بخشی از مقاله
چکیده
این آزمایش بهمنظور بررسی میزان بهینهی مصرف کود نیتروژن و تعیین رقم مناسب کلزا در منطقه گنبدکاووس، در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه گنبدکاووس انجام گردید . آزمایش بهصورت کرتهای خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی و با چهار تکرار در سال زراعی 1392-93 اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل سطح کود نیتروژن N1=0 - ، N2=50 و 100 درصد توصیه کودی - N3= در کرتهای اصلی و چهار رقم کلزا - هایولا 308، هایولا 401، زرفام و - RGS003 در کرت های فرعی بود. جهت بررسی تأثیر میزان کود مصرفی بر مقدار کلروفیل گیاه، نمونه برداری از برگ های ارقام مورد آزمایش در تیمارهای مختلف انجام گردید. بدین منظور میزان کلروفیلهای a، b وکلروفیل کُل با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر اندازه گیری شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که میزان کود نیتروژن مصرفی بر صفات اندازهگیری شده در این آزمایش - کلروفیلهای a، b و کلروفیلکُل - اثر معنیداری داشت. بیشترین مقدار کلروفیل اندازهگیری شده در تیمار 100درصد توصیه کودی 150 - کیلوگرم کود اوره در هکتار - و برای رقم RGS003 بهدست آمد.
مقدمه
در جهان امروز دانههای روغنی در بین محصولات زراعی اهمیت و ارزش خاصی دارند . - 1 - دانههای روغنی پس از غلات، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل میدهند؛ در این میان، کلزا بهعنوان یکی از مهمترین گیاهان دانه روغنی در سطح جهان مطرح میباشد. کلزا پس از سویا و نخل روغنی، سومین منبع تولید روغن نباتی جهان به شمار میرود گیاه کلزا در سالهای اخیر به دلیل ویژگیهایی زراعی مناسب - جایگاه ویژه این گیاه در تناوب با گندم - درصد روغن بالا و کیفیت مطلوب آن و همچنین بهعلت دارا بودن صفات مثبت زراعی نظیر مقاومت به سرما، مقاومت به کم آبی، تحمل شوری و عملکرد بیش تر در واحد سطح نسبت به سایر دانههای روغنی، مورد توجه قرار گرفته است .از جمله فاکتورهای مؤثر در مقدار عملکرد کلزا، پیری زودرس و میزان کلروفیل در برگهای این گیاه میباشد. میزان کلروفیل برگ با توانایی تولید و عملکرد گیاه نسبت مستقیم دارد؛ زیرا از بین رفتن این رنگیزه یا کاهش میزان آن، باعث کاهش فرآوردههای فتوسنتزی و تولید ماده خشک در گیاه میشود . - 3 - نیتروژن جزیی از ساختمان کلروفیل است و به همین دلیل بر اثر کمبود نیتروژن، برگ گیاه به زردی میگراید و به دنبال آن قدرت فتوسنتز و تولید گیاه کاهش می یابد - . - 4 با افزایش نیتروژن مصرفی، میزان کلروفیل نیز افزایش مییابد به گونهای که بیشترین میزان آن در گیاه کلزا در تیمار 220 کیلوگرم کود اوره در هکتار مشاهده شده است . - 9 - در تحقیقات انجام شده بر روی گیاهان زراعی نیز مشخص شده است که مصرف نیتروژن باعث افزایش میزان رنگیزه کلروفیل برگ میشود این پژوهش بهمنظور بررسی تأثیر مقادیر مختلف کود نیتروژن بر میزان کلروفیل ارقام کلزا مورد کاشت در منطقه گنبدکاووس و دستیابی به مقدار بهینه کود نیتروژن مصرفی در این منطقه انجام شد.
-2مواد و روشها
این آزمایش بهصورت کرتهای خرد شده بر پایه بلوکهای کامل تصادفی و با چهار تکرار در سال زراعی 1392-93 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه گنبدکاووس اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل سطح کود نیتروژن N1=0 - ، N2=75kg/ha و - N3 =150kg/ha در کرتهای اصلی و چهار رقم کلزا - هایولا 308، هایولا 401، زرفام و - RGS003 در کرتهای فرعی بود. مقادیر کود نیتروژن در سه مرحلهی کاشت، ابتدای ساقه رفتن و شروع گلدهی مصرف شد. هر کرت شامل پنج خط کاشت به طول 7 متر و فاصله خطوط کاشت 25 سانتیمتر در نظر گرفته شد. عرض هر کرت آزمایشی یک متر و 25 سانتیمتر و عمق کاشت بذر 2 سانتیمتر بود که دو خط کناری هر کرت بهعنوان حاشیه در نظر گرفته شد. پس از عملیات تهیه زمین و قبل از کاشت بهمنظور بهدست آوردن خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک از عمق صفر تا 60 سانتیمتری خاک مزرعه نمونهی مرکب تهیه و به آزمایشگاه خاک شناسی ارسال گردید که نتایج این آزمایش در جدول1 ارائه شده است.
جدول:1 نتایج آزمایش خاک مزرعه محل اجرای تحقیق
از شروع مرحله ساقه رفتن تا شروع گلدهی، چند مرحله از برگهای ارقام کلزا نمونهبرداری صورت گرفت و پس از انتقال به آزمایشگاه میزان کلروفیلهای a، bو کلروفیل کُل اندازهگیری شد. برای اندازهگیری کلروفیل از روش آرنون - 5 - استفاده گردید؛ پس از استخراج کلروفیل از برگ ها، با استفاده از استن 80 درصد، اندازه گیری جذب نوری نمونههای تهیه شده در طول موجهای 645 و 663 نانومتر با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر انجام شد؛ با استفاده از اعداد قرائت شده توسط این دستگاه در فرمولهای 1، 2 و 3، میزان کلروفیل در نمونههای برگ ارقام کلزا برحسب میلیگرم بر گرم وزن تر محاسبه گردید.
در این فرمولها Ca، Cb و CT به ترتیب مقادیر کلروفیلهای a، bو کلروفیل کُل، V حجم محلول تهیه شده با استن 80 درصد، W وزن تر نمونه برگ و A جذب نوری در طول موجهای 645 و 663 نانومتر میباشد.
تجزیه و تحلیل دادههای خاصل از این آزمایش با استفاده از نرم افزار SAS انجام شد و برای مقایسه میانگینها از آزمون LSD در سطح احتمال پنج درصد استفاده گردید.
-3نتایج و بحث
نتایج حاصل از تجزیه واریانس دادههای بهدست آمده از صفات اندازهگیری شده نشان داد که اختلاف معنی داری در بین ارقام، سطوح کود نیتروژن و اثرات متقابل کود نیتروژن و رقم وجود دارد - جدول. - 2 به این معنی که مصرف کود سرک نیتروژن از مرحلهی شروع ساقهدهی تا گلدهی باعث تأثیر مثبت در عملکرد دانه در ارقام کلزا مورد آزمایش گردیده است و بهطور کلی صفات اندازهگیری شده در این تحقیق تحت تأثیر مقادیر کود مصرفی قرار گرفته اند
تجزیه واریانس - جدول - 2 نشان میدهد که اختلاف معنیداری در سطح احتمال یک درصد در ارقام کلزا در صفات عملکرد دانه، کلروفیل a، کلروفیل bو کلروفیل کُل وجود دارد. بیشترین عملکرد دانه مربوط به رقم - 3/8 ton/ha - RGS003.در تیمار 100 درصد توصیه کودی - 150 کیلوگرم در هکتار کود اوره - و کمترین میزان عملکرد - 0/5 ton/ha - برای رقم هایولا 308 در تیمار بدون کود نیتروژن بهدست آمد - جدول. - 3 نیتروژن موجب افزایش دوام سطح برگ می شود، تأخیری در پیری برگ و مانع از اختلال در انجام فتوسنتز میشود؛ بنابراین سطح برگ به سطح فعال دستگاه فتوسنتز کننده گیاه مدت زمان بیشتری میتواند در تولید فرآوردههای فتوسنتزی و تولید ماده خشک فعال باشد و موجب افزایش عملکرد دانه گردد . - 11 - بیشترین مقدار کلروفیل کُل - 2/9mg/g.fw - ، کلروفیل - 1/6mg/g.fw - a و کلروفیل - 1/3mg/g.fw - b مربوط به رقم RGS003 در تیمار 150 کیلوگرم کود اوره در هکتار مشاهده گردید که نسبت به سایر ارقام اختلاف معنیداری داشت - جدول . - 3 افزایش میزان کلروفیل در اثر مصرف کود نیتروژن در تحقیقات صورت گرفته بر روی سایر گیاهان زراعی نیز گزارش شده است 3 - و - 9؛ زیرا نیتروژن نقش اساسی در ساختار و ساختمان رنگیزههای فتوسنتزی از جمله کلروفیل دارد .براساس نتایج بهدست آمده از این تحقیق، صفات عملکرد دانه، میزان کلروفیل a، کلروفیل bو کلروفیل کُل در رقم RGS003 در تیمار 100 درصد توصیه کودی نسبت به سایر ارقام اختلاف معنیداری داشت؛ لذا میتوان رقم RGS003 را به عنوان رقم مناسب تر نسبت سایر ارقام کلزا مورد آزمایش در این تحقیق و همچنین کار برد 150 کیلوگرم در هکتار کود اوره را جهت کشت و کار در منطقه و همچنین انجام تحقیقات بیشتر در این زمینه، مدنظر داشت.
جدول:2 تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه
**، * و ns به ترتیب معنیدار در سطوح یک و پنج درصد و عدم اختلاف معنیدار.
جدول:3 مقایسه میانگین رقم × کود نیتروژن برای صفات مورد مطالعه
میانگینهای با حروف غیرمشترک در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنی دار دارند.
=N1 کود نیتروژن صفر، =N2 کود نیتروژن 75 کیلوگرم در هکتار، =N3 کود نیتروژن 150 کیلوگرم در هکتار
