بخشی از مقاله
چکیده
به منظور مطالعهي تأثیر تیمارهاي کودي و تراکمهاي مختلف علف شور روي برخی صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک در شاهدانه، آزمایشی به صورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعهي تحقیقاتی دانشکدهي کشاورزي دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در سال 95 انجام شد. فاکتورهاي آزمایش شامل نوع کود مصرفی - کود مرغی، ورمیکمپوست و نیتروژن از منبع اوره - به عنوان عامل اصلی و تراکمهاي صفر، 5، 10، 15 و 20 بوته در مترمربع از علفشور به عنوان عامل فرعی بودند. نتایج نشان داد که با افزایش تراکم علف شور، مقادیر صفات اندازهگیري شده در بوته هاي شاهدانه - باستثناي پرولین - کاهش مییابد. اثرات متقابل تیمارهاي کودي و تراکمهاي مختلف علف شور نیز نشان داد که بیشترین کاهش در صفات اندازهگیري شده - باستثناي پرولین - مربوط به کاربرد کود نیتروژن تقسیط شده بود که با افزایش تراکم علف شور در مقایسه با سایر تیمارهاي کودي کاهش بیشتري یافت.
کلمات کلیدي: تراکم علف هرز، تیمار کودي، رقابت، گیاه روغنی، ویژگیهاي رشدي
مقدمه
شاهدانه1 گیاهی یکساله و دو پایه از خانوادهي کاناباسه2 بوده و محصولات اصلی این گیاه شامل بذر همراه با پوست، روغن موجود در بذر و الیاف موجود در ساقه میباشند . - 1 - علف شور3 گیاهی یکساله با سیستم فتوسنتزي C4 است که به طور گسترده در نواحی خشک و نیمه خشک جهان پراکنده شده است . - 4 - این گونه علف هرز کارایی مصرف آب بالایی داشته و در رقابت با گیاه زراعی در رژیمهاي گرمتر موفقتر عمل میکند . - 2 - یکی از راهکارهاي مدیریتی علفهايهرز، نحوهي استفاده از انواع کودهاي شیمیایی و آلی است. کاربرد کودهاي شیمیایی در اغلب موارد سبب میشود که علفهايهرز از منابع موجود در خاك بهتر استفاده کرده و در رقابت موفقتر باشند، بخصوص زمانی که زمین در شرایط آلودگی شدید به علفهرز باشد. درحالیکه به نظر میرسد در کاربرد کودهاي آلی و با آزاد شدن تدریجی عناصر موجود در این کودها موازنهي موفقیت در رقابت به نفع گیاه زراعی تغییر یابد . - 5 - با توجه به مطالب عنوان شده، هدف از این تحقیق بررسی پاسخ برخی صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک شاهدانه به نوع مدیریت کودي در تراکمهاي مختلف علفشور بود.
مواد و روشها
به منظور بررسی اثرات نوع کود مصرفی و تراکمهاي مختلف علفشور روي برخی صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک در شاهدانه، پژوهشی در سال 1395 در مزرعهي تحقیقاتی دانشکدهي کشاورزي دانشگاه شهید مدنی آذربایجان واقع در 35 کیلومتري جاده تبریز- مراغه انجام شد. فاکتورهاي آزمایش شامل نوع کود مصرفی - کود مرغی، ورمیکمپوست و نیتروژن از منبع اوره - به عنوان عامل اصلی و تراکمهاي صفر، 5، 10، 15 و 20 بوته در مترمربع از علفشور به عنوان عامل فرعی بودند.
آزمایش به صورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد که در آن کود نیتروژن - به میزان 150 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار - ، ورمیکمپوست - به میزان 18 تن در هکتار - و کود مرغی - به میزان 13 تن در هکتار - به قطعه زمین مورد نظر داده شدند. کود نیتروژن به صورت تقسیط شده و در سه نوبت به زمین اضافه شد، ولی سایر کودها در همان ابتداي فصل و موقع آمادهسازي زمین اضافه شدند. در ابتداي فصل رشد و قبل از کاشت به منظور کمک به آزادسازي سریعتر عناصر در خاك، از کود گوگرد خالص - گوگرد گرانوله از منبع بنتونیتدار - به میزان 60 کیلوگرم در هکتار استفاده شد. در این آزمایش، قطعه زمینی به مساحت 500 مترمربع انتخاب، در پائیز شخمزده شده و در اواخر زمستان و اوایل بهار پس از دیسکزنی، تسطیح و کرتبندي شد. قبل از ایجاد ردیفهاي کاشت، مقادیر کودي در نظر گرفته شده براي تیمارها در کرتها پخش شدند و با ایجاد ردیفهاي کاشت تا عمق 30 سانتیمتري با خاك مخلوط شدند. هر کرت از 5 ردیف به طول و عرض 2/5 متر تشکیل شده بود. بین کرتهاي اصلی 0/5 متر و مابین تکرارها یک متر فاصله در نظر گرفته شد. آبیاري کرتها به روش جوي- پشتهاي انجام شده و دور آبیاري مطابق با شرایط منطقه در نظر گرفته شد. در انتهاي فصل رشد و به منظور اندازهگیري صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک، 5 بوتهي شاهدانه از هر کرت برداشت شده و طول ریشهي اصلی، تعداد ریشههاي فرعی، حجم ریشهها و تعداد ساقههاي فرعی اندازهگیري شدند. همچنین در زمان اوایل گلدهی، محتواي رطوبت نسبی در برگ، شاخص پایداري غشاء و محتواي پرولین برگهاي بالغ و افق بالایی در بوتههاي شاهدانه اندازهگیري شدند. به منظور تجزیهي دادههاي آزمایش از نرمافزارهاي آماري Minitab نسخهي 17 و SAS نسخه 9/2 استفاده شد. مقایسهي میانگین بین تیمارها نیز با استفاده از آزمون حداقل تفاوت معنیداري - FLSD - در سطح احتمال 1 درصد انجام گرفت. تست نرمالیته به روش آندرسون- دارلینگ1 انجام شده و دادههایی که نرمال نبودند، تبدیل داده بر روي آنها انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج نشان داد که تأثیر تیمارهاي کودي بر طول ریشهي اصلی در بوتههاي شاهدانه در سطح احتمال 5 درصد معنیدار است - جدول - 1، بطوریکه بیشترین طول ریشهي اصلی مربوط به کاربرد کود ورمیکمپوست 18/64 - سانتیمتر - و کمترین آن نیز مربوط به کاربرد کودمرغی 17/12 - سانتیمتر - بود - جدول . - 2 همچنین، تأثیر تراکم علف شور بر طول ریشهي اصلی در بوته هاي شاهدانه در سطح احتمال 1 درصد معنیدار شد - جدول - 1، بطوریکه بیشترین طول ریشه از تراکم صفر و کمترین آن از تراکم 20 بوته در مترمربع بدست آمد - جدول . - 2 برشدهی اثر متقابل تیمارهاي کودي و تراکمهاي مختلف علف شور نشان داد که با افزایش تراکم علفشور در تمامی تیمارهاي کودي طول ریشهي اصلی در بوتههاي شاهدانه کاهش مییابد، بطوریکه بیشترین کاهش در طول ریشهي اصلی نسبت به شاهد بدون علف هرز مربوط به کاربرد کود نیتروژن تقسیط شده و کمترین کاهش مربوط به کاربرد کود ورمیکمپوست بود - جدول . - 3 تأثیر تیمارهاي کودي بر تعداد ریشههاي فرعی در بوتههاي شاهدانه در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود - جدول - 1، بطوریکه بیشترین تعداد آنها در کاربرد کود مرغی با 14 عدد و کمترین آنها در کاربرد کود نیتروژن تقسیط شده و ورمیکمپوست بدست آمد. تأثیر تراکمهاي مختلف علف شور نیز بر تعداد ریشههاي فرعی در سطح احتمال 1 درصد معنیدار شد، بطوریکه بیشترین تعداد آن مربوط به تراکم صفر بوته در مترمربع با 16/36 عدد و کمترین آن مربوط به تراکم 20 بوته در مترمربع با 8/56 عدد بود - جدول . - 2 برشدهی اثر متقابل تیمارهاي کودي و تراکمهاي مختلف علف شور روي تعداد ریشههاي فرعی نشان داد که با افزایش تراکم علف شور از تعداد ریشههاي فرعی در تمامی تیمارهاي کودي کاسته میشود که این میزان کاهش در کاربرد کود نیتروژن تقسیط شده نسبت به شاهد بیشتر بود - جدول . - 3
جدول .1 نتایج تجزیه واریانس و برشدهی اثر متقابل تراکم علف شور در هر یک از تیمارهاي کودي - میانگین مربعات - .
حجم ریشهها تحت تأثیر تیمارهاي کودي در سطح احتمال 5 درصد قرار گرفت - جدول - 1، بطوریکه بیشترین حجم ریشهها از کاربرد کود نیتروژن تقسیط شده 6/19 - سانتیمتر مکعب - و کمترین آن از کاربرد کود ورمیکمپوست 4/96 - سانتیمترمکعب - بدست آمد. بیشترین حجم ریشهها مربوط به تراکم صفر بوتهي علف شور 12/77 - سانتیمتر مکعب - و کمترین آنها از تراکم 15 و 20 بوته در مترمربع بدست آمد - جدول . - 2 اثر متقابل تیمارهاي کودي و تراکمهاي مختلف علف شور نیز در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود - جدول - 1، بطوریکه در تمامی تیمارهاي کودي با افزایش تراکم علف شور از حجم ریشههاي شاهدانه کاسته شد و بیشترین کاهش مربوط به کاربرد کود نیتروژن تقسیط شده بود - جدول . - 3 تأثیر تیمارهاي کودي روي تعداد ساقههاي فرعی در بوتههاي شاهدانه معنیدار نبود، ولی تعداد ساقههاي فرعی تحت تأثیر تراکمهاي مختلف علف شور در سطح احتمال 1 درصد قرار گرفت - جدول - 1، بطوریکه بیشترین تعداد ساقههاي فرعی در تراکم صفر بوته 26/13 - عدد - و کمترین آنها در تراکم 20 بوته در مترمربع 8/56 - عدد - مشاهده شد - جدول . - 2 برشدهی اثر متقابل تیمارهاي کودي و تراکم علف شور نشان داد که بیشترین تعداد ساقههاي فرعی در تراکمهاي صفر و 5 بوته در مترمربع علف شور مشاهده میشود و با افزایش تراکم این علف هرز کاهش شدیدي در مقدار این متغیر اندازهگیري شده در بوتههاي شاهدانه مشاهده شد - جدول . - 4
با دو و سه برابر شدن تراکم تاج خروس ریشه قرمز عملکرد دانهي ذرت به ترتیب 23 و 39 درصد کمتر از تیمار شاهد بود . - 3 -
جدول .2 تأثیر نوع تیمارهاي کودي و تراکمهاي مختلف علف شور روي برخی خصوصیات مورفولوژیک و فیزیولوژیک در شاهدانه.
