759/2165 3/076a 7/381a 000/23
اثر متقابل تاریخ کاشت در نیتروژن(SN)
S1N1 125/2150 2/498 4/588 ab250/22
S1N2 394/2198 2/855 5/788 b250/21
S1N3 894/2244 3/128 7/550 a125/23
S2N1 625/1940 2/441 4/214 a875/22
S2N2 000/1945 2/678 5/263 a750/23
S2N3 625/2086 3/025 7/212 a875/22
تراکم (D)
D1 b760/2016 2/986a 4/973b a292/23
D2 a794/2171 2/555b 6/565a b083/22
اثر متقابل تراکم در تاریخ کاشت(SD)
S1 D1 729/2127 3/070 5/175 500/22
S1 D2 879/2267 2/583 6/775 917/21
S2 D1 792/1905 2/902 4/772 083/24
S2 D2 708/2075 2/528 6/354 250/22
اعدادي كه در هر ستون حداقل داراي يك حرف مشترك مي باشند فاقد اختلاف معني دار با آزمون دانكن در سطح 5% مي باشند.

ادامه جدول4-2 مقايسه ميانگين
تيمار عملکرد دانه kg / هکتار وزن صد دانه تعداد غوزه در بوته تعداد دانه در غوزه
اثر متقابل نیتروژن در تراکم(ND)
N1D1 d512/1563 2/746b 3/320f b125/21
N1D2 c238/2527 2/192c 5/481d a0/24
N2D1 a781/2839 3/091a 4/813e a75/23
N2D2 e613/1303 2/441c 6/238c b25/21
N3D1 d988/1646 3/120a 6/787b a0/25
N3D2 b531/2684 3/033a 7/975a b0/21
اثر متقابل تاريخ كاشت در تراكم در نيتروژن(SND)
S1N1D1 d025/1610 2/835cd 3/400 d25/20
S1N1D2 b225/2690 2/160f 5/775 ab25/24
S1N2D1 a438/3052 3/260a 5/225 cd5/21
S1N2D2 ef350/1344 2/450e 6/350 d/21
S1N3D1 d725/1720 3/115ab 6/900 a75/25
S1N3D2 b063/2769 3/140ab 8/200 d5/20
S2N1D1 de00/1517 2/658d 3/240 bcd22
S2N1D2 c250/2364 2/225f 5/188 abc75/23
S2N2D1 b125/2627 2/923bc 4/400 a26
S2N2D2 f875/1262 2/433e 6/125 cd5/21
S2N3D1 d250/1573 3/125ab 6/675 ab25/24
S2N3D2 b0/2600 2/925bc 7/750 cd5/21
اعدادي كه در هر ستون حداقل داراي يك حرف مشترك مي باشند فاقد اختلاف معني دار با آزمون دانكن در سطح 5% مي باشند.s

چکيده
اين آزمايش به منظور بررسي اثرات تاريخ کاشت ، تراکم بوته و سطوح مختلف کود نيتروژن بر عملکرد و اجزاء عملکرد گلرنگ بهاره رقم محلي اصفهان در سال زراعي 1387 در مزرعه تحقيقاتي شهرک دانشگاهي دانشگاه آزاد اسلامي واحد اراک اجرا گرديد .


دو تاريخ کاشت شامل : 20 ارديبهشت ، 20 خرداد ( کشت تاخيري ) و سه سطح نيتروژن : 100 و 200 و 300 کيلوگرم اوره در هکتار و دو تراکم 800 و 400 هزار بوته در هکتار بطوريکه تراکم 800 هزار با آرايش کاشت در دوطرف پشته به صورت فاکتوريل اسپليت پلات در قالب طرح بلوکهاي کامل تصادفي در 4 تکرار مورد بررسي قرار گرفتند . در اين تحقيق عملکرد دانه ، وزن صد دانه ، تعداد غوزه در گياه ، تعداد دانه در غوزه ، قطر ساقه ، ارتفاع شاخه دهي ، تعداد شاخه فرعي ، تعداد شاخه فرعي فرعي ، طول شاخه فرعي ، ارتفاع نهايي بوته ، وزن خشک کل مرحله رسيدگي فيزيولوژيکي و شاخص هاي رشد مورد ارزيابي قرار گرفت و نتايج حاصل از تجزيه واريانس صفات نشان داد که تاريخ کاشت اول در اين تحقيق بر عملکرد دانه ، وزن صد دانه ، تعداد غوزه در گياه ، تعداد دانه در غوزه ، ارتفاع نهايي بوته ، قطر ساقه ، طول شاخه فرعي تاثير گذاشته و معني دار شده است . و مقادير نيتروژن مورد آزمون از نظر

صفات ، عملکرد دانه ، وزن صد دانه ، تعداد غوزه در بوته ، ارتفاع نهايي بوته ، ارتفاع شاخه دهي ، وزن خشک کل مرحله رسيدگي فيزيولوژيک ، قطر ساقه ، تعداد غوزه نابارور در بوته ، طول شاخه فرعي ، تعداد شاخه فرعي ، تعداد شاخه فرعي فرعي ، درصد پوکي دانه تحت تاثي مقادير مختلف کود اوره قرار گرفته و معني دار شده است و با توجه به جدول مقايسه ميانگين ها و تيمار 300 کيلوگرم اوره در هکتار بيشترين تاثير تراکم مورد آزمون بر صفات عملکرد دانه ، وزن صد دانه ، تعداد دانه در غوزه ، تعداد غوزه در بوته ، ارتفاع شاخه دهي ، وزن

خشک کل مرحله رسيدگي فيزيولوژيکي ، قطر ساقه ، طول شاخه فرعي ، تعداد شاخه فرعي ، تعداد شاخه فرعي فرعي ، درصد پوکي دانه معني دار شده و طبق جدول مقايسه ميانگين تراکم 800 هزار بوته در هکتار عملکرد دانه در هکتار بالاتري را داشته است که اين امر باعث افزايش عملکرد روغن در هکتار شده است و با توجه به هدف توليد دانه و استحصال روغن از دانه گلرنگ کشت آن در اين منطقه توصيه مي شود .
واژه کليدي : گلرنگ ، رقم ، تراکم ، تعداد دانه در غوزه ، تعداد غوزه در بوته ، وزن خشک کل رسيدگي فيزيولوژيک ، عملکرد دانه ، تعداد غوزه نابارور .

مقدمه
افزايش روز افزون جمعيت جهان در چند دهه اخير ، محدوديت شديد منابع انرژي غذايي را به دنبال داشته است ، اگرچه ذخاير غذا معمولاً با تکيه بر حبوبات ، گندم ، برنج و ذرت به عنوان غذاهاي اصلي ، مورد بحث قرار مي گيرند ، اما دانه هاي روغني در مقام دوم منابع مهم انرژي غذايي براي انسان به شمار مي آيند ( 36 م و 45 ) محصولات دانه هاي روغني ، يعني روغن هاي خوراکي و کنجاله هاي مقوي پروتئيني که حاصل فرايند روغن کشي هستند ، بخشي از غذاي روزانه انسان و دام را تشکيل مي دهند ، علاوه بر اين ، دانه هاي روغني مصارف صنعتي ، دارويي و غيره دارند ( مير 45 )


تا دهه 1340 عمده ترين روغن مصرفي در ايران ، روغن حيواني بوه است ، ولي از آن پس ، طبق آمارهاي ارائه شده در ايران ، مصرف روزانه روغن هاي نباتي طي سيزده سال ( 63- 1351 ) دو برابر شده است ( 25 و 29 )
کشا دانه هاي روغني هميشه بخش مهمي از فعاليت هاي کشاورزان را تشکيل مي داده است ( 83 محمدي ) هرچند از گذشته هاي دور کشت دانه هاي روغني در نقاط مختلف ايران معمول بوده است ، ولي هدف اصلي از کشت آنها ، غالباً استفاده به صورت آجيل ، صادرات و تا حدودي رفع نيازهاي صنعتي کشور بوده است ( 25 محمدي )
در سالهاي اخير روند مصرف سرانه روغن هاي نباتي در ايران هم سر با ساير کشورها روبه افزايش مي باشد به طوري که بر اساس آخرين اطلاعات و آمار ، مقدار مصرف سرانه آن با توجه به اعمال سهميه بندي در ايران حدود 17- 16 کيلوگرم براي هر نفر مي باشد . بنابراين با در نظر گرفتن جمعيت 70 ميليوني کشور ساليانه به حدود 2/1 ميليون تن روغن نياز مي باشد و اين در حالي است که کمتر از 10 درصد اين مقدار در کشور توليد مي شود و بيش از 90 درصد آن از خارج تامين مي گردد . ( 25 محمدي )


در حال حاضر با توجه به سطح زير کشت و مقدار توليد گياهان زراعي در مقياس جهاني ، سويا مهمترين گياه روغني محسوب مي شود . ( 58 م ) روند توليد و سطح زير کشت دانه هاي روغني در ايران نيز مويد آن است که گلرنگ وارد الگوي کشت مناطق مختلف کشور شده و توليد آن مورد حمايت دولت قرار گرفته است . ( 20 و 25 محمدي )
ايران از جمله کشورهايي است که کاشت برخي از دانه هاي روغني مثل کنجد ، کرچک ، گلرنگ ، آفتابگردان و پنبه در آن قدمت فراوان دارد . ( 38 محمدي ) به هر حال رشد جمعيت و افزايش مصرف سرانه که با سطح درآمد و زندگي افراد جامعه همبستگي زيادي دارد ، دو مساله مهم در تامين انرژي و پروتئين براي افراد جوامع در حال پيشرفت از جمله ايران است ( 25 محمدي ) لذا بايد در نظر گرفت واقعيت ها براي توليد روغن نباتي مورد نياز ، سياست گذاري دقيق و جامع تري اعمال شود که به عنوان نمونه مي توان به حمايت دولت از توليد دانه هاي روغني که بومي ايران بوده و با شرايط آب و هوايي کشور سازگاري يافته اشاره دارد . ( 10 محمدي )


لذا بايد با در نظر گرفتن واقعيت ها براي توليد روغن هاي نباتي مورد نياز ، سياست گذاري دقيق و جامع تري اعمال شود که به عنوان نمونه مي توان به حمايت دولت از توليد دانه هاي روغني که بومي ايران بوده و با شرايط آب و هوايي کشور سازگاري يافته اشاره دارد . ( 10 محمدي )


گلرنگ زراعي گياهي يکساله و از خانواده گل کاسني مي باشد و از بين کشورهاي توليد کننده آن هندوستان با داشتن حدود 60 درصد سطح زير کشت جهاني ( 831 هزار تن ) را به خود اختصاص داده است . ايالات متحده آمريکا با عملکرد 1485 کيلوگرم در هکتار بيشترين متوسط عملکرد جهاني را در بين کشورهاي توليد کننده گلرنگ داراست . ( 65 محمدي ) متوسط عملکرد دانه گلرنگ در ايران حدود 700 کيلوگرم در هکتار برآورد گرديأه است ( 15 محمدي ) در گذشته کشت گلرنگ بيشتر به منظور تهيه کار تامين ( رنگدانه قرمز رنگ که از گلچه هاي اين گياه قابل استخراج است ) و استفاده از آن در رنگرزي البسه و نيز به عنوان رنگ غذا صورت مي گرفت ( 15 ) ولي امروزه اين گياه در گروه گياهان روغني جاگرفته و به اين منظور کشت مي گردد . ( 41 محمدي )


اين گياه که احتمالاً بومي ايران است ( 7 ، 45 ، 96 ميرزاخاني ) . در سطوح کوچک يا به صورت حاشيه اي براي حفاظت از محصولات ، در حاشيه کرت ها کشت مي شده است و هم اکنون نيز در مناطقي از هندوستان براي جلوگيري و جبران خسارت عوامل مختلف بر گندم در کشت مخلوط به صورت رديفي کشت مي شود . ( 92 ميرزاخاني )
زراعت گلرنگ به منظور استفاده از روغن دانه آن سابقه زيادي ندارد ، به همين دليل در اغلب نوشته ها از اين گياه به عنوان يک گياه زراعي نسبتاً جديد ياد شده است . اصلاح ارقام پر محصول گلرنگ با مقدار روغن بالا که بعد از جنگ جهاني دوم اصلاح شدند به گسترش و توسعه سطح زير کشت اين گياه زراعي در بعضي نقاط دنيا منجر شد ، ارقام اصلاح شده از ژرم پلاسم هايي به دست آمده که از مراکز اوليه اين گياه از جمله ايران جمع آوري شده بودند . اين گياه به دليل قابليت هايي نظير قدرت سازگاري بالا ، مقاومت به سرما ، مقاومت نسبي به خشکي ، شوري و قليائيت بالاي خاک و مواد مصرف متعدد در بسياري از کشورها به طور گسترده کشت مي شود . ( 15 ) روغن اين گياه کيفيت قابل ملاحظه اي دارد .

ميزان اسيد لينولئيک اين روغن بين 73 تا 85 درصد است . اسيد لينولئيک موجود در روغن گلرنگ حاوي خواصي نظير کاهش چربي خون ، کلسترول و سختي رگ ها مي باشد . روغن گلرنگ به عنوان ماده خام جهت افزودن به مواد رنگي ، جوهر چاپ و فيلم ، نوار مغناطيسي ، روغن جلا و ... بکار برده مي شود . گلچه هاي اين گياه به عنوان ماده اوليه جهت استخراج پيگمان هايي رنگي به منظور قابل ملاحظه اي در مواد غذايي و نوشيدني ها و ... مي توان آن را بکار برد . ( 26 محمدي )


گلرنگ چنانچه قبل از گلدهي برداشت شود ، علوفه قابل قبولي را براي دامها توليد مي کند . ( 18 و 20 محمدي ) گلرنگ در طب سنتي داراي خواص دارويي متعدد بوده که از آن جمله مي توان به اثرات آن در درمان دردهاي روماتيسمي و بيماري هاي زنان و اثرات مسهلي اشاره نمود . ( 20 و 25 محمدي ) با توجه به آنچه درباره اهميت گلرنگ گفته شد و با عنايت به کمبود توليد روغن هاي گياهي در کشور و همچنين بومي بودن آن در کشور ما ، بررسي روند کشت گلرنگ و تحقيقات درباره آن امري اجتناب ناپذير است . در ايران تحقيق در مورد کشت گلرنگ به عنوان يک گياه روغني ، از سال 1346 با تهيه بذر اصلاح شده از خارج از کشور ، توسط مرکز تحقيقات کشاورزي ورامين ، صورت گرفت . به اين منظور در سال 1348 با هدف بررسي پتانسيل ارقام بومي و توليد ارقام برتر اقدام به جمع آوري توده هاي محلي گلرنگ از شهرستانهاي مختلف نموده و آزمايشات به زراعي مختلفي را جهت حل مسائل زراعي آن به عمل آوردند . ( 15 محمدي )


برخي از محققين بر حاصل که با هدف تعيين برتري ارقام از نظر صفات زراعي و سازگاري آنها با محيط هاي مختل کشت انجام شد ، انتخاب بالغ بر 2812 ژنوتيپ با مشخصات و صفات متنوع بود ( 25 محمدي ) گزينش تيپ هاي مطلوب از بين توده هاي محلي اراک ، مشهد ، اصفهان ، اروميه ، مرند و ... منجر به معرفي لاين هاي جديد شده است . ( 32 محمدي )
علي رغم آنچه گفته شد در حال حاضر کشت گلرنگ در ايران رواج چنداني ندارد به طوري که سطح زير کشت آن در سال 1372 به کمتر از سطح زير کشت آن در سال 1354 و در پايين ترين ميزان خود بوده است ( 31 محمدي ) يکي از عمده ترين دلايل پايين بودن سطح زير کشت گلرنگ کم بودن عملکرد آن است . برخي محققين بر اين عقيده اند که هنوز ژرم پلاسم ها و ذخاير توارثي ، پتانسيل و تنوع ژنتيکي بسياري نهفته است که مي توان از طريق روشهاي چند منظوره انتخاب ، با تلفيق اين توانايي هاي ژنتيکي و انتخاب ژنوتيپ هاي برتر ، گامهاي موثر و کاربردي در جهت بهبود عملکرد ، برداشت . ( ميرزا خاني )


محققاني چون گيلبرت و تاکر چنين نتيجه گرفتند که مقدار و زمان مصرف نيتروژن بر روي عملکرد و رشد گلرنگ تاثير بسزايي دارد . عملکرد گلرنگ همانند ساير محصولات زراعي ، تحت تاثير عوامل گوناگون از جمله ژنوتيپ تاريخ کشت ، تراکم بوته ، رطوبت ، حاصلخيزي ، دما و نور قرار مي گيرد . تراکم بوته به طرق مختلف همچون تغيير در فضاي موجود براي هر بوته در نتيجه تغيير در رقابت گياه براي مواد غذايي و منابع محيطي ، بر خصوصيات گياه تاثير مي گذارد . عملکرد دانه در واحد سطح هنگامي حاصل مي گردد که اين رقابت ها به حداقل خود رسيده و در عين حال گياه بتواند از عوامل رشد موجود حداکثر استفاده را بنمايد . آرايش و فواصل مناسب بين رديف هاي کاشت و بين بوته هاي روي رديف هاي کاشت تعيين کننده فضاي رشد قابل استفاده هر بوته و در نتيجه عملکرد قابل حصول مي باشد . ( 10 محمدي ) تاريخ کاشت نيز به عنوان فاکتور مهم براي حصول عملکرد کمي و کيفي بالا تاثير مهمي دارد .
هدف از مطالعه و تحقيق حاضر
اين بررسي به منظور دستيابي به اهداف زير طرح ريزي و اجرا شده است :
1- تعيين مناسب ترين مقادير مصرف کود نتيروژن و رسيدن به حداکثر عملکرد کمي و کيفي
2- تعيين بهترين روش کاشت و تراکم و تعيين بهترين روش يک يا دو رديفه کاشت بر روي هر رديف براي دستيابي به عملکرد بالا
3- تعيين و بررسي بهترين تاريخ کاشت براي رسيدن به حداکثر عملکرد کمي و کيفي در استان مرکزي
4- بررسي شاخص هاي رشد و تعيين ارتباط آنها با عملکرد دانه با توجه به تراکم- کود نيتروژن و تاريخ کاشت


فصل اول
کليات


کلیات
1-1 : مبدا گلرنگ
گلرنگ (Carthamus tinctorius)،از خانواده composite است. جنس Carthamus حدود 25 گونۀ مهم دارد که بسیاری از آنها بومی منطقه مدیترانه هستند(1).در زمینه مبدا گلرنگ اتفاق نظر وجودندارد وبه عقیده واویلوف گونه زراعی گلرنگ(Carthamus tinctorius L) به همراه دو گونه (C.palaestinus L, c.oxyacanth L) در یک گروه جای دارند. هر سه گونه یکساله ،قابل تلاقی با یکدیگربوده و12 جفت کروموزوم دارند(3). وی سه ناحیه را به عنوان مبدا، برای گونه زراعی گلرنگ پیشنهادکرده است که اولی در هند، دومی در افغانستان وسومی در اتیوپی

قرار دارد(به نقل از نولز78).کاپزو نیز بعد از مطالعات خود به همین نتیجه دست یافت. هانلت ،اشری ،ونولز مبدا گلرنگ را خاورمیانه تشخیص دادند. نولز ( 1980 ) پشنهاد کرد که برای سهولت کار بهتر است به چندین مرکز کشت و مصرف گلرنگ در دنیای قدیم اشاره نمود.اینها نه مراکز مبداء هستند و نه مراکز تنوع ودرواقع کاربرد واژۀ مراکز متشابه مناسب تر می باشد. نولز این مراکزرا در 7 گروه قرار داده که عبارتند از:
الف) خاور دور : چین، زاپن و کره


ب) هند – پاکستان : هند و غرب و شرق پاکستان
ج) خاورمیانه: افغانستان، ایران تا ترکیه، بخش های جنوبی اتحاد جماهیر شورو سابق تا اقیانوس هند.
د) مصر: کناره رودنیل در شمال سودان، جنوب مصر.
ﻫ ) سودان : کناره هاي رود نيل در شمال سودان ، جنوب مصر
و) اتیوپی
ز) اروپا:اسپانیا، پرتغال، فرانسه، رومانی، مغرب ( مراکش ) و الجزایر
بر اساس تقسیم بندی فوق ایران در مرکزخاورمیانه قرار میگیرد(79).

1-2 : تاریخچه واهمیت کشت گلرنگ
از 4000 سال پیش گلرنگ درمصر کشت می شده و از آن زمان کاملاً شناخته شده است. این محصول احتمالاً از ناحیه فرات به مصر برده شده،اما روغن کشی واستفاده از روغن آن بعدهادرآنجا متداول شده است. دسته ای از گلهای مجزای گلرنگ که در میان پاکتی از برگ های بید بود با جسدمومیایی آمنوفیس اول از سلسله هجدهم (1600 قبل از میلاد) کشف شد.بنا بر نوشته پلینی(قرن اول پس از میلاد) روغن گلرنگ در مصر به عنوان جانشینی ملایم تر، به جای روغن کرچک استفاده می شد، امامصرف خوراکی نداشت ودر آن زمان برای رومیان شناخته شده نبود.( 49 ) ابن ماسریه (1000 میلادی) که در بغداد زندگی می کرد، کتابی بزرگ درباره علم طب عرب ها ویونانیان معاصر خویش نوشت. وی که این گیاه را سنیسوس می نامید، اشاره می نماید که در خاورمیانه به صورت خودرو واهلی رشد می کند و واریته بزرگ دانه سفیدآن ارزشمندترین واریته های آن است.


احتمالا این گیاه در قرن سوم از چین به ژاپن رفت، امابه مقدار کمی کشت شد و تا قرن بیستم گلرنگ درمصارف غذایی ژاپن استفاده نمی شد.امااکنون یک قلم وارداتی عمده دراین کشوراست. مخلوط روغن گلرنگ، تخم پنبه وکنجد برای تهیه غذایی به نام تمپورا به کارمی رود که رستورانهای شخصی محبوبیت خود را مدیون آن می دانند.
در رابطه با موارد استفاده از گیاه گلرنگ باید به این نکته توجه نمود که این گیاه دارای موارد مصرف گوناگون می باشدو همانگونه که ذکر شد کشت گلرنگ در قدیم بیشتر به دلیل تهیه رنگ از گل آن بوده است.از گلچه های این گیاه دو ماده رنگی به دست می آید که عبارتند از:


کارتامیدین که زرد رنگ بوده و رنگ آن نامرغوب ودر آب محلول است وکارتامین که به رنگ قرمز پرتقالی است و محلول در قلیا بوده که همان رنگهای اصلی مورد استفاده می باشند و پس از استخراج در رنگرزی البسه و رنگهای خوراکی از آنها استفاده میشود(38،70،79 و 90).در قدیم قالیبافان ایرانی برای رنگ آمیزی نخ از گلرنگ استفاده می نمودند و لیکن امروزه با معرفی رنگهای مصنوعی ارزان قیمت،کمتر از گلرنگ جهت تهیه رنگ استفاده می شود. همچنین از گلهای لوله ای شکل این گیاه به عنوان جانشین زعفران برای رنگ برنج، سوپ وسس های معمولی نیز استفاده می شود(38).


زراعت گلرنگ به عنوان یک دانه روغنی سابقه چندان طولانی نداشته و به همین دلیل دراغلب موارداز گلرنگ به عنوان یک گیاه زینتی یاد می کنند. روغن گلرنگ علاوه بر مصارف صنعتی از جمله نوشابه سازی و رنگ سازی، با داشتن در حدود78 درصد اسیدهای چرب غیر اشباع ضروری (69) از کیفیت بسیار خوبی برخوردار است (20 و22). روغن گلرنگ به جهت کیفیتی که دارد به عنوان یکی از مرغوب ترین انواع روغن شناخته می شود.روغن گلرنگ شفاف بوده و به سهولت تصفیه می شود.این روغن برای تولید رزین های آلکیدی مناسب است که از این رزین ها عمدتا جهت ساخت لعاب ها استفاده می شود. به خاطر کم بودن و یا حتی فقدان اسید لینولنیک وبالا بودن میزان اسید لینولنیک در ترکیب روغن گلرنگ، رنگ های روشن و

مواد جلادهنده تهیه شده از آن با گذشت زمان دچار رنگ پریدگی نشده و به زردی نمی گراید(28،60،77،و 82). در صنایع غذایی از روغن گلرنگ در تولید کره نباتی، روغن های سالاد، مایونز و فرآورده های غذایی دیگر استفاده میشود (60،73و 93).روغن حاصل از دانه این گیاه جهت درمان بیماری تصلب شرایین که یک بیماری شایع دستگاه گردش خون است مورد استفاده قرار میگیرد. روغن حاصل از دانه گیاه دارای اثر مسهلی است و در استعمال خارجی نیز به صورت مالیدن بر روی عضو در روماتیسم و فلج مورد استفاده قرار میگیرد. از دانه های گلرنگ همچنین می توان به طور مستقیم برای تغذیه پرندگان و از کنجاله آن در تغذیه دام بهره برد(29 و 69).


در بعضی مناطق مزرعه گلرنگ توسط گوسفند چرانیده می شود. بوته های سبز در حال رشد و شاخ و برگ گیاه بعد از برداشت، گاهی اوقات به منظور تعلیف دام استفاده می شود. دام ها و به ویژه گوسفند اشتها و رغبت زیادی به خوردن کاه و کلش گلرنگ نشان می دهند (78). در برخی منابع جدید (87) از ارقام بی خار و گل قرمز گلرنگ به عنوان گیاه زینتی نیز نام برده شده است. متوسط عملکرد گلرنگ در سطح جهانی در حدود2 تن در هکتار گزارش شده است. عمده ترین تولیدکنندگان گلرنگ در جهان، مکزیک هندوستان وآمریکا می باشند (64).


گلرنگ در کشورهای مختلف دارای نام ها و اسامی مختلفی است. در زبان انگلیسی به این گیاه Safflower و در زبان فرانسه Carthame و در زبان عربی به این گیاه قرطوم، کرتوم و عصفر اطلاق می گردد(43). در ایران به آن گلرنگ یا گل رنگ گفته می شود. علاوه بر این اسامی، در مناطق متعدد، اسامی دیگری همچون کوشه، کافشه، کاژیره، کاجیره و گل زرد نیز به آن اطلاق می شود، به دلیل قیمت ارزان و قابلیت جایگزینی این گیاه با زعفران تحت عناوین زعفران دروغین، زعفران حرامزاده، زعفران کنگره و زعفران رنگرزی نیز معروف است.
1-3: گلرنگ در ایران:


کشت و کار گلرنگ در ایران از دیرباز جهت استفاده از رنگ آن در صنایع قالیبافی، تزئین نان و غیره به صورت محدود معمول بوده، ولی به دلیل نبودن ارقام با عملکرد بالا، طولانی بودن فصل رشد و وجودآفات و بیماری ها هیچ گاه سطح زیرکشت قابل توجهی نداشته است و بیشتر در حواشی مزارع کشاورزان جهت مصارف شخصی کشت می گردیده است. در ایران کشت و کار گلرنگ تحت عنوان یک گیاه روغنی از سال 1336 شروع شد و پس از سال 1353 سطح زیر کشت این گیاه بسیار محدود گردید.از جمله عوامل کاهش سطح زیر کشت

گلرنگ در ایران طی سالهای گذشته محدود شدن عملکرد دانه توسط عواملی همچون آفات، بیماری ها،علف های هرز و دردسترس نبودن ارقام مناسب واطلاعات کافی در زمینه زراعت این گیاه بوده است(15).درایران بیشترین متوسط عملکرد مربوط به سال 1351 با 670 کیلوگرم در هکتار بوده که تا سال 1353 به 240 کیلوگرم در هکتار کاهش یافته است(31).ولی دوباره از ابتدای سال 1370 فعالیت هایی به منظور توسعه کشت و کار گلرنگ صورت گرفته است به طوری که درسال 1375، 115 تن محصول از کشاورزان خریداری شد (15). متوسط دانه گلرنگ در ایران حدود 700 کیلوگرم درهکتار برآورد گردیده که از متوسط عملکرد جهانی گلرنگ (حدود 2 تن در هکتار) خیلی کمتر است. یکی از امتیازات ارزشمند گیاه گلرنگ در ایران بومی بودن و سازگاری گیاه است. بنابراین شایسته است که مطالعات بیشتری برای شناخت این گیاه واستعدادهای آن انجام گردد(15).


بر اساس آزمایشها و بررسی های انجام شده گلرنگ توان تولید بیش از4 تن دانه درهکتار را دارد و حتی در بعضی کشت های آزمایشی بیش از5/4 تن دانه از آن برداشت شده است. در هر حال عملکرد دانه بالاتر از2 تن در هکتار مطلوب است(15).
مزایای زراعت گونه های گلرنگ در ایران به شرح زیر است(21):


الف) دانه گونه های گلرنگ دارای 40-30 درصد روغن، 20-12 درصد پروتئین و 8-5 درصد رطوبت بوده و روغن آن برای آشپزی و مصارف دارویی مناسب است.
ب) از کنجاله آن به علت دارا بودن پروتئین بالا، می توان در تغذیه دام و طیور استفاده کرد.
ج) زراعت آن آسان بوده و می توان آن را کاملاً مکانیزه کشت کرد و به کارگر کمی نیاز دارد.
د) کشت و برداشت آن موقعی است که تراکتور و کمباین های غله بیکار هستند یا کارشان کم است زیرا کشت آن در اواخر پائیز یا اوایل بهار و برداشت آن نیز در تیر یا مردادماه است.
هـ) جوانه گلرنگ بسیار قوی بوده و می تواند سله های سنگین را شکافته و بیرون بیاید.


و) دوره زراعت این گیاه کوتاه بوده و محصول آن در تابستان می رسد و به همین دلیل بعد از برداشت، وقت کافی برای تهیه زمین کشت گندم وجود خواهد داشت.
بر اساس اطلاعات و آمار سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی، در سال زراعی 81-80 سطح زیر کشت گلرنگ در این استان 5/41 هکتار بوده است که در این بین شهرستان خمین با بیشترین سطح زیر کشت معادل15 هکتار از سایر مناطق استان پیشی گرفته است.


اين گياه را در کشورهاي مختلف با اسمي گوناگون از جمله ، کريزا در افغانستان ، هونگوا در چين ، جفران در هندوستان و آلازر در اسپانيا مي شناسند ( 58 ) .
مهمترين مراکز تحقيقاتي در زمينه اصلاح گياه گلرنگ در کشورهاي هندوستان ، مکزيک ، ايلات متحده ، چين ، کانادا و استراليا مستقر است ( 150 ) . گلرنگ به طور گسترده در هند ، خاور نزديک و چين کشت مي شود . در دهه هاي اخير کشت اين گياه در کشورهاي آمريکاي جنوبي و استراليا نيز متداول گرديده است . در حال حاضر اين گياه در بيش از 60 کشور جهان و عمدتاً در کشورهاي هند ، مکزيک ، ايالات متحده آمريکا ، اتيوپي ، اسپانيا و استراليا مورد کشت و زرع قرار مي گيرد ( 58 ) .


در پاکستان و افغانستان و ساير کشورهاي خاورميانه ، کشت گلرنگ محدود و اکثراً براي استخراج رنگ از گل هاي آن کشت مي شود . در بعضي از مناطق پاکستان ، گلرنگ به مصرف علوفه مي رسد . ژاپن سطح کمي از اراضي خود را به زراعت گلرنگ اختصاص داده و در جنوب فرانسه گلرنگ از سال 1943 به عنوان يک گياه زراعي مورد توجه قرار گرفت ، اما توليد آن در سال 1949 به دليل خسارت لارو مگس گلرنگ به طور کلي متوقف گرديد ( 58 ) . ظهور ارقام پر محصول با محتواي روغن بالا که بعد از جنگ جهاني دوم اصلاح شدند ، باعث شد که سطح زير کشت گلرنگ در جهان افزايش يابد ( 167 ) .


هندوستان و آمريکا دو کشور عمده توليد کننده گلرنگ و داراي بيشترين سطح کشت ، عملکرد و توليد در بين کشورهاي جهان مي باشند ( 142 ) .
50% کشت گلرنگ ايالات متحده در کاليفرنيا و بقيه در داکوتاي شمالي و مونتانا انجام مي شود ( 104 ) .
جدول ( 4- 1 ) : سطح زير کشت ، مقدار بذر مصرفي ، عملکرد و توليد بذر گلرنگ در هندوستان ، ايالات متحده و جهان ( 142 ) .
سال منطقه مقدار بذر مصرفي ( Mt ) سطح زير کشت ( ha ) عملکرد بذر در هکتار ( )


توليد بذر گلرنگ ( Mt )
1998 هند
آمريکا
جهان 4402
1113
21689 200000
115340
648883 6000
16204
9679 120000
186900
628083
1999 هند
آمريکا
جهان 4385
870
18580 440200
106030
968508 5502
17316
8740 242200
183600
846493
2000 هند
آمريکا
جهان 4253
761
20592 438500
79724
871459 5938
16075
7688 260400
128160
670016
2001 هند
آمريکا
جهان 4200
838
17626 425300
71630
885930 4731
15304
6858 201200
1099620
607554
2002 هند
آمريکا
جهان 4200
838
17716 420000
80130
802506 5000
15999
7335 210000
128200
605165
هکتو گرم ( 100 گرم ) در هکتار : هکتار : ha تن متريک : Mt


نمودار ( 1- 1 ) : روند توليد و صادرات گلرنگ در کانادا طي سالهاي 1993 تا 2000 ( منبع : اينترنت )
اين گياه در ايران با نامهاي مختلف از جمله گلبر آفتاب ، گل زردو شناخته مي شود و در مساحت هاي محدود پراکنده در استان هاي همدان ، يزد ، آذربايجان شرقي ، بوشهر ، کردستان ، مرکزي ( شازند ، دليجان ، سربند ) ، کرمان ، ايلام و خراسان کشت مي شود . کشت گلرنگ اخيراً در سطوحي وسيع تر در استان اصفهان و ر مناطق اسلام آباد ، برخوار و اردستان اين استان رونق يافته است ( 12 ) .
جدول ( 5- 1 ) آمار سطوح سبز خريد محصول و راندمان خريد زراعت گلرنگ به همراه نرخ خريد تضميني توسط شرکت دانه هاي روغني از سال 1346 به بعد ( بر اساس اطلاعات شرکت توسعه کشت دانه هاي روغني ) .
سال سطح سبز ( هکتار ) خريد محصول ( تن ) راندمان در هکتار ( کيلوگرم ) نرخ خريد ( ريال )
1346 38 2 53 9
1347 147 58 395 9
1348 318 211 664 9
1349 725 345 476 9
1350 472 198 419 9
1351 700 473 676 9
1352 192 101 524 9
1353 383 92 240 9
77- 1354 - - - -
1378 143 473 3308 1500
1379 1320 1317 998 2000
1380 2040 1473 722 2200


1-4. مشخصات گیاه شناسی
گونه زراعتی گلرنگ همراه با دو گونه دیگر در یک گروه جای دارد. هر سه گونه یک ساله، قابل تلاقی با یکدیگر بوده و دارای 12 جفت کروموزوم می باشند(3).این گیاه جزء خانواده کاسنی می باشد(31، 33، 50).گونه زراعی گلرنگ، یک ساله و بلندی آن از 150-30 سانتی متر تغییر می کند.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید