بخشی از مقاله
چکیده:
ورزش که همواره برای سلامتی جسم و روح به آن سفارش شده، در ماه رمضان جلوه پر رنگ تری یافته و می تواند نقش خود را در این مهم بهتر و بیشتر ایفا کند. لذا پژوهش حاضر به منظور ارزیابی تاثیر روزه داری بر وضعیت سلامت عمومی و میزان شادکامی افراد فعال و غیر فعال انجام شد. جامعه آماری دو گروه فعال و غیر فعال بالاتر از 15 سال تشکیل می دادند که 300 نمونه - 164 زن و 136مرد - در رمضان سال 1431 قمری انتخاب گردیدند. ابزار تحقیق، پرسش نامه های سلامت عمومی، میزان شادکامی و اطلاعات دموگرافیک بود. داده ها به کمک آزمون تی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که روزه داری در ماه رمضان با کاهش میانگین نمره تمامی مقیاس ها بجز وضعیت جسمانی افراد فعال همراه بود. هم چنین با افزایش افسردگی و عدم روزه داری همراه بود. با تاثیر متغیرهای دموگرافیک، کاهش معنی دار در میانگین نمره کلی و مقیاس های علایم اضطرابی، افسردگی و کارکرد اجتماعی، میزان شادکامی در متاهلین فعال روزه دار با مجردین روزه دار، کاهش معنی دار در میانگین نمره کلی و مقیاس های اضطرابی و افسردگی افراد فعال روزه دار در مقایسه با افراد فعال غیر روزه دار بوجود آمد. تاثیر روزه داری در کاهش میانگین نمره کلی و میزان شادکامی در گروه بالای 31 سال فعال در مقایسه با سایر گروه های فعال و غیر فعال بود.
کلمات کلیدی: روزه داری، سلامت عمومی، شادکامی، فعال و غیر فعال حرکتی
مقدمه:
انسان در طول تاریخ در اندیشه تامین سلامت و تندرستی خود بوده است. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی سلامتی، حالت رفاه و آسایش جسمی، روانی و اجتماعی می باشد و این سه جنبه بر یکدیگر تاثیر و تاثر متقابل دارند - سازمان جهانی بهداشت 1990، شماهی، متذلر، . - 1991 ازجمله وظایف تعیین شده برای هر فرد مسلمان روزه داری است. پیروان بسیاری از ادیان بزرگ دنیا روزهایی از سال را به روزه داری می پردازند، ولی روزه داری اسلامی دارای خصوصیات ویژه ای است که یک ماه رمضان به آن اختصاص می یابد و توسط صدها میلیون مسلمان هر ساله در سراسر جهان اجرا می شود.
روزه داشتن و دست کشیدن از غذا، پیش از سیر شدن و آهسته خوردن غذا و بسیاری دیگر از دستورهای واجب و مستحب که در دین اسلام آمده است، هر کدام به نوعی برای حفظ سلامت جسمی و روانی بدن است و در حقیقت طب پیشگیری اسلامی است. با توجه به تاکید فراوانی که به روزه داری در دین اسلام شده است، اما فواید و خواص آن کمتر مورد تحقیق قرار گرفته است. بیشترین تحقیقاتی که صورت گرفته در شرایطی بوده است که فقط افراد از خوردن غذا خودداری می کردند و تاثیر آنرا بر وضعیت جسمانی بدن بررسی کرده اند، لذا نمی توان نتایج آن را بر آثار ناشی از روزه داری اسلامی منطبق نمود. زیرا روزه ماه رمضان مسئله ای است که هر سال تکرار می شود و از نظر فیزیولوژیکی از گرسنگی تجربی متمایز است که علاوه بر نخوردن آب و غذا، فرد روزه دار باید بر هواهای نفسانی و غرایز و سایر حواس مسلط باشد. تداوم تمرین مهار کردن شهوات و تسلط بر آنها بمدت یکماه، سبب تقویت اراده ی انسان شده و می تواند رفتارهای صحیح زندگی را بیاموزد و انسان را ملزم نماید مسئولیتها و وظایف خود را بخوبی انجام دهد و با انگیزه ای برخاسته از ضمیر خود، همواره به انجام رفتارهای نیکو ملزم و متعهد باشد. از طرف دیگر ورزش که همواره برای سلامتی جسم و روح به آن سفارش شده، در ماه رمضان جلوه پر رنگ تری یافته و می تواند نقش خود را در این مهم بهتر و بیشتر ایفا کند. ورزش نه تنها با روزه منافاتی ندارد بلکه اگر به صورت صحیح و اصولی انجام شود، باعث آرامش و کاهش استرس ورزشکاران شده و استقامت فکری و صبر آنان را تقویت می کند. دیدگاه اسلام نسبت به روزه، دارای بعد معنوی و کوشش در راستای ارتقا سلامت روانی و بدنی بوده است. : ورزشکاران میتوانند با یک رژیم غذایی سالم، نیازهای مورد نیاز بدنشان را تامین کرده و از فواید روزه برای سلامتی خود برخوردار شوند. دو مقوله روزه داری و انجام ورزش نه تنها از نظر اعتقادی بلکه از دیدگاه عقلی و منطقی دو عمل و فریضه فوق العاده مؤثر و تأثیرگذار در تقویت و سلامت ابعاد جسمی و روحی انسان به شمار می روند. به شرطی که هر کدام بر اساس اصول و قوانین لازم و به طور صحیح انجام شوند. به عبارت ساده تر روزه گرفتن صحیح یعنی : تضمین تزکیه نفس و سلامت جسم و ورزش کردن صحیح یعنی: تضمین تقویت جسم و سلامت روح. نکته مهم و اساسی که در ارتباط با ورزش و روزه داری وجود دارد فواید و اثرات مثبت و مطلوب ورزش صحیح بر روزه داری صحیح می باشد که عبارت است از:
-1ورزش باعث جلوگیری از تجمع بافت چربی در بدن شده و سوخت و ساز بدن را تسهیل می نماید.-2 مشکلات گوارشی، قند خون و غیره بهنگام ورزش و پس از آن کاهش پیدا می کند. -3 ورزش باعث افزایش تحمل، صبر، اعتماد به نفس و کاهش استرس و اضطراب می شود. -4 ورزش باعث شادابی، نشاط، آرامش و سلامت و تندرستی می شود.
در طول ماه مبارک در بسیاری از کشورهای مسلمان فعالیت های ورزشی و مسابقات حرفه ای و نیمه حرفه ای به بعد از غروب آفتاب و گاهی اوقات حتی تا آخر شب انجام می گیرد. ناشتا و تغییر جدول زمان مسابقه ممکن است هر دو بر عملکرد ورزشکار در طول ماه تاثیر گذار باشد. به عنوان مثال، المپیک 2012 لندن در ماه رمضان برگزار می شود. علاوه بر این تعداد بسیاری مسابقات در کشورهای مسلمان در حال حاضر در طول این ماه وجود دارد که دانش محدودی درباره عملکرد فیزیولوژیکی و پیامدهای روزه در ماه مبارک رمضان وجود دارد. در روزه داری اسلامی علاوه بر سلامت جسمانی به سلامت روانی نیز اهمیت داده شده است، چنانکه آثار روحی روانی بسیاری از عبادات مذهبی بیشتر از آثار جسمانی آن است. اسلام به تمام جنبه های جسمی، روانی، اجتماعی، روحی و تعالی جویی انسان توجه دارد و برای رسیدن به حد کمال در تمام این جنبه ها پیروان خود را به تحکیم پایه های اعتقادی مذهبی دعوت می کند زیرا بر پایه چنین اعتقادی به آدمی احساس اطمینان و آرامش دست می دهد که او را از گسیختگی رشته های تعادل روانی و امنیت درونی باز می دارد. ایمان به انسان امید می دهد و باعث تقویت مقابله اش با فشارهای عصبی می شوند و مردمی که پایبندی مذهبیشان بیشتر است، کمتر مستعد افسردگی، خودکشی، اعتیاد به الکل یا سایر مواد مخدر هستند. بنیامین راش یکی از بنیانگذاران روانپزشکی آمریکا می گوید: مذهب آنقدر برای پرورش و سلامت روح و روان آدمی اهمیت دارد که هوا برای نفس. پرسمن و همکاران - 1990 - در پژوهشی نشان داده اند، بیمارانی که باورهای مذهبی قوی تری دارند و اعمال مذهبی را انجام می دهند نسبت به گروه دیگر مقدار کمتری دچار افسردگی هستند. هم چنین در پژوهشی که قهرمانی و همکاران - 1379 - انجام دادند به این نتیجه رسیدند که تفاوت معنی داری بین وضعیت سلامت روانی افراد در قبل و بعد از روزه داری وجود داشته است و وضعیت سلامت روانی افراد بهتر شده است. همچنین روزه داری باعث کاهش علائم اضطراب و افسردگی و بهبود عملکرد اجتماعی افراد شده است. در بررسی بعمل آمده توسط گودرزی و سلطانی - 1380 - در روزه داران سالم شهر کرمان صورت گرفت این یافته ها بدست آمد: روزه داری در ماه رمضان همراه با کاهش میانگین نمره تمامی مقیاسهای سلامت روانی و عدم روزه داری، به جز در مقیاس های ترس مرضی، حساسیت در روابط متقابل و روان پریشی با افزایش در میانگین نمره سایر مقیاسها همراه بوده است که در این میان تنها در مورد مقیاس افکار پارانوئیدی این تغییرات معنی دار عنوان شده است. از سوی دیگر برخی پژوهشگران به کاهش توان ذهنی فرد در طی روزه داری در ماه رمضان نیز اشاره کرده اند - میلوس، خامایسی و اصلی، . - 1993
پژوهشهای انجام شده در ایران در زمینه ارتباط بهداشت روان و روزه داری نیز بیانگر تاثیر روزه داری بر این مهم است. کاهش میزان اضطراب و افسردگی در پایان ماه رمضان در بررسی محمدی و لاریجانی - 1380 - و مشیری - 1379 - نشان داده شده است. از طرف دیگر بر اساس نظر روان پزشکان و گروه کارشناسان موسسه بین المللی بهداشت روانی، ورزش و تمرینات بدنی تاثیر مثبتی بر بهداشت روانی افراد دارد، بر اساس مطالعات انجام شده رابطه مثبتی بین فعالیت های جسمانی و ویژگی های روانی وجود دارد. رضایت حاصل از فعالیت جسمانی موجب لذت و رضایت مندی از زندگی می شود و ممکن است این احساس رضایت و لذت به سایر جنبه های زندگی سرایت کند - آن ماری، . - 1370 بنتون و تری لاوی - 1997 - نشان داده اند که شرکت در فعالیت های بدنی و افزایش آمادگی قلبی- عروقی یک عامل مهم در بهبود سلامت روانی و خلق و خو تلقی می شود. پلنت و رودین - 1990 - در مرور پژوهش های انجام گرفته در ارتباط با ورزش و سلامت روانی چهار عامل رضایت از زندگی، شخصیت و خود باوری، استرس واکنشی و سلامت روانی را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که تمرینات ورزشی باعث بهبود خلق و
