بخشی از مقاله
خلاصه
زیباسازی جوامع تأثیر فراوانی در سلامت ذهنی مردم دارد. مهم ترین ویژگی گرافیک محیطی، ایجاد مناظر زیبای بصری در جامعه است. در معماری سنتی ایران استفاده از رنگ و نور در فضا اهمیت زیادی داشت، چنانچه با استفاده از تابش نور از طریق دریچه و پنجره و شیشه های رنگی نور فضایی بیرونی را وارد فضای درونی میکردند. در این مقاله تحلیلی توصیفی سعی شده پس از پرداختن به ویژگیهای شیشههای رنگی، استفاده آن در پنجرههای اروسی و کاربرد و تأثیر آن در گرافیک محیطی معماری سنتی ایران مورد بررسی قرار داده شده و نتیجه به دست آمده اینگونه می باشد که با استفاده شیشه های رنگی می توان در فضای معماری شهری که کمبود رنگی که در بافت شهری احساس میشود را بر طرف و به جذابیت و زیبایی گرافیک محیطی فضای شهری افزود و عنصر رنگ را که می تواند بر ذهن و روان انسان تأثیر گذار باشد را وارد محیط کرد. این نوشتار سعی بر آن دارد که در جهت ایجاد محیطی زیبا در فضای شهری سرزمینمان گام مناسبی بردارد.
کلمات کلیدی: نور، شیشه های رنگی، اروسی، معماری سنتی، گرافیک محیطی
مقدمه
اهداف: بکار گیری شیشه های رنگی و نور درطراحی گرافیک محیطی معماری مدرن سوال و فرضیه:
سوال: آیا می توان از شیشه های رنگی در فضای محیط شهری استفاده کرد؟
پاسخ: می توان از عنصر رنگ برای افزایش رنگ موجود در فضای شهر و جذابیت بصری شهر استفاده شایانی به عمل آورد. سوال: آیا استفاده از رنگ در فضای شهری بر روان انسانها تأثیر گذار می باشد؟
پاسخ: رنگهای مختلف این شیشه ها و ایجاد نورهای هم رنگشان بر روح و روان انسان تأثیرات مختلفی میگذارد.
یوهانس ایتن بر این باور است که رنگ زندگی است،زیرا دنیای بدون رنگ به نظر مرده میرسد. نور و رنگ عناصری هستند که از دیرباز نقش مهمی در معماری سنتی ایران ایفا کردهاند.. کاربرد سایه و نور با یکدیگر از جمله عناصری است که حسی عرفانی به فضا، به ویژه فضاهای مذهبی مانند مساجد می دهد. در معماری ایرانی مطالعه نور و رنگ بنا بر حجم و ساختار، همواره به عنوان بخش اصلی مراحل مختلف ساختمان و فهم آن در نظر گرفته شده است. معماران با استفاده از بازتاب و زوایای نور در معماری خارجی و داخلی، بناهای ساخته شده را به مدد منبع نور - آفتاب و مهتاب - طراحی کردهاند که خانه عباسیان و بروجردیها در کاشان از آن جمله هستند
مقاله حاضر بعد از اشاره ای به پیشینه شیشههای رنگی در ایران و اروپا، و پس از آن در تعریف نور و جایگاه آن - به صورت خلاصه - ، به بررسی ویژگیهای شیشههای رنگی ، شکلگیری، استفاده آن در پنجرههای اروسی، در نهایت کاربرد و تأثیر آن در گرافیک محیطی معماری سنتی ایران می پردازد و با ذکر نمونههای ساخته شده، نتیجه میگیرد که از نظر روانشناسی رنگهای مختلف این شیشه ها و ایجاد نورهای هم رنگشان بر روح و روان انسان تأثیرات مختلفی میگذارد. معماران سنتی از روانشناسی رنگها آگاه بودند و آنها را با نظم و قاعده خاصی به کار میبردند که در نهایت منجر به دستیابی آرامش خاطر در انسان میگشت. . هنر گرافیک محیطی، با توجه به نوع کاربردش در این راستا، نقش مهم و ارزندهای را بر عهده دارد.این هنر همانگونه که به واسطه نیازهای جهان مدرن، در اماکن و مراکز مختلف،نقش مهمی ایفا میکند، در بافت شهری امروزی خلاء وجود رنگ در فضا بسیار احساس می شود، شیشه های رنگی قابل استفاده در فضای شهری مدرن نیز هستند و با استفاده از آن می توانیم بر جلوه ویژگی بصری گرافیک محیطی شهر تأثیر گذار باشیم.
پیشینه شیشه های رنگی در ایران
بنابر جدیدترین یافتههای باستانشناسی، اولین نمونههای موجود از شیشههای با رنگ جلادار که در سوریه یافت شده، مربوط به دوره خلاف اموی - - 141-133 است. همچنین اشیای شیشهای یافت شده در منطقه باستانی پیلا 15در اردن شامل تکه قطعات منقوش جلادار و زراندودی از دوره اموی است. چون در قصر حیر شرقی شیشه جلادار بهکار رفته است، منطقی است که فرض کنیم فن نقاشی جلادار در تاریخی پیشتر در سوریه پدید آمده بوده است. جدا از این، نخستین تکه قطعات شیشه جلادار دوران اموی، یک جام شیشهای منقوش جلادار از شهر فسطاط به تاریخ 163 ق و جام دیگری از شهر دمشق به تاریخ 170 ق است.
شیشه جلادار در سامرا نیز تولید میشد. در موزههای جهان اشیای شیشهای جلادار متعلق به سامرا وجود دارد. پنجرههای داخلی خانههای اختصاصی با شکوه سامرا با صفحات مدور شیشهای چند رنگ به قطر حدود 20 تا 50 سانتیمتر پوشیده شده و یا با قطعات کوچک شیشه رنگین به صورتمعرّق در کلافی از گچبری، شکلگرفته بودند. - الحسن، - 1391
پیدایش نقاشی پشت شیشه - منقوش - در ایران نقاشی ویترای یا - شیشه نگاره - : طرحی که از اتصال قطعات شیشه رنگی و منقوش در شبکه ای از نواره های سربی حاصل آمده باشد.کاربرد آنعمدتاً، در تزئین پنجره های کلیسا بوده است. نواره های سربی اهمیت اساسی در طرح دارند، زیرا همچون خطوط شکل ساز عمل می کنند. شیشههای رنگی نیز به سبب خاصیت عبور نور، جلوهای نورانی به تصویر می دهند. بهترین نمونههای آن را در کلیساهای گوتیک می توان یافت. - پاکباز، - 1378
چگونگی ورود نقاشی پشت شیشه به ایران و تعیین تاریخ دقیق آن چندان روشن نیست. روایت پذیرفتنی آن است که این شیوه نقاشی از طریق بندر ونیز به سراسر دنیا صادر شده و از این طریق به بنادر جنوبی ایران رسیده و مورد توجه مردم قرار گرفته است. شیشهسازی در ایران سابقه طولانی و درخشانی داشته است. همسایگان ایران دربین النهرین استادان تهیه بهترین لعاب سفالها و ساخت شیشههای نفیس بودهاند و اقوام سومر، بابل و آشور در این کار پیشرفت زیاد داشتند. از حفاریهای پروفسور گیرشمن در چغازنبیل خوزستان مهرهای استوانهای شکل شیشهای کشف شد که تاریخ تولید آنها به نیمه دوم هزاره دوم قبل از میلاد میرسد. در کاوشهای دیگر باستان شناسی در مناطق مختلف ایران مانند تپه مارلیک در رودبار گیلان وحسنلو در آذربایجان، ظروف شیشهای، مهرههای تزئینی و دستبندهای شیشهای به دست آمده است که همگی متعلق به هزاره اول قبل از میلاد است.
وصف شیشههای زیبای دوران هخامنشی را از زبان آریستوفان میتوان خواند که در یکی از آثارخود از جامهای نفیس شیشهای در دربار ایران تمجید میکند.
اشیاء شیشهای ساخته شده در دوران پارتی و ساسانی نشان میدهد که هنرمندان ایرانی مهارت زیادی در ساخت و تزئین شیشه داشتهاند.
پس از حمله اعراب به ایران هنر شیشهسازی هم مانند دیگر هنرها دستخوش رکود و سکونی طولانی شد و پس از گذشت حدود یک قرن و اندی تولید شیشه در ایران و بین النهرین تحت حمایت خلفای عباسی دوباره رونق گرفت. در قرون سوم و چهارم هجری قمری - 9-10 میلادی - و در زمان سامانیان هنر و صنعت دوباره در ایران شکوفا شد و اشیاء به دست آمده در حفاریهای نیشابور وسمرقند نشان میدهد که این دو شهر از مراکز بزرگ ساخت شیشه زمان خود بودهاند و تأثیر هنرساسانی در محصولات آنها به خوبی دیده میشود.
هنر شیشهسازی ایران قبل از حمله مغول و در دوران سلجوقی به اوج زیبایی میرسد و ظروف مکشوفه در شهرهای گرگان، نیشابور و ری نمونههای بینظیری هستند که در موزههای بزرگ دنیا به نمایش گذارده شدهاند.
در قرن دهم هجری یا 16 میلادی و با تأسیس سلسله صفوی، دوران طلائی هنر ایران آغاز شد. بویژه آنکه در زمان شاه عباس و با انتخاب اصفهان بعنوان پایتخت در سال 1006 هجری هنرمندان وصنعتگران به این شهر فرا خوانده شدند و به احیای هنرهای ملی پرداختند، از این رو این دوره به»عصر نوزایی هنر« مشهور شده است. مراکز اصلی شیشهسازی در زمان صفویه شهرهای شیراز واصفهان بوده و چنانچه از سفرنامههای جهانگردانی نظیر شاردن و تاورنیه بر میآید ساختههای شهرشیراز زیباتر و بینقصتر از اصفهان بوده است.
