بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر سیستم های مختلف کاشت و تراکم بوته بر پارهای از خصوصیات مورفولوژیک و میزان پروتئین و نشاسته لوبیای بومی در استان گیلان، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده فاکتوریل بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان در سال زراعی 1391-92 اجرا شد. دو فاصله ردیف کشت 50 و 70 سانتی متری در کرت های اصلی و سه سیستم کشت - کشت یک ردیف روی پشته، دو ردیف روی پشته و کشت خطی - و سه تراکم بوته 15 - ، 25 و 35 بوته در متر مربع - به صورت فاکتوریل در کرتهای فرعی در نظر گرفته شدند. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که صفات موفولوژیک و درصد پروتئین و نشاسته بهطور معنیداری تحت تأثیر برهمکنشها گرفته است. مقایسه میانگینها همچنین، نشان داد که در بیشتر موارد افزایش فاصله ردیف کاشت، سیستم کاشت دو ردیف روی پشته و تراکم 35 بوته در متر مربع تأثیرات منفی تنشهای محیطی و رقابت برای جذب منابع را جبران کند. در کل به نظر میرسد که سیستم کاشت دو ردیف روی پشته با فاصله 70 سانیتمتر از نظر ایجاد ارتفاع بلندتر و تولید پروتئین بیشتر در دانه از کاشت با فاصله کمتر و کشت خطی ارجح باشد.
.1 مقدمه
گیاه لوبیا یکی از مهمترین حبوبات در جهان و ایران است. نظر به اهمیت و ارزش تغذیه ای حبوبات و لوبیا، تولید این گیاه در دنیا و به ویژه در کشورهای درحال توسعه، مورد توجه زیادی قرار گرفته است. بنابراین شناخت جنبههای مختلف ارقام آن مانند خصوصیات مورفولوژی و فیزیولوژیک در صدر برنامههای پژوهشی جای دارد .[18] در ایران به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه برخوردار از آب و هوای خشک و نیمه خشک، کشت لوبیا بعد از نخود و عدس بیشترین سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده است. به همین دلیل شناسایی روشهای بهبود عملکرد این گیاه از اهمیت ویژهای برخوردار است . در تراکم مطلوب، همه عوامل محیطی همانند آب، هوا، نور و خاک، به نحو مناسبتری در اختیار گیاه قرار گرفته تا حداکثر عملکرد ممکن با کیفیت مطلوب بهدست آید. از طرف دیگر این تراکم باید فضای کافی را برای انجام عملیات داشت و برداشت تأمین کند 3] و [5 وگرنه در تراکمهای بسیار زیاد، بهدلیل سایهاندازی و رقابت شدید برای نور و کمبود عوامل محیطی، سرعت ریزش برگها افزایش مییابد .[22]
استفاده از الگوی کاشت مطلوب، یکی از راهکارهای با اهمیت برای دست یابی به حداکثر عملکرد میباشد .[7] در آرایش کاشت دو ردیف روی پشته نسب به آرایش کاشت یک ردیف روی پشته و کاشت خطی، توزیع بوتهها بر روی پشته به صورت متوازی الاضلاع بوده، در نتیجه فاصله و فضای مناسبتری برای هر بوته برای بهرهگیری از نور، جذب رطوبت، کود و سایر عناصر غذایی فراهم میشود .[19]
.2تئوری و پیشینه تحقیق
آزمایشها نشان داد که با کاهش تراکم گیاهی از ارتفاع گیاه کاسته شده است، هر چند که پاسخهای گیاه بسته به رقم، متفاوت بوده اما تراکم بوته روی ارتفاع لوبیا اثر معنیداری دارد .[28] در ارقام رشد نامحدود لوبیا افزایش تراکم از 5 به 30 بوته در متر مربع تأثیری روی طول میانگره ندارد ولی در ارقام رشد محدود با افزایش تراکم طول میانگره افزایش مییابد .[23] تراکم بالا در لوبیا و باقلا باعث کاهش تعداد گره در هر بوته میشود .[25] مواد فتوسنتزی که در دانه ذخیره میشوند از سه مبدأ عمده یعنی فتوسنتز جاری برگ، فتوسنتز جاری قسمتهای سبز غیر از برگ و و انتقال مواد فتوسنتزی ذخیره شده در سایر اندامهای گیاه تإمین میشوند .[10] در تراکمهای بالای کاشت، مرگ و میر گیاهان و تعداد گیاهان ضعیف در واحد سطح بیشتر میگردد و کاهش عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه در تراکمهای بسیار بالا، به دلیل سایهاندازی بیشتر و ریزش زودرس برگها است .[15] در آرایشهای متفاوت کاشت، رقابت بین ردیفها از رقابت گیاهان روی ردیف بیشتر است، لذا در فواصل ردیف کمتر، رقابت برای نور افزایش یافته و در نتیجه ارتفاع بوتهها افزایش مییابد .[9] فاصله بوته روی ردیف در گیاه لوبیای چشمبلبلی در مرحله پر شدن دانه بیشترین اثر را بر ارتفاع گیاه داشته و با کاهش فاصله بوته، بهطور معنیداری افزایش مییابد .[20] این در حالی است که در باقلا و سویا با افزایش فاصله ردیف کاشت، از ارتفاع گیاه کاسته شد 15] و .[26 آزمایشها نشان داد که سیستمهای کاشت از نظر ارتفاع بوته با یکدیگر اختلاف معنیداری داشته و بیشترین ارتفاع بوته در سیستم کاشت دو ردیف روی پشته دیده شد که میتوان استنباط کرد که در کاشت دو ردیف روی پشته ایجاد رقابت برای بوته ها برای نور باعث افزایش رشد طولی ساقهها گردید .[8] این پژوهش به منظور تعیین اثر سیستمهای مختلف کاشت و تراکم بوته بر عملکرد و اجزای عملکرد لوبیا در شرایط مزرعهای صورت گرفته است.
.3 مواد و روشها
به منظور تعیین اثرات سیستمهای مختلف کاشت و تراکم بوته بر پارهای از خصوصیات مورفولوژیک و میزان پروتئین و نشاسته توده بومی لوبیا آزمایشی در سال زراعی 1391-92 در دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان، واقع در شهرستان رشت با موقعیت جغرافیایی 37 درجه و 12 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 39 دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ و با ارتفاع 7 متر پایینتر از سطح دریاهای آزاد به اجرا درآمد. این آزمایش به صورت کرتهای خرد شده فاکتوریل بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. در این آزمایش فاصلهی ردیفهای کشت 50 - و 70 سانتیمتر - به عنوان کرت اصلی در نظر گرفته شد و هر کرت دارای سه بلوک بود که در هر یک از آنها نه کرت فرعی شامل پنج ردیف کاشت به طول 4 متر و عرض آن، بین 2/5 تا 3/5 متر، بسته به فاصله ردیفهای کشت، متفاوت در نظر گرفته شد. در هر تکرار، ترکیب نحوه کشت - کشت یک ردیف روی پشته، دو ردیف روی پشته و کشت خطی - و تراکم بوته 15 - ، 25 و 35 بوته در متر مربع - به صورت فاکتوریل در کرت های فرعی در نظر گرفته شد. در انتهای فصل رشد، از کرتهای آزمایشی ویژگی-هایی مانند ارتفاع بوته و ارتفاع نخستین غلاف از سطح زمین با برداشت تصادفی 10 بوته از میان بوتههای میانی هر کرت فرعی و درصد پروتئین و نشاسته با برداشت تصادفی بوتهها از سطحی به مساحت 2 متر مربع از میان بوتههای میانی هر کرت تعیین شد.
.3نتایج و بحث
جدول .1 تأثیر عوامل آزمایشی بر مقادیر عملکرد و اجزای عملکرد لوبیا در پایان فصل رشد
ارتفاع بوته
نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان دهنده تأثیر معنیدار فاصله ردیف کاشت، سیستمهای مختلف کاشت و تراکم بوته - P 0/01 - و برهمکنش فاصله ردیف کاشت × تراکم بوته - P 0/05 - میباشد - جدول . - 1 نتایج مقایسه میانگین دادهها - جدول - 4 نشان میدهد که بیشترین ارتفاع بوته در فاصله ردیف کاشت 70 سانتیمتر و تراکم 35 بوته در متر مربع 47/92 - سانتیمتر - و کمترین آن در فاصله ردیف کاشت 50 سانتیمتر و تراکم 15 بوته در متر مربع 25/96 - سانتیمتر - ثبت شد که نشان میدهد با کاهش فاصله ردیف کاشت و تراکم بوته، ارتفاع بوته کاهش یافته است. همچنین نتایج مقایسه میانگین دادهها در سیستمهای مختلف کاشت نشان میدهد که بیشترین ارتفاع بوته در دو ردیف کاشت روی بوته 44/33 - سانتیمتر - وکمترین آن در سیستم کاشت خطی 26/31 - سانتیمتر - ثبت شده است. علت افزایش ارتفاع بوته در اثر افزایش تراکم بوته را میتوان با رقابت بیشتر گیاهان در تراکمهای بالا برای جذب نور خورشید توجیه کرد. در جامعههای گیاهی، افزایش تراکم بوته موجب سایهاندازی و ترشح هورمون اکسین شده که در نتیجه آن طویل شدن میانگرهها رخ میدهد .[14] در سیستم-های مختلف کاشت، رقابت بین ردیفهای کاشت بیشتر از رقابت بوتهها در روی ردیفهای کاشت میباشد بنابراین در فواصل ردیف کاشت کمتر، رقابت برای جذب نور افزایش یافته و متعاقب آن ارتفاع بوتهها افزایش مییابد .[9] از آنجایی که بوتههای لوبیا پوشش انبوهی را تشکیل میدهند، برگهای پایینی بوته سایهاندازی بیشتری روی یکدیگر داشته، فلذا افزایش ارتفاع در یک جامعه گیاهی، گاهی به عنوان یک برتری به شمار رفته که یکی از نتایج آن تشکیل برگهای جدید در بالای
