بخشی از مقاله
چکیده
در اقتصاد دانش محور، از سرمایه فکری به منظور ایجاد ارزش برای سازمان استفاده میشود و در دنیای امروز، موفقیت هر سازمان به توانایی مدیریت این داراییها بستگی دارد. امروزه شاهد رشد اهمیت سرمایه های فکری، به عنوان یک ابزار مؤثر برای افزایش رقابت شرکتها هستیم. اندازهگیری سرمایه فکری به منظور مقایسه شرکتهای مختلف، تعیین ارزش واقعی آنها و حتی بهبود کنترلهای آنها ضروری است. هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه تجربی بین سرمایه فکری و عملکرد حسابداری و بازده شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. به منظور دستیابی به اهداف پژوهش سه فرضیه تدوین و برای آزمون آنها از روش آماری رگرسیون چندگانه استفاده شده است. اطلاعات 127 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1389 تا 1393 گردآوری شده است. در ابتدا متغیرهای پژوهش مورد شناسایی قرار گرفته که جهت سنجش متغیر مستقل از مدل پالیک استفاده شده است.نتایج حاصل از آزمون فرضیههای پژوهش نشان میدهد بین سرمایه فکری و متغیرهای ارزش یازار، نرخ بازده حسابداری و بازده فروش رابطه معنادار وجود دارد.
واژگان کلیدی: سرمایه فکری، نرخ بازده داراییها، بازده فروش، عملکرد حسابداری
مقدمه
یکی از مهمترین مشکلات سیستم های حسابداری سنتی، ناتوانی آنها در سنجش و اندازهگیری و در نظر گرفتن شفاف سرمایه فکری شرکت ها به شمار می آید. اغلب این سیستم ها از نقش و اهمیت فزاینده حق مالکیت معنوی و دانش در سازمان های عصر نوین غافل بوده و از توان سنجش ارزش واقعی دارایی های نامشهود در محاسباتشان قاصرند. به همین دلیل تمایل به سنجش و لحاظ کردن ارزش واقعی دارایی های نامشهود و دانش در صورتهای مالی شرکت ها بیش از پیش افزایش یافته است. در جوامع دانش محور کنونی،بازده سرمایه فکری به کار گرفته شده اهمیت یافته است. این به آن معنی است که در مقایسه با سرمایه های فکری، نقش و اهمیت سرمایه های مالی در تعیین قابلیت سود آوری پایدار کاهش چشمگیری یافته است.به عبارتی دیگر می توان چنین متصور شد که میان میزان برخورداری شرکت ها از دارایی های نامشهود و دانش از یک طرف و ارزش واقعی سرمایه فکریشان - و در نهایت ارزش بازار سهام شرکت ها - رابطه ی مستقیمی وجود دارد امروزه مدل جدیدی از دارایی ها در عرصه سازمانی مطرح شده است و به طور کلی دارایی ها ی سازمان را به دو دسته دارایی های ملموس - مشهود - و نام لموس - نامشهود - تقسیم می کنند که عموما دارایی های نامشهود را سرمایه فکری می نامند و ارزیابی ها به سمت ارزیابی دارایی ها ی نامشهود - سرمایه فکری - گرایش یافته است . اختلاف در حال افزایش بین ارزش دفتری و ارزش بازار شرکت ها که همان سرمایه فکری نامیده می شود باعث افزایش اهمیت سرمایه فکری شده است.
بر اساس دیدگاه مبتنی بر منابع - RBV1 - ، کسب مزیت رقابت پایدار جهت حفظ سودآوری بیشتر از حد میانگین، مستلزم ایجاد و حفظ منابع استراتژیک توسط شرکت می باشد - پتیراف، . - 1993 آمیت و اسچوماکر - 1993 - بیان کردند که نوع خاص، میزان و ماهیت این منابع استراتژیک، سودآوری شرکت را تعیین میکند. بارنی - 1991 - ، استدلال کرد که منابع شرکت باید باارزش، کمیاب، غیر قابل تقلید و غیر قابل جایگزینی باشد تا شرکت بتواند مزیت رقابتی پایدار کسب کند. بنابراین بنظر میرسد دانش، مهمترین منبع شرکت باشد و تمام الزامات بارنی - 1991 - مبنی بر ویژگیهای منابع جهت کسب مزیت رقابتی پایدار را تامین میکند. این ایده منجر به بسط دیدگاه مبتنی بر دانش نسبت به سازمان شد و بنابراین ایجاد، انتقال و کاربرد دانش برای عملکرد شرکت و مزیت رقابتی آن حیاتی و ضروری خواهد بود - گرنت، . - 1996 این دانش از راه های مختلفی حاصل می شود: - 1 اختصاص منابع مهم سازمان در فعالیت های تحقیق و توسعه برای ایجاد دانش که میتواند در فرآیندهای سازمان توام گردد. - 2
ورود کارکنان باتجربه و متخصص میتواند دانش را به سازمان وارد کند و به موفقیت سازمان کمک کند. - لسلی و هالوی، . - 2006 وارگو و لاچ - 2004 - نشان دادند که شرکتها باید روابطشان با مشتریان را از اجزای مشهود - مثل محصولات - به سمت اجزای نامشهود مثل مهارت، دانش و درنتیجه روابط دائم و مستمر تغییر دهند. از دیدگاه مبتنی بر دانش نسبت به شرکت، داراییهای دانشی که محرک اصلی برای کسب مزیت رقابتی پایدار می باشد، داراییهای نامشهود نام دارند. تعاریف و مدلهای مختلفی جهت اندازهگیری داراییهای نامشهود توسط محققین مختلف پیشنهاد شده است. پژوهشهای انجام شده بیانگر آن است که داراییهای نامشهود بر عملکرد جاری و آتی شرکت اثرگذار میباشد.
سرمایه فکری را می توان اساسی ترین دارایی یک سازمان دانست و سه جزء اصلی آن که اغلب محققین بر آن اتفاق نظر دارند عبارتند از سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری. از سال 1990 با تغییر روند ارزشیابی شرکت ها چالش بزرگی ایجاد شد و ارزش بیشتری برای دارایی ها ی ن ا مشهود همانند مهارت و دانش کارکنان، نام تجاری، سیستم ها و ... در نظر گرفته شد ، لذا در این پژوهش ابتدا مدلی جهت اندازهگیری داراییهای نامشهود پیشنهاد میشود و سپس رابطه داراییهای نامشهود و عملکرد حسابداری و بازار شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار میگیرد.
مبانی نظری و مروری بر پیشینه پژوهش
استوارت - 1997 - دارایی نامشهود را دانش، اطلاعات، داراییهای مالکیت فکری - IP2 - و تجربه میداند که میتواند به ایجاد ثروت کمک کند. لو - 2001 - دارایی نامشهود را ادعا نسبت به منافع اقتصادی آتی می داند که ماهیت فیزیکی و مالی ندارد و آنها را به چهار گروه طبقهبندی کرد: - 1 نامشهودهای مربوط به اکتشاف و نوآوری مثل مخارج تحقیق و توسعه - 2 سرمایه سازمانی؛ ساختار سازمان، فرآیندهای تجاری و فرهنگ سازمانی، - 3 نامشهودهای مرتبط با منابع انسانی مثل آموزش، تحصیلات و سیستم پاداشدهی و - 4 نامشهودهای مرتبط با مشتری مثل علائم و نامهای تجاری و کانالهای توزیع.
مار و شیما - 2001 - داراییهای نامشهود را مجموعهای از داراییهای دانشی میدانند که با ایجاد ارزش افزوده برای ذینفعان کلیدی این امکان را برای سازمان بوجود میآورد تا جایگاه رقابتی خود را ارتقاء دهد. این دارایی ها شامل سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی، سرمایه فرهنگی و داراییهای مالکیت فکری میباشند. بر اساس استاندارد بینالمللی حسابداری شماره 38 - IAS38 - و استاندارد ملی شماره 17، داراییهای نامشهود دارایی قابل شناسایی غیرپولی فاقد ماهیت فیزیکی می باشد. استاندارد حسابداری شماره 142 آمریکا - SFAS 142 - نیز داراییهای نامشهود را این چنین تعریف میکند: داراییهایی که فاقد ماهیت عینی است و شامل داراییهای مالی نمیشود.
بنظر میرسد بهدلیل رویههای فعلی حسابداری داراییهای نامشهود، اطلاعات مالی مربوط به نامشهودها در ترازنامه در ارزیابی وضعیت و عملکرد مالی شرکت، چندان مفید نیست - وایت، . - 2008 عوامل متعددی به ارائه نادرست داراییهای نامشهود شرکت منجر میشود: - 1 ویژگیهای خاص و منحصر به فرد دارایی های نامشهود از جمله وجود ابهام زیاد در بازده و خروجی و یا محصول سرمایهگذاریهای نامشهود شرکت - تمام مخارج تحقیق و توسعه به محصول نامشهود منجر نمیشود - ، عدم وجود بازار فعال, عدم کنترل و یا کنترل ضعیف شرکت بر بسیاری از سرمایهگذاریهای نامشهود و یا حقوق مالکانه ضعیف، باعث می شود ریسک و ابهام زیادی در شناسایی و اندازهگیری دارایی های نامشهود وجود داشته باشد - هانتر وبستر و وایت،
