بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش بررسی تأثیر سرمایه فکری بر محافظه کاری غیرشرطی حسابداری شرکت های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. این پژوهش کاربردی و طرح آن شبه تجربی با استفاده از رویکرد پس رویدادی است. برای انجام این پژوهش از داده های 20 شرکت های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی 1386 تا 1392 استفاده شده است. داده های پژوهش با بکارگیری نرم افزارهای Eviews9 و SPSS21 و با استفاده از روش رگرسیون چند متغیره بر اساس داده های پنل آزمون شد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که بین سرمایه انسانی به عنوان شاخص اول سرمایه فکری و محافظه کاری غیرشرطی حسابداری رابطه غیرمستقیم و معناداری وجود دارد، اما بین سایر شاخص های سرمایه فکری در این پژوهش و محافظه کاری غیرشرطی حسابداری رابطه معناداری وجود ندارد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که علیرغم اهمیت مفهوم سرمایه فکری در سال های اخیر، نمی توان سرمایه فکری را مرتبط با محافظه کاری غیرشرطی حسابداری دانست.
واژگان کلیدی: سرمایه فکری، محافظه کاری حسابداری، محافظه کاری غیرشرطی.
مقدمه
با سیر جوامع از عصر صنعتی به عصر اطلاعات اهمیت سرمایه فکری افزایش یافته است. این اهمیت را می توان برخاسته از عواملی چون انقلاب فناوری اطلاعات، اهمیت فزاینده دانش و اقتصاد دانایی محور و تأثیر ابداع و خلاقیت به عنوان عنصر تعیین کننده رقابت دانست - پتی و گاتری1، . - 2000 در دوره صنعتی بهای اموال و ماشین آلات و تجهیزات و مواد خام به عنوان عناصرکارآمد واحد تجاری محسوب می شدند، در حالی که در عصر اطلاعات، استفاده کارا از سرمایه فکری است که موفقیت یا شکست واحد تجاری را تعیین می کند. به عبارت دیگر سازمان ها در حال وارد شدن به اقتصاد مبتنی بر دانش هستند - گلدی صدقی، . - 1386 در اقتصاد مبتنی بر دانش، دانش یا سرمایه فکری به عنوان یک عامل تولید ثروت در مقایسه با سایر دارایی های مشهود و فیزیکی، ارجحیت پیدا می کند - بونتیس2، . - 1998 در نتیجه دانش به عنوان مهمترین سرمایه، جایگزین سرمایه های مالی و فیزیکی در اقتصاد جهانی امروز شده است. با رشد اقتصاد مبتنی بر دانش، به طور قابل ملاحظه ای شاهد این موضوع هستیم که دارایی های نامشهود شرکت ها در مقایسه با دارایی های مشهود، عامل مهمی در حفظ و تحقق مزیت رقابتی پایدار آن ها هستند - تایلز و همکاران3، . - 2002 بنابراین سرمایه فکری و اجزای آن - سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری - مورد علاقه سرمایه گذاران و اعتباردهندگان است و افشای آن ها در تصمیم گیری این دو گروه نقش برجسته ای را ایفا می کند.
در این راستا، سیستم حسابداری و گزارشگری مالی به عنوان یکی از شریان های اصلی اطلاعات شرکت ها تلقی می شود - واتس و زیمرمن4، . - 1986 بنابراین اطلاعاتی که فراهم می شود باید برای قضاوت و تصمیم گیری استفاده کنندگان نسبت به واحد انتفاعی مفید، قابل اعتماد و به طور نسبی صحیح و سودمند باشد. از طرفی نیز اطلاعاتی سودمند هستند که دارای ویژگی های کیفی باشند. در مفاهیم نظری گزارشگری مالی ایران از این ویژگی ها با عنوان خصوصیات کیفی یاد شده است و یکی از این خصوصیات محافظه کاری است. ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری، نقش غیرقابل انکاری در ارتقای کیفیت اطلاعات صورت های مالی دارند - کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، . - 1390 لذا ادعا می شود که محافظه کاری حسابداری می تواند نقش بااهمیتی در مورد سودمندی اطلاعات برای تصمیمگیری و به ویژه ارزیابی وظیفه مباشرت مدیر داشته باشد. استرلینگ5 - 1967 - استدلال می کند که محافظه کاری حسابداری از طریق تحمیل آستانه بالاتری از قابلیت اتکا و قابلیت تأیید، اطلاعات قابل اتکاتری فراهم می کند. علاوه بر این پنمن - 2009 - 6 نیز استدلال می کند در حالی که محافظه کاری حسابداری دارایی های نامشهود احتیاطی را در ترازنامه شناسایی نمی کند، اما جریان سود ناشی از این دارایی ها در صورت سود و زیان منعکس می گردد. از این رو تهیه گزارشات مالی با رویکرد سرمایه فکری و شرط احتیاط موجب بهبود کیفیت گزارش های مالی می گردد. کیفیت گزارشگری مالی، دقت و صحت گزارش های مالی در بیان اطلاعات مربوط به عملیات شرکت و اظهار کردن تمام دارایی های شرکت از جمله دارایی های نامشهود و سرمایه فکری به منظور آگاه کردن استفاده کنندگان است.
با این تفاسیر، این که سرمایه فکری می تواند با محافظه کاری غیرشرطی حسابداری رابطه معناداری داشته باشد، در هاله ای از ابهام قرار دارد. بنابراین، مقاله حاضر در پی آن است تا با بررسی تأثیر سرمایه فکری بر محافظه کاری غیرشرطی حسابداری شرکت های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، پشتوانه علمی برای آن فراهم آورد تا از این طریق بتواند سرمایه گذاران را در اخذ تصمیمات اقتصادی سودمند یاری رساند.
مبانی نظری پژوهش سرمایه فکری، ویژگی ها و عناصر آن
اهمیت دارایی های نامشهود مانند؛ مهارت های نیروی کار و سازمان در تعیین سودهای آتی به طور فزاینده ای در حال افزایش است. علاوه بر این، شناسایی کردن این دارایی ها مشکل تر است و این سختی مربوط به تعیین ارزش آن ها است که از گذشته تا به امروز ادامه داشته است که در بیشتر شرکت ها اصلاً گزارش نمی شوند. همین امر باعث شده است که این دارایی ها برای جهان خارج از موسسه، نامرئی باقی بمانند و حتی گاهی اوقات برای کارکنان درون سازمان نیز قابل تشخیص نباشد - دستگیر و کامران، . - 1388 سرمایه فکری فراهم کننده یک پایگاه و یک منبع جدید است که از طریق آن سازمان می تواند به رقابت بپردازد. سرمایه فکری اصطلاحی برای ترکیب دارایی نامشهود بازار، دارایی انسانی و دارایی ساختاری است، که سازمان را برای انجام فعالیت هایش توانمند می سازد - قلیچخانی و مشبکی، . - 1385 علاوه بر این سرمایه های فکری، به صورت گروهی از دارایی های دانشی است که به یک سازمان اختصاص دارند و جزو ویژگی های یک سازمان محسوب می شوند و به طور قابل ملاحظه ای از طریق افزودن ارزش به ذینفعان کلیدی سازمان، به بهبود وضعیت رقابتی سازمان منجر می شود - پیوتان و هانکوک7، . - 2007
به طور کلی، محققان و دست اندرکاران رشته سرمایه فکری بر روی سه عنصر آن اتقاق نظر دارند؛ سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه ای. سرمایه انسانی به آن دانش کارکنان اشاره دارد که وقتی سازمان را ترک می کنند با خود می برند و شامل دانش، مهارت، تجربه و توانایی افراد است - بیاتی و سارا8، . - 2001 سرمایه ساختاری نیز شامل مکانیزم ها و ساختارهایی است که نقش اصلی آن حمایت از کارکنان برای رسیدن به عملکرد بهینه فکری و از سویی عملکرد بهینه در کسب و کار می باشد. در حقیقت این سرمایه شامل تمامی مخازن دانشی غیر انسانی است و در یک سازمان مانند پایگاه داده ها، فرایندها، استراتژی ها و چارت های سازمانی است که به سازمان ارزشی فراتر از دارایی های فیزیکی می بخشد - عالم تبریز و همکاران، . - 1388 همچنین سرمایه رابطه ای، ارتباط بین سازمان و سهامداران برون سازمانی و داشتن ارتباط خوب با تامین کنندگان تلقی می شود - مارر9، . - 2005 بنابراین، سرمایه رابطه ای شامل ارتباط هایی است که افراد خارج از سازمان با سازمان دارند، وفاداری مشتریان، سهم بازار شرکت، میزان برگشتی سفارش ها و مسائل مشابه را نیز شامل می شود - کوک10، . - 2007
با وجود شباهت سرمایه فکری با دارایی های مشهود، در توانایی بالقوه برای ایجاد جریان های نقدی آتی، اما ویژگی های که سرمایه فکری را از این دارایی ها متمایز می کنند، عبارتند از:
• داریی های فکری، دارایی های غیر رقابتی هستند. برخلاف دارایی های فیزیکی که فقط می توانند برای انجام یک کار به خصوص در یک زمان خاص مورد استفاده قرار بگیرند، دارایی های فکری را می توان به طور همزمان برای چند امر خاص به کار گرفت. برای مثال، سیستم پشتیبانی از مشتری می تواند، امکان حمایت از هزاران مشتری را در یک زمان خاص فراهم کند. این توانایی یکی از مهمترین معیارهای برتری دارایی های فکری بر دارایی های فیزیکی است.
• سرمایه انسانی و سرمایه رابطه ای، قابلیت تبدیل شدن به مالکیت شخصی ندارد، بلکه باید بین کارکنان و مشتریان و تامین کنندگان مشترک باشند. بنابراین، رشد این نوع از دارایی ها نیاز به مراقبت و توجه جدی دارد - تالوکدار11، . - 2008
محافظه کاری حسابداری و انواع آن
یکی از تعاریف محافظه کاری در حسابداری به شکل سنتی، از این قرار است: »هیچ سودی را نپذیرید، اما تمام زیان ها را شناسایی کنید.« نپذیرفتن سود را نمی توان به این شکل تفسیر کرد: قبل از این که به شکل قانونی ادعایی نسبت به درآمدها مطرح شود، آن را شناسایی نکنیم. محافظه کاری در حسابداری به این معنی نیست که نتوان هیچ سودی را قبل از دریافت وجوه نقد شناسایی کرد، بلکه مسأله اصلی، قابلیت تأیید آن است در متون موجود، این بحث به این صورت تفسیر می شود: »حسابداران به درجه بالاتری از قابلیت تأیید برای شناسایی اخبار خوب مانند سود، نسبت به شناسایی اخبار بد مانند زیان، تمایل دارند« - محمود آبادی و مهتری، . - 1390 به عبارت دیگر محافظه کاری یکی از میثاق های تعدیل کننده حاکم بر حسابداری و گزارشگری
