بخشی از مقاله
چکیده
این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار، در سال 1392 در دانشگاه ارومیه اجرا شد. فاکتور اول شامل کاشت گیاهان پوششی خلر، ماشک، گاودانه و شاهد - بدون گیاه پوششی - در کنار ردیفهاي گلرنگ و فاکتور دوم شامل کاربرد کود آلی و سطوح مختلف کود شیمیایی - سیستمهاي کودي پرمصرف، متوسط مصرف، کم مصرف - بودند.
نتایج نشان داد که بیشترین عملکرد دانه 695 - کیلوگرم در هکتار - و پروتئین 165 - کیلوگرم در هکتار - در گیاه پوششی خلر مشاهده شد. به طوري که بالاترین میزان عملکرد دانه 496 - کیلوگرم در هکتار - در سیستم کودي متوسط مصرف و بیشترین عملکرد پروتئین 123 - کیلوگرم در هکتار - و درصد پروتئین دانه گیاهان پوششی در سیستم کودي پر مصرف بدست آمد. اما بیشترین درصد فسفر دانه گیاهان پوششی در سیستم کودي آلی بدست آمد.
مقدمه
نیتروژن به عنوان یکی از عناصر اصلی جهت رشد و نمو گیاهان شناخته شده است و کمبود آن به همراه آب میتواند یکی از عوامل محدود کننده اصلی در تولیدات گیاهی باشد. کاهش حاصلخیزي خاك در بسیاري از کشورهاي در حال توسعه و استفاده دائم گیاهان از ذخایر غذایی خاك، بدون جایگزینی مناسب و کافی باعث کاهش توان تولیدي و عناصر غذایی خاك شده است . - 2 - نیتروژن یکی از عواملی است که به شدت بهرهوري از اکوسیستمهاي کشاورزي را تحت تأثیر قرار میدهد
بنابراین به منظور حفظ بهرهوري و کیفیت خاك، مدیریت چرخه نیتروژن ضروري میباشد. امروزه انواع نظامهاي کودي در سیستمهاي کشاورزي دنیا بکار برده میشوند. در برخی از نظامهاي کودي، مقادیر بیشتر کود شیمیایی و در برخی از نظامهاي همگام با محیط زیست - نظام کودي اکولوژیک - کود شیمیایی استفاده نمیشود، از کودهاي آلی استفاده میشود. کاربرد منابع مختلف کودي به خصوص کودهاي آلی در مزارع میتواند از طریق تغییر در خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاك همچون ظرفیت نگهداري آب، حجم خاك، پایداري ذرات خاك و محتواي مواد غذایی بر علفهاي هرز و گیاهان زراعی تاثیرگذار باشد
گیاه پوششی یک اصطلاح کلی است که در برگیرنده دامنه وسیعی از گیاهان است که به دلایل اکولوژیکی متفاوتی به غیر از اهداف اقتصادي کشت میشوند. این گیاهان ممکن است در دوره تناوب با گیاهان اصلی و یا همزمان با آنها براي یک دوره کوتاه و یا در طول فصل رشد با آنها رشد کنند . استفاده از گیاهان پوششی بین ردیفهاي گیاهان زراعی، یکی از روشهاي مناسب کنترل علفهاي هرز است که رهیافتی همگام با طبیعت محسوب میشود که موجب افزایش بهرهوري نهادهها و رسیدن به اهداف کشاورزي پایدار خواهد شد .
با توجه به اثر میزان کود بر رشد علفهاي هرز و فرصت طلبی آنها براي استفاده از منابع محیطی و نیز نقش گیاهان پوششی در کنترل علفهاي هرز، این آزمایش با هدف بررسی خصوصیات کیفی بذور گیاهان لگوم و چگونگی نقش آفرینی آنها در کنترل علفهاي هرز در زراعت گلرنگ طراحی و اجرا شد.
مواد و روشها
این تحقیق به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی با 16 تیمار و 3 تکرار در بهار سال 1392 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه ارومیه - با موقعیت جغرافیاي 37 درجه و 31 دقیقه عرض شمالی و 45 درجه و 2 دقیقه طول شرقی با 1320 متر ارتفاع از سطح دریا - انجام شد. تیمارهاي آزمایشی شامل کاشت گیاهان پوششی ماشک - Vicia villosa - ، خلر - Lathyrus sativus - و گاودانه - Vicia ervilia - و شاهد - بدون وجین - در کنار ردیفهاي کاشت گلرنگ و کاربرد کود دامی و سطوح مختلف کود شیمیایی - سیستمهاي کودي پرمصرف، متوسط مصرف، کم مصرف - بودند.
هر کرت آزمایشی به ابعاد 3/6 متر عرض در 4 متر طول در نظر گرفته شد که مشتمل بر 5 ردیف کاشت گلرنگ به صورت جوي و پشته بود. فاصله بین ردیفها به طور ثابت براي تمامی واحدهاي آزمایش 50 سانتیمتر و فواصل بین بوتهها در روي ردیف 10 سانتیمتر در نظر گرفته شد. بعد از آماده سازي واحدهاي آزمایشی، عملیات کاشت در نیمه دوم اردیبهشت ماه 1392 به صورت هیرم کاري و خطی روي پشتهها با دست انجام شد، بذرهاي گلرنگ با تراکم زیاد کاشت شدند ولی در مرحله 4 تا 6 برگی، براي رسیدن به تراکم مطلوب عمل تنک انجام شد. در این آزمایش از گلرنگ رقم بهاره گلدشت، که جزو ارقام بدون خار بوده استفاده شد.
بذرهاي گیاهان پوششی با توجه به تیمارهاي آزمایشی، با فاصله دو سانتیمتر به صورت کپهاي در دو طرف پشتههاي گلرنگ کشت شدند. گیاهان پوششی تا پایان آزمایش در کنار گلرنگ حضور داشتند. با توجه به نتایج آزمون خاك، خاك مزرعه داراي بافت لوم رسی با 8 pH، شوري 0/52 دسی زیمنس بر سانتیمتر و 0/092 درصد نیتروژن بود، همچنین میزان فسفر و پتاسیم در خاك مزرعه به ترتیب 7/2 و 390 میلیگرم در کیلوگرم بود. براساس توصیه کودي آزمون خاك، در سامانههاي کودي پرمصرف، متوسط مصرف، کم مصرف به ترتیب 120، 80 و60 کیلوگرم در هکتار کود اوره و 80، 50 و30 کیلوگرم در هکتار کود سوپرفسفاتترپیل که حاوي 46 درصد اکسید فسفر - P2O5 - بود بصورت نواري در فاصله 5-10 سانتیمتري در زیر بذر قرار داده شد.
در سامانه کودي آلی، نهاده مصرفی کود دامی و کودهاي زیستی نیتروکسین و فسفات بارور-2 بودند، که کودهاي زیستی بصورت بذر مال براي گلرنگ استفاده شدند. کود دامی کاملأ پوسیده، به میزان 40 تن در هکتار، قبل از کاشت به کرتهاي داراي تیمار سامانه کودي کود آلی داده شد. این مقدار بر اساس متوسط مقدار نیتروژن و فسفر در کودهاي شیمیایی بکار رفته در سامانههاي کودي پرمصرف و متوسط مصرف و معادل آن در کود دامی مورد استفاده، محاسبه شد.
اولین آبیاري بعد از کاشت صورت گرفت و آبیاريهاي بعدي از زمان استقرار گیاه براساس عرف منطقه و به صورت هر 9 روز یکبار انجام گرفت. برداشت نهایی گیاهان پوششی، در نیمه دوم مرداد ماه 1392 صورت گرفت. اندازهگیري عناصرغذایی دانه گیاهان پوششی طبق استاندارد A.O.A.C به روش هضم تر با استفاده از اسیدهاي نیتریک، کلریدیک و پرکلریدیک صورت گرفت. براي اندازهگیري میزان فسفر دانه از دستگاه اسپکتروفتومتر و براي اندازهگیري پتاسیم از دستگاه فلیم فتومتر استفاده گردید. اندازهگیري درصد پروتئین دانه، توسط دستگاه کجدال اندازهگیري شد .
براي محاسبه درصد پروتئین دانه گیاهان پوششی در این آزمایش، عدد ثابت 6/25 به عنوان فاکتور پروتئین مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین عملکرد پروتئین از حاصلضرب عملکرد دانه در درصد پروتئین دانه حساب گردید. براي اندازهگیري عملکرد نهایی گیاهان پوششی، در هر کرت از پس از حذف اثرات حاشیهاي، مساحت یک متر مربع برداشت شد و عملکرد دانه بر حسب کیلوگرم در هکتار تعیین گردید. تجزیه و تحلیل دادهها، با استفاده از نرم افزار SAS 9.1 انجام گرفت، همچنین براي مقایسه میانگینها از روش چند دامنهاي دانکن در سطح احتمال 1 درصد استفاده شد. رسم نمودار نیز توسط نرم افزار Excel انجام شد.
نتایج و بحث
صفات کیفی گیاهان پوششی
درصد فسفر دانه
با توجه به نتایج، بیشترین درصد فسفر دانه گیاهان پوششی ماشک، خلر و گاودانه به ترتیب 2/275، 2/271 و 2/263 درصد در سامانه کودي آلی بدست آمد. کمترین مقدار آن به ترتیب 2/211، 2/212 و 2/202 درصد در سامانه کودي کم مصرف مشاهده شد - شکل . - 1 در هنگام رقابت بین علفهاي هرز و گیاه زراعی مواد غذایی کمتري در دسترس گیاه زراعی قرار میگیرد. در نتیجه به نظر میرسد که در شرایط تراکم بالاي علف هرز و رقابت توام اندام هوایی و ریشه باعث کاهش جذب فسفر توسط گیاهان پوششی گردد.
شکل -1 اثر متقابل گیاهان پوششی و سامانههاي کودي بر درصد فسفر دانه گیاهان پوششی در مزرعه گلرنگ. میانگینهاي داراي حروف مشترك، اختلاف معنیداري بر اساس آزمون دانکن در سطح احتمال پنج درصد ندارند.
درصد نیتروژن دانه
نتایج نشان داد که مقدار نیتروژن دانه تحت تاثیر سیستم کودي قرار گرفت بطوري که بیشترین 4/08 - درصد - میزان نیتروژن دانه در سامانه کودي پرمصرف و کمترین 3/40 - درصد - آن در سیستم کودي کم مصرف مشاهده شد - جدول . - 1 به عبارتی سامانه کودي پرمصرف 16/66 - درصد - نسبت به سامانه کودي کم مصرف میزان نیتروژن دانه را افزایش داد.
جدول -1 مقایسه میانگین اثر سامانههاي کودي بر برخی صفات گیاهان پوششی در مزرعه گلرنگ
میانگینهاي داراي حروف مشترك در هر ستون، اختلاف معنیداري بر اساس آزمون دانکن در سطح احتمال پنج درصد ندارند.
