بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر محرك رشد آلی بر برخی صفات مورفولوژیک کلزا در شرایط تنش خشکی آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه زابل - چاه نیمه - بهصورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد. عامل اصلی تنش خشکی در سه سطح آبیاري کامل - شاهد - ، تنش متوسط و تنش شدید و عامل فرعی محلولپاشی در چهار سطح عدم محلولپاشی - شاهد - ، محلول پاشی 1 در 10 لیتر، 1 در 20 لیتر و 1 در 30 لیتر بود. در پایان فصل رشد صفات مورفولوژیک شامل ارتفاع بوته، قطر ساقه، تعداد خورجین در بوته، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک اندازهگیري و تجزیه و تحلیل شدند. تنش خشکی باعث کاهش معنیدار تمامی صفات شد و محلولپاشی در سطح اول باعث افزایش معنیدار تمامی صفات موردمطالعه نسبت به شاهد شد. همچنین صفت ارتفاع بوته تحت تأثیر متقابل تنش خشکی و محلولپاشی در سطح احتمال یک درصد و عملکرد دانه در سطح احتمال 5 درصد معنیدار بود. بهترین تیمار در این تحقیق سطح اول محلولپاشی محرك آلی رشد در آبیاري کامل مشاهده گردید.
مقدمه
افزایش روزافزون جمعیت جهان در چند دهه اخیر، محدودیت شدید منابع غذایی را بهدنبال داشته است، اگرچه ذخایر غذا به طورمعمول با تکیهبر گندم، برنج، حبوبات و ذرت بهعنوان غذاهاي اصلی، مورد بحث قرار میگیرند، اما دانههاي روغنی در مقام دوم منابع مهم رژیم غذایی براي انسان بهشمار میآیند. کلزا یکی از مهمترین گیاهان تیره شب بو است که دانه آن حاوي بیش از 40 درصد روغن و کنجاله آن نیز سرشار از پروتئین میباشد - . - 1 یکی از عوامل کاهنده عملکرد گیاهان زراعی و روغنی تنش خشکی است. نخستین تأثیر تنش خشکی بر روي گیاهان القاي بستن روزنههاست که این امر براي محدود نمودن اتلاف آب از گیاه میشود اما بهنوبه خود باعث کاهش تثبیت خالص دي اکسید کربن و تولید ماده خشک شده که رشد گیاه را تحت تأثیر قرار میدهد - . - 2 یکی از راهکارهاي کاهش اثرات تنش خشکی بر گیاهان استفاده از کودهاي آلی و محركهاي رشد میباشد. سلنیوم ازجمله عناصري است که با اثر بر رشد و نمو گیاهان و به دلیل حضور در سیستمهاي آنتیاکسیدان، بهعنوان یک عنصر اساسی براي سلامتی انسان و حیوان شناختهشده است. عناصر مفید هرچند بهطور مستقیم در متابولیسم گیاهان و تکمیل چرخه زندگی آنها دخالت ندارند، ولی در بهبود رشد رویشی و زایشی بهویژه در شرایط تنشهاي محیطی و یا زیستی نقش دارند. نقش مفید سلنیوم در بهبود رشد در شرایط تنشی مانند سرما و نور ماوراءبنفش نشان دادهشده است. همچنین سلنیوم نقش ضد پیري در گیاهان داشته و پیري ناشی از گلدهی در گیاهان یکساله را به تأخیر میاندازد - . - 3 در همین راستا پژوهش حاضر باهدف بررسی تأثیر محرك رشد آلی بر خصوصیات مورفولوژیک کلزا در شرایط تنش خشکی انجام شده است.
مواد و روشها
بهمنظور بررسی تأثیر محرك رشد آلی بر خصوصیات رویشی کلزا در شرایط تنش خشکی آزمایشی بهصورت کرتهاي خردشده بر پایه طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه پژوهشکده کشاورزي دانشگاه زابل - چاه نیمه - انجام شد. موقعیت جغرافیایی محل اجراي آزمایش در 61 درجه و 41 دقیقه طول شرقی و 30 درجه و 54 دقیقه عرض شمالی با ارتفاع 483 متر از سطح دریا و اقلیمی از نوع خشک و بسیار گرم قرار دارد. عامل اصلی شامل قطع آبیاري بر اساس مراحل فنولوژیک رشدي در سه سطح شامل آبیاري کامل - شاهد - ، تنش متوسط - قطع آبیاري در مرحله طویل شدن خورجینها به اندازه 2 سانتیمتر - و تنش شدید - قطع آبیاري در مرحله ظهور بیست میانگره - و عامل فرعی شامل محلولپاشی محرك آلی رشد با سطوح شاهد - عدم محلولپاشی - و محلولپاشی 1 در 10 لیتر - سطح اول - ، 1 در 20 لیتر - سطح دوم - ، 1 در 30 لیتر - سطح سوم - بهعنوان عامل فرعی بودند. صفات موردبررسی شامل ارتفاع گیاه، قطر ساقه، تعداد خورجین، و عملکرد دانه و بیولوژیک بود. تجزیه و تحلیل دادههاي بهدستآمده از صفات مورفولوژیک با استفاده از نرمافزار SAS نسخه 9/1 انجام شد.
نتایج و بحث
ارتفاع بوته و عملکرد دانه نتایج جدول تجزیه واریانس نشان داد اثرات ساده و متقابل محلولپاشی و تنش خشکی بر روي صفات ارتفاع بوته و عملکرد دانه معنیدار میباشد - جدول . - 1 بهطوريکه بالاترین میانگین در اثر متقابل تنش خشکی و محلولپاشی در صفت ارتفاع بوته مربوط به تیمار آبیاري کامل در سطح اول محلولپاشی مشاهده میشود که افزایش 35 درصدي نسبت به تیمار تنش شدید خشکی و شاهد محلولپاشی دارد. بیشترین میانگین عملکرد دانه از سطح اول محلولپاشی در آبیاري کامل بدست آمد که افزایش 65 درصدي نسبت به تیمار شاهد محلولپاشی در تنش شدید نشان داد - جدول . - 2 از دیدگاه زراعی، خشکی شرایطی است که آب ازنظر مقدار و توزیع بهاندازهاي نیست تا گیاه بتواند عملکرد بالقوه خود را تولید کند. نتایج این پژوهش تأییدکننده آزمایش افشانی و همکاران - 1394 - روي کلزاي پائیزه میباشد - . - 4 پاشی برگی محرك آلی رش
جدول -1 نتایج تجزیه واریانس صفات موردبررسی گیاه کلزا تحت عامل تنش خشکی و محلول
ns، * و ** به ترتیب عدم معنیدار، در سطح احتمال 5 درصد و معنیدار در سطح احتمال 1 درصد
تعداد خورجین، قطر ساقه و عملکرد بیولوژیک صفات موردنظر در جدول تجزیه واریانس تحت تأثیر عوامل محلولپاشی و تنش خشکی معنیدار شد - جدول . - 1 افزایش صفات موردنظر در اثر محلولپاشی و کاهش این صفات تحت تنش خشکی درسطح احتمال یک درصد معنیدار است. به طوريکه صفت تعداد خورجین با میانگین - 70/50 - ، قطر ساقه با میانگین - 3/20 - و عملکرد بیولوژیک با میانگین - 1636/90 - تحت تنش شدید خشکی کاهش بسیار زیادي نسبت به شاهد نشان دادند. این کاهش براي صفت تعداد خورجین 44 درصد،قطر ساقه 50 درصد و عملکرد بیولوژیک 40 درصد میباشد - جدول . - 3 به نظر میرسد این موضوع ناشی از کاهش محسوس رشد رویشی، همچنین کاهش تخصیص مواد فتوسنتزي به اندامهاي گیاه و درنتیجه کاهش قطر ساقه و تعداد خورجین می شود که درنهایت منجر به کاهش عملکرد در شرایط تنش شدید خشکی میگردد، در همین راستا نتایج آزمایش جباري و همکاران - 1393 - ، بر روي ویژگیهاي زراعی، فیزیولوژیک و کیفی کلزا تحت تنش آبی تأییدکننده نتایج این مطالعه میباشد
جدول-2مقایسه میانگین اثر متقابل آبیاري و محلولپاشی در صفات ارتفاع بوته و عملکرد دانه آبیاري محلولپاشی ارتفاع بوته - سانتیمتر - عملکرد دانه - کیلوگرم درهکتار -
اختلاف میانگینهایی که حداقل داراي یک حرف مشترك هستند در سطح 5 درصد بر اساس آزمون دانکن معنیدار نمیباشند.
جدول -3 نتایج مقایسه میانگین دانکن براي صفات قطر ساقه، تعداد خورجین، عملکرد بیولوژیک، تحت عامل تنش خشکی و محلولپاشی تیمار قطر ساقه - میلیمتر - تعداد خورجین عملکرد بیولوژیک - کیلوگرم درهکتار -
اختلاف میانگینهایی که حداقل داراي یک حرف مشترك هستند در سطح 5 درصد بر اساس آزمون دانکن معنیدار نمیباشند.
