بخشی از مقاله
چکیده
عوامل متعددی به ویژه حشرات باعث کاهش عملکرد سیب زمینی در مزرعه و انبار میشوند. بید سیبزمینی Phthorimaea operculella - Zeller - ازخانواده Gelechiidae یکی از مهمترین و زیانبارترین آفات سیب زمینی در دنیا است در ایران مثل بسیاری از کشورهای دیگر، مبارزه با این آفت از طریق استفاده از حشره کش های با طیف اثر گسترده می باشد. کنترل شیمیایی لاروها بخصوص زمانی که که در خاک قرار دارند و به غده ها حمله می کنند، کاری بسیار دشوار و پر هزینه میباشد. به همین دلیل، مدیریت تلفیقی آفت بهویژه استفاده از ارقام مقاوم یکی از بهترین روشهای کنترل این آفت میباشد.
در این مطالعه، در سال 1392 شدت خسارت بید سیب زمینی روی تعداد 9 ژرم پلاسم سیب زمینی شامل مارفونا، اسپریت، فونتانه، اگریا، جلی، بامبا، 82 - 10، S-16 و S-12 و خاکدهی پای بوته دوم در مزرعه مورد ارزیابی قرار گرفت. طرح آزمایشی مورد استفاده فاکتوریل بر پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار بود. در این بررسی کمترین و بیشترین تعداد سوراخ ورودی لارو وخسارت ایجاد شده بهترتیب برروی رقم جلی و رقم مارقونا مشاهده گردید و بررسی نمونههای برداشت شده از کرت هایی که دو بار عملیات خاکدهی در آنها انجام گرفته بود نشان داد که اختلاف معنی داری از نظر میزان آلودگی و شدت خسارت وجود دارد و تیمارهایی که دو بار عملیات خاکدهی در آنها انجام گرفته بود خسارت بسیار کمی را متحمل شدند.
کلمات کلیدی: بید سیب زمینی، مقاومت نسبی، مدیریت تلفیقی
مقدمه
عوامل متعددی به ویژه حشرات باعث کاهش عملکرد سیب زمینی در مزرعه و انبار میشوند. بید سیب زمینی، Phthorimaea operculella - Zeller - ، ازخانواده Gelechiidae یکی از مهمترین و زیانبارترین آفات سیب زمینی در دنیا است. - حبیبی و حسان، 1370؛ فنمور1،1988[1]؛ راندون - 2010[2]2با توجه به اهمیت این آفت تاکنون پزوهشهای زیادی جهت کنترل آن در نقاط مختلف دنیا صورت گرفته و از جمع بندی این پژوهشها چنین استنباط میشود که بدلیل مخفی بودن قسمتی از چرخه زندگی حشره و نیز خسارت عمده در غدههای موجود درخاک و انبارهای سیب زمینی، مبارزه شیمیایی در کنترل این آفت چندان کارایی نداشته است. رامان و بایوس - 1985 - 3 [3] در ارزیابی راههای مدیریت تلفیقی با بید سیب زمینی در مزرعه و انبار، مبارزه شیمیایی علیه بید را ناموفق و استفاده از راهکارهای شکار حشره به وسیله تلههای فرمونی و مدیریت زراعی نظیر تنظیم عمق کاشت ، آبیاری منظم، تناوب زراعی، روش بیولوژیک، عملیات خاکورزی مناسب و کاشت و برداشت به موقع را در کنترل این آفت موثر دانسته است.
در طی سالهای اخیر بدلیل نقل و انتقالات غده بذری از سایر استانهای کشور جمعیت آفت بید سیب زمینی در مزارع استان اردبیل و خسارت ناشی از این آفت به ویژه در انبارهای سنتی سیب زمینی افزایش یافته است. آفت مزبور علاوه بر خسارت مستقیم به غدهها بازار پسندی محصول را نیز کاهش داده و باعث شیوع بیماریهای مختلف در انبار میشود. هدف از احرای این طرح بررسی روشهای کنترلی مناسب و بی خطر نسبت به محیط زیست میباشد.در طی سال های 1382 و 1383 جمعیت این آفت در مزارع و انبارهای نگهداری سیب زمینی در استان همدان بشدت افزایش یافت. در مرکز تحقیقات کشاورزی استان همدان در ایستگاه تجرک سلطانی و همکاران - 1387 - [5] مطالعاتی را در خصوص راهکارهای کنترل تلفیقی آفت انجام داده و نشان دادند که بکارگیری توام روش های مدیریت تلفیقی در مزرعه و انبار باعث کاهش شدید آلودگی و خسارت در مقایسه با روش های سنتی و متداول میشود.
اسماعیلی و همکاران - 1392 - [6] زیستشناسی آفت را روی 10 رقم سیب زمینی در شرایط آزمایشگاهی مورد مطالعه قرار داده و نشان دادند که آفت روی رقم مارفونا کوتاهترین دوره تخم ریزی و کمترین میزان باروری را داشته و بدلیل عملکرد نسبتا" پایین آفت روی برگ رقم مارفونا در مقایسه با سایر ارقام این رقم بهعنوان رقم مقاوم معرفی شد. در تحقیقی دیگر، منصوری و همکاران - 1391 - [7] ترجیح میزبانی و زیستشناسی بید سیب زمینی را روی 12 ژرم پلاسم سیب زمینی در شرایط گلخانهای بررسی کرده و نتیجه گرفتند که آفت روی ژرم پلاسم Pi 397/97 -2 بیشترین طول دوره رشد، کمترین وزن شفیرگی، کمترین درصد بقای لاروی و نیز کمترین نرخ ذاتی افزایش جمعیت و کمترین مطلوبیت غذایی را نسبت به سایر ژرم پلاسم های سیب زمینی داشته است.در پژوهش دیگری راندون و همکاران - - 2009 مقاومت تعداد 125 ژرم پلاسم سیب زمینی را نسبت به بید سیب زمینی ارزیابی کرده و از میان آنها تعداد 13 ژرم پلاسم انتخاب و بر اساس تعداد دالانهای ایجاد شده و تعداد لاروهای زنده موجود در تحت شرایط مزرعهای و آزمایشگاهی مورد بررسی مجدد قرار دادند.
نتایج به دست آمده نشان داد که کلون Spunta C2 نسبت به نفوذ بید سیب زمینی در مقایسه با سایر ژرمپلاسمها مقاومت معنیداری دارد.علیرغم این که بید سیب زمینی چندین سال است که در مزارع و انبارهای سیب زمینی اردبیل مشاهده میشود و در بعضی از سالها خسارتهای جدی به ویژه به غدههای انبار شده وارد میکند ولی تاکنون در استان اردبیل بررسی مزرعهای تعیین مقاومت ارقام رایج در منطقه و کلونهای امید بخش نسبت به خسارت بید سیب زمینی و ارزیابی تعیین عوامل مهم زراعی در کاهش خسارت آفت انجام نگرفته است، لذا تحقیق حاضر با هدف بررسی مقاومت 9 ژرم پلاسم مختلف سیب زمینی تحت شرایط مزرعه و نیز تعیین میزان تاثیر خاکدهی دوم - مجدد - پای بوته در فاصله گلدهی و زمان برداشت سیب زمینی انجام گرفت تا ضمن مقایسه میزان خسارت آفت در روی ژرمپلاسمهای مختلف، میزان تاثیر دو روش مهم کنترل زراعی و زمان بکار گیری این روشها در طول فصل زراعی برای شرایط اقلیمی استان اردبیل نیز در کنترل آفت مورد بررسی قرار گیرد.
مواد و روش ها
در این مطالعه، در سال 1392 شدت خسارت بید سیب زمینی روی تعداد 9 ژرم پلاسم سیب زمینی شامل مارفونا، اسپریت، فونتانه، اگریا، جلی، بامبا، 82 - 10، S-16 و S-12 و خاکدهی پای بوته دوم در مزرعه مورد ارزیابی قرار گرفت. طرح آزمایشی مورد استفاده فاکتوریل بر پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار بود. برای انجام آزمایش در شرایط مزرعه در یکی از آلودهترین مناطق در شهرستان نمین - روستای ینگجه ملا محمد رضا - مزرعهای به مساحت 1000 مترمربع انتخاب شد. کلیه عملیات تهیه زمین بر اساس روشهای معمول زارعین منطقه انجام گرفت. غده های سیب زمینی به فاصله 25 سانتی متر در روی ردیفها و به فاصله دو پشته 75 سانتی متر بصورت دستی کشت شدند.
در طول دوره رویشی کلیه عملیات زراعی طبق عرف محل انجام شد، غیر از فاکتور خاکدهی که بر خلاف روش رایج در منطقه در یک مرحله و در زمان 25 سانتی متری بوته-ها انجام میگیرد در دو مرحله در تعدادی از تیمارهای مورد نظر اعمال گردید. از اوایل خرداد ماه و همزمان با سبز شدن مزرعه تلههای فرمونی در مزرعه مورد آزمایش و مزارع اطراف نصب گردید تا زمان افزایش جمعیت آفت در منطقه تعیین شود. برای تعین تراکم جمعیت و ردیابی آفت بید سیب زمینی از تعداد 5 عدد تله استفاده شد که تعداد 2 عدد آن در مزرعه مورد آزمایش و 3 عدد آن در مزارع اطراف نصب شده بود. کار شمارش تلهها هفتهای دو بار انجام میگرفت و در جداول مربوطه ثبت میشد. براساس عرف منطقه خاکدهی اول در زمانی که ارتفاع بوتهها 20-25 سانتی متر بود انجام شد و خاکدهی دوم طبق مشاهدات و یاداشتهای انجام یافته از تلههای نصب شده در اوایل مرداد ماه انجام گرفت .
به این ترتیب که در اوایل مرداد ماه بر میزان پروانههای شکار شده در تلههای فرمونی افزوده شد خاکدهی مجدد پای بوتهها در زمان افزایش ظهور حشرات کامل بید سیب زمینی و افزایش ترک خوردگی خاک در اثر آبیاریهای صورت گرفته در تاریخ اول مرداد ماه انجام شد. بدلیل افزایش جمعیت پروانههای شکار شده در تلهها و ترک خوردگی خاک در این زمان غدهها مستعد آلودگی و تخم گذاری توسط پروانهها بودند بر اساس این بررسیها بهترین زمان انجام خاکدهی دوم پای بوتهها و از بین بردن ترکهای بوجود آمده در خاک و پوشاندن غدههای خارج از خاک در این زمان تعیین شد و با توجه به ارتفاع زیاد بوتهها در این مرحله عملیات خاکدهی دوم بصورت دستی انجام گرفت.
بعد از سبز شدن محصول، بازدید و نمونهبرداری لازم جهت تعین خسارت آفت بر روی شاخ و برگ سیب زمینی انجام یافت ولی علیرغم شکار پروانههای آفت در مزرعه مورد آزمایش و مزارع اطراف خسارت قابل توجهی بر روی اندامهای هوایی مشاهده نشد و همه تیمارها از نظر خسارت آفت روی اندامهای هوایی تقریبا" سالم ماندند درصد آلودگی روی اندامهای هوایی به اندازهای پایین بود که امکان مقایسه تیمارها از نظر میزان مقاومت در شاخ و برگ و اندامهای هوایی وجود نداشت. بعد از اتمام دوره رویشی و فرارسیدن زمان برداشت، نمونه برداری از تیمارها جهت تعین میزان خسارت وارده به غدهها آغاز گردید و تعداد 35 غده از هر کرت بصورت دستی و به حالت تصادفی برداشت و در بستههای جداگانه اتیکت گذاری شد.
برای جلوگیری از تاثیر زمان برداشت بر روی میزان آلودگی تیمارها تاریخ برداشت تمام تیمارها همزمان و در 15 شهریور ماه انجام گرقت و نمونهها جهت بررسی سریعا" به آزمایشگاه منتقل شدند. ارزیابی تیمارها بر اساس نمونههای برداشت شده و به روش تعیین تعداد سوراخهای ایجاد شده و طول دالان ایجاد شده در داخل گوشت غده به چهار گروه بدون آلودگی، آلودگی کم، آلودگی متوسط و آلودگی شدید در غدهها تقسیم بندی شدند. بر اساس این روش غدههای بدون سوراخ - بدون آلودگی - ، یک سوراخه با طول دالان کوچک و کم عمق - خسارت کم - ، دو سوراخه و با طول دالان متوسط - خسارت متوسط - و سه سوراخه و با طول دالان زیاد و نفوذ عمیقتر لارو در داخل گوشت - خسارت شدید - در نظر گرفته شد و تعداد 35 غده نمونه برداری شده از هریک از کرتها به چهار گروه مختلف تقسیم بندی شدند.
نتایج و بحث
نتایج بدست آمده از تعداد پروانههای شکار شده در تعداد 5 تله نصب شده در مزرعه محل انجام آزمایش و مزارع اطراف و متوسط تعداد پروانههای به دام افتاده در تلهها در تاریخهای مختلف نشان داد که کمنرین و بیشترین تعداد پروانههای شکار
