بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از پیش شرط های بنیادی برای کسب اطمینان سرمایه گذاران و اعتباردهندگان در جهت فعالیتهای سازنده اقتصادی، تهیه وارائه اطلاعاتی است که در انجام تصمیم گیری های مالی و اقتصادی سودمند واقع شود. در این پژوهش تحلیل جامعی بر روی بررسی رابطه بین محافظه کاری شرطی و رقابت در بازار محصول صورت پذیرفته است، محافظه کاری شرطی با استفاده از مدل بال و شیوا کومارورقابت در بازار محصول بر اساس سه شاخصه مهم رقابت در بازار یعنی شاخص هرفیندال هریشمن، شاخص لرنر و شاخص لرنر تعدیل شده مورد سنجش قرار گرفته اند. جامعه آماری این پژوهش کلیه شرکتها و صنایع پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که از سال 1388 الی 1393 در بورس تهران فعال بودند، می باشد و نمونه آماری پژوهش 12 صنعت با 63 شرکت می باشد. این پژوهش شامل 3 فرضیه اصلی و 3 فرضیه فرعی می باشد که با استفاده از روش رگرسیون چندگانه و تحلیل واریانس چند متغیر مورد آزمون قرار گرفتند که در نهایت 3 فرضیه اصلی تائید و 3 فرضیه فرعی پژوهش رد شدند. یافته های این پژوهش در نهایت نشان داد رابطه مثبت و معنی داری بین رقابت در بازار محصول و محافظه کاری شرطی وجود دارد.
کلمات کلیدی: بازار محصول، رقابت، محافظه کاری، هرفیندال هریشمن، لرنر، لرنر تعدیل شده
مقدمه
محافظه کاری به عنوان یکی از اصول محدود کننده حسابداری سالهاست که مورد استفاده حسابداران قرارمی گیرد و علیرغم انتقادهای فراوان به آن همواره جایگاه خود در میان سایر اصول حسابداری حفظ نموده است. بطوریکه می توان دوام و بقای محافظه کاری در مقابل انتقادهای وارده بر آن گواهی بر مبانی بنیادین این اصل دانست. همچنین می توان از محافظه کاری به عنوان مکانیزمی نام برد، که اگر به درستی اعمال شود، منجر به حل بسیاری از مسائل نمایندگی و عدم تقارن اطلاعاتی خواهد شد که به طور کلی از شکاف روزافزون بین مدیران و تاسیس کنندگان منابع مالی واحدهای تجاری ناشی می شود - پاک مرام و حسین بابائی،. - 1393
این پژوهش تاثیر رقابت بازار تولید بر محافظه کاری حسابداری شرطی را نشان می دهد - شناسایی کاهش به موقع نامتقارن یا شناسایی کاهش های اقتصادی در مقایسه با درآمدهای به دست آمده - . چندین دیدگاه از این مساله حمایت می کنند. یکی از دیدگاه ها اعلام می کند که رابطه بین تولید رقابت بازاری و محافظه کاری شرطی با ملاحظات استراتژیکی شکل می گیرد. برای مثال، شرکت های صنعتی با هزینه های واردی کم، تشخیص ضرر به موقع را تا جایی که این اتفاق شرکتهای جدید را از وارد شدن به تولید بازاری دلسرد می کند مفید می یابند - دالی وال1 و همکاران،. - 2014 و در یک وضعیت برابر زمانیکه شرکتهایی که با یک رقابت قابل توجه از شرکتهای رقیب موجود مواجه می شوند ممکن است خیلی سریع تر متوجه ضرر و زیانها بشوند و از تولید انبوه آن شرکتها جلوگیری کنند یا از تولید کم آنها جلوگیری کنند - کلینچ و ورسچیا2 ،1997و لی3،. - 2010
مفهوم این مساله این است که احتمالاً یک شرکت با اتخاذ تصمیماتی دست به شناسایی ضرر به موقع موقعیت رقابتی خود در برابر رقیبان حاضر و تازه وارد شده زده و موقعیت بالقوه خود را بهبود ببخشند. یک دیدگاه دیگر بیان می کند که رقابت می تواند اختلاف های بین مدیر و سهامداران را که بر روی سود متمرکز است را کم کند. بر اساس این دیدگاه عملکرد مدیر در جواب به شرکتهای در حال رقابت به عنوان یک محک بهتر ارزیابی می شود. رقابت شدید همچنین ضعف مدیریتی را کاهش می دهد و مدیر را مجبور به بهبود دادن راندمان شرکت می کند. مفهوم این نگرش این است رقابت بازار تولید ضعف مدیریتی را کم می کند و نظارت را بهبود می بخشد و مسیر سودهای مدیران و سهامداران را قوت می بخشد.
در نتیجه تقاضای کمی برای محافظه کاری شرطی به عنوان مکانیزم نظارتی خواهد بود. نواقص این دیدگاه این است که به صورت کوته فکرانه تاکید بر سود رقابتی در پایین آوردن تعارض نمایندگی ها دارد در حالیکه نادیده گرفتن هزینه های بالقوه از قبیل تخلف هزینه ای قراردادها در مکان به دلیل ضعف پایین شرکت در نظر گرفته می شود. همچنین این دیدگاه سودهای بالقوه ای که سهامداران زمانی که شرکتها موقعیت انحصاری دارند می توانند جمع کنند را نادیده می گیرد. بحث های زیادی در مورد رابطه میان رقابت و محافظه کاری شرطی وجود دارد . برای مثال انحصار طلبان با هزینه های سیاسی سنگینی نسبت به شرکت های صنعتی رقابتی مواجه می شوند - واتس و زیمرمن، . - 1986
از این رو انگیزه های بزرگی برای شرکتهای حاکم در صنعت هایی با رقابت پایین تر برای تقبل شناسایی ضرر و زیان به موقع تر وجود دارد تا از نظم بررسی دقیق جلوگیری کنند. یک رابطه تجربی بین رقابت و محافظه کاری شرطی می تواند ناشی از این حقیقت باشد که اجاره های انحصاری یک مسئله خطا در متغیرها را در تست های محافظه کارانه شرطی موجب می شود - بال و شیوا کومار4،2006 و رویچهاودوری5 و واتس، - 2007مخصوصاً. اجاره های انحصاری که در بین عواید ذخیره ای هستند، ممکن است جز در آمدهای شرکت محسوب نشوند واین موضوعی است که در این تحقیق مورد مطالعه قرار گرفته است.در این پژوهش رقابت در بازار محصول به عنوان متغیر مستقل و محافظه کاری شرطی به عنوان متغیر وابسته می باشد. همچنین این پژوهش در پی پاسخگوئی به این سوال است که چه رابطه ای بین رقابت در بازار محصول و محافظه کاری شرطی در گزارشگری مالی در بین شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد؟مروری بر مبانی نظری و پیشینه مطالعه : ادبیات پژوهش در سه بخش محافظه کاری، رقابت در بازار محصول و برگزیده پیشینه تحقیقات گذشته مورد بررسی قرار گرفته است:
محافظه کاری:
در بیانیه شماره 2 هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی امریکا، محافظهکاری این گونه تعریف شده است: "نشان دادن واکنش محتاطانه به وجود ابهام به منظور ایجاد اطمینان خاطر از اینکه ابهام و خطرات احتمالی همراه با آن، در حد کافی مورد توجه واقع شده اند" - هیئت استانداردهای حسابداری مالی، 1980، . - 6 از نظر گیولی و هاین - 2000 - 1، محافظهکاری عبارت است از انتخاب یک راهکار حسابداری تحت شرایط عدم اطمینان که در نهایت به ارائه کمترین داراییها و درآمدها بیانجامد و کمترین اثر مثبت را بر حقوق صاحبان سهام داشته باشد. ولک و همکاران - 2013 - 2 محافظهکاری را این گونه تعریف میکنند: "محافظهکاری یعنی شناسایی هر چه کندتر سودها و ارزشیابی هرچه کمتر داراییها". کیم و ژانگ - 2000 - 3 معتقدند که"محافظهکاری یعنی شناسایی تمام زیانهای بالقوه و شناسایی نکردن سودهای محتمل" - آزاد، 1388 ، . - 126
کمیته فنی سازمان حسابرسی ایران در مفاهیم نظری گزارشگری مالی که ترجمهای از بیانیه اصول هیات استانداردهای حسابداری انگلستان است محافظهکاری را با لفظ احتیاط به رسمیت میشناسد و آن را به عنوان یکی از اجزای خصوصیت کیفی"قابل اتکا بودن" بدین صورت معرفی میکند: " تهیهکنندگان صورتهای مالیدر عین حال باید با ابهاماتیکه بهگونهای اجتنابناپذیر بر بسیاری رویدادها و شرایط سایه افکنده با رعایت احتیاط در تهیه صورتهای مالی، همراه با افشای ماهیت و میزان آنها برخورد کنند." نمونه این ابهامات عبارت است از: قابلیت وصول مطالبات، عمر مفید احتمالی داراییهای ثابت مشهود که البته، چنین مواردی با رعایت احتیاط در تهیه صورتهای مالی، همراه با افشای ماهیت و میزان آنها شناسایی میشود - کمیته فنی سازمان حسابرسی، . - 1381
همچنین در همین بند بیان می دارد، احتیاط عبارت است از کاربرد درجهای از مراقبت که در اعمال قضاوت برای انجام برآورد در شرایط ابهام مورد نیاز است بهگونهای که درآمدها یا داراییها بیشتر از واقع و هزینهها یا بدهیها کمتر از واقع ارائه نشود - امیر بیگی لنگرودی، . - 1386 به عبارتی دیگر میتوان اینگونه بیان کردکه اعمال احتیاط نباید منجر به ایجاد اندوختههای پنهانی یا ذخایر غیر ضروری گردد یا داراییها و درآمدها عمداً کمتر از واقع و بدهیها و هزینهها عمداً بیشتر از واقع نشان داده شود زیرا این امر موجب نقض بی طرفی است و بر قابلیت اتکای اطلاعات مالی اثر میگذارد - هلمن4، . - 2007
لو و زرووین - 1992 - 5 نیز معتقدند که افزایش محافظه کاری دلیل احتمالی کاهش مربوط بودن اطلاعات است. البته از سوی دیگر حذف یکباره محافظه کاری نیز،رفتار مدیریتی را تغییر خواهد داد و هزینه های زیادی به سرمایه گذاران و اقتصاد بطور عام تحمیل خواهد کرد - هاشمی و صمدی، . - 1388 با توجه به تعاریف ارائه شده می توان دریافت که استفاده از رویکرد محافظه کاری در حسابداری موجب شناسایی به موقع زیان و اخبار بد و هرگونه رویدادهای مالی ناخوشایند که در حسابهای مالی نمایش داده شده و اقلام حسابداری و در انتهای آن سود حسابداری را تحت تأثیر قرار داده و باعث ارائه اطلاعات با کیفیت به استفاده کنندگان می گردد - پاک مرام و حسین بابائی،. - 1393
محافظه کاری مشروط و نامشروط
متون تحقیقاتی دو نوع محافظهکاری درآمدی را از هم تمیز می دهند. به دلیل این که متون بسیار جدید هستند، مجموعه اصطلاحات در تحقیقات مختلف بی ثبات و تا حدی متناقض هستند. اولین نوع آن، محافظه کاری پیش رویدادی - 6ریچاردسون و واتس، - 2007 که همچنین محافظه کاری مستقل از اخبار و نیز محافظه کاری نامشروط یا غیرشرطی - ریان، - 2006 نیز نامیده میشود. اصطلاح محافظه-کاری پیشرویدادی ناشی از بکارگیری اصول کلی پذیرفته شده حسابداری - GAAP - یا رویه هایی است که باعث کاهش عایدات مستقل از اخبار اقتصادی جاری است. مثالهایی از این نوع محافظه کاری شامل هزینه نمودن بلادرنگ مخارج تبلیغاتی و مخارج تحقیق و توسعه است، حتی اگر آنها با جریان های نقد مورد انتظار آتی همبستگی مثبتی داشته باشند. از سویی دیگر در این نوع محافظهکاری واحد تجاری در مورد یک فعالیت خاص، - مثلاً سرمایه گذاری در یک علامت تجاری از طریق تبلیغات، در تمامی دوره های مالی - به یک نحو برخورد میکند - مثلاً هزینه گردد - که این امر منجر به ارائه کمتر از واقع خالص دارایی ها - در مقایسه با سرمایه ای کردن - و باعث تأثیرات متنوع بر روی سود در طول زمان در مقایسه با سرمایه ای کردن - می گردد.
