بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش تأثیر طرح های اجرا شده اداره قرآن و عترت بر دین داری دانش آموزان به روش توصیفی از نوع لّی مقایسه ای بود. جامعه آماری دانش آموزان شهرستان کازرون در سال تحصیلی95-96 بود که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. به منظور گرد آوری داده ها از ابزار پرسشنامه گلاگ و استارک استفاده گردید که ضریب آلفا برای دین داری کلی %70 بود. نتایج تحلیل داده ها از روش های آماری تی تست مستقل و خی دو نشان داد طرح های اداره قرآن و عترت به شکل متفاوتی اجرا می شود، بین دانش آموزانی که درطرح ها شرکت کرده اند و آنها که شرکت نکرده اند از نظر دین داری تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین بین دانش آموزان دختر و پسر از نظر دین داری و ابعاد آن تفاوت معناداری وجود ندارد.
بیان مسأله
مهمترین هدف تشکیل نظام اسلامی به طور اعم و نظام آموزشی به طور اخص، تربیت دینی- به معنای عمیق و گسترده آن-است. به عبارتی تعمیق معرفت و ایمان متربیان به اعتقادات، اخلاق و احکام الهی که همان معرفت و ایمان به دین اسلام است، مهمترین رسالت تعلیم و تربیت در نظام اسلامی است - خوشخوئی، ازنب و عطا، :2016 ص. - 37-62 دین یک نظام عملی مبتنی بر اعتقادات است که در قلمرو ابعاد فردی و اجتماعی از جانب پروردگار برای هدایت انسان ها در مسیر رشد و کمال الهی ارسال گردیده وشامل عقاید-باورها- دانش ها و نگرش ها در رفتارهاست که با هم پیوند داشته و احساس جامعیت را برای فرد تدارک می بیند - آرین، :1387ص. - 27 شلتوتٌ - - 1359 دینداری واقعی را اطاعت از امر خداوند در خلوت و در میان مردم می داند. - خدایاری فرد، - 13:1385 دینداری را شناخت و باور به پروردگار یکتا، انبیا، آخرت و جهان هستی در جهت قرب به خدا والتزام و عمل به وظایف دینی تعریف کرد . دینداری به معنای التزام عملی و ذهنی به باور های دینی است. به عبارت دیگرپیروی پیروان دین از آن و از زیر مجموعه های آن است - احمدی،:1384 ص - 19- 20 در واقع تعلیم و تربیت که به عنوان شالوده و بنیان منابع انسانی در راستای توسعه فرهنگ، سلامت و کسب علوم و معارف اسلامی و رشد دینداری جایگاهی ویژه دارد، برنامه مشخصی را به مدارس ابلاغ می نماید تا با اجرای آن ها طراوت و پویایی در محیط های آموزشی جاری گردد. این طرح ها در سه دسته بخش قرآن، عترت و نماز اجرا می شود.طرح های بخش قرآن شامل مسابقات درسهایی از قرآن، کرسی های تلاوت و مسابقات قرآن، دوره های قرآنی و حفظ موضوعی قرآن کریم می باشد. طرح های بخش عترت شامل مسابقات نهج البلاغه و صحیفه سجادیه، مهدویت، برگزاری جلسه های گفتمانهای دینی - جلسات پرسش و پاسخ دانش آموزی - و اجرای برنامه های ویژه مناسبت های ولایی است. طرح های بخش نماز نیز شامل اقامه نماز جماعت؛ برگزاری مسابقه شعر نماز، ساماندهی ائمه جماعت فرهنگی و روحانی مدارس، برگزاری مسابقه مکاتبه ای نماز و آموزش قرائت زیبای نماز می باشد که در این پژوهش تاثیر اجرای این طرح های کانون قران و عترت اداره آموزش و پرورش بر روی دینداری دانش آموزان مورد بررسی قرار می گیرد. با توجه به اینکه گلاک و استارک - 1965 - بر این عقیده بودند که با وجود آن که ادیان جهانی در جزئیات بسیار متفاوت است اما دارای حوزه های کلی هستند که دین داری در آن حوزه ها و یا ابعاد جلوه گر می شود. آنها برای دین چهار بعد اصلی - عمل - ، - باور - ، - تجربه - ، - دانش یا معرفت - را تحت عنوان ابعاد عمومی الزام دینی مطرح کرده اند. بعد باور - اعتقادی - : آن چیزی است که انتظار می رود پیروان یک دین بدان اعتقاد داشته باشند.آن ها این باورها را در هر دین به سه نوع تقسیم کرده اند: باورهای پایه ای مسلم که ناظر بر شهادت به وجود خدا و معرفی ذات وصفات اوست، باورهای غایت گرا که هدف و خواست خدا از خلقت انسان و نقش انسان و نقش او در راه نیل به این هدف است. باورهای زمینه ساز که روش های تأمین اهداف و خواست خداوند و اصول اخلاقی را بشر برای تحقیق آن اهداف باید به آن ها توجه کند، در بر می گیرد.گلاک و استارک بعد باور یا اعتقادی را بعد ایدئولوژیکی هم نامیده اند. بعد مناسکی - عمل - : نظام اعتقادی در هر دینی وجود دارد، اما این اعتقادات به صورت مناسک نمود عینی می یابند. تمام ادیان بنا بر اقتضای نوع الهیات خود، نحوه خاصی از عمل و زیست را بر مومن الزام می کنندکه همان عمل دینی است. این عمل خواه ناخواه، در پرتو نظام فقهی و اخلاقی سامان می پذیرد. بعد عمل یا مناسک، اعمال دینی مشخص نظیرعبادت های فردی، نماز، روزه، صدقه، زکات، و... را در برمی گیرد.بعد تجربی: تجربه دینی با احساسات، تجربیات و درون فرد دین دار مرتبط است. احساس ها و عواطف دینی وجه عالی تری از دین داریاست که کاملاً قلبی و درونی بوده و بر خلاف مناسک و مراسم آیینی نمود بیرونی ندارد. دین دارنی که این بعد را کسب می کنند »مخلص« نامیده می شوند.
بعد دانش: بعد معرفتی، عقلانی یا دانش با بعد عقیدتی بسیار نزدیک است. معرفت دینی، آگاهی به متون دینی است که می تواند الگویی برای باور، عمل و تجربه دینی باشد. از نظرگلاک و استارک بعد معرفتی در ارتباط با مطالبی است که مردم از طریق عالمان دینی در باره مذهب می آموزند.
بعد پیامدی: این بعد، به دلیل بیشترین انتقادها ، در میان ابعاد الگوی دین داری گلاک و استارک پس از مدتی حذف شد، از جمله این که، بعد پیامدی فی نفسه پیامد دین داری است، نه بعدی از ابعاد آن. بعد پیامدی دین داری، که با این انتقاد از الگوی دین داری کنار گذاشته شد، به اعمالی گفته می شود که از عقاید، احساسات و اعمال مذهبی ریشه می گیرد و از ثمره های و نتایج ایمان در زندگی وکنش های بشر است. این بعد، نقش چندانی در جهت گیری انسان ندارد. بلکه خود، تابع ساختارهای اجتماعی است. از نظر این دو محقق، - بعد پیامدی - جدا از سایر ابعاد قابل بررسی نیست. رفتارهای دینی می توانند در معنای پیامدی - از دین داری باشند که منجر به استواری ایمان مذهبی می شود . آنجا که منجر شود تا از باور، اعمال، تجربه و دانش دینی پیروی شود پرسش های پژوهش بر اساس مدل گلاک و استارک به شکل زیر مورد بررسی قرار گرفت :
مهمترین پرسش های مطرح در این پژوهش عبارتند از:
-1 طرح های کانون قرآن و عترت تا چه حد در مدارس اجرا می شود؟
-2 آیا بین دانش آموزانی که در طرح های اداره قرآن و عترت شرکت کرده اند و آن ها که شرکت نکرده اند از نظر دینداری تفاوت معناداری وجود دارد؟
-3 آیا بین دانش آموزان دختر و پسر از نظر دینداری و ابعاد آن تفاوت معناداری وجود دارد؟ پیشینه تحقیق
برخی محققان نیز به بررسی تاثیر عوامل مختلف بر دینداری جوانان و دانشجویان پرداخته اند که به شاخص ترین آنها اشاره می شود :
یعقوبی دوست :1395 - ص - 204-205 با بررسی رابطه بین میزان دینداری و سبک زندگی نشان داد که بین نمره ی کل دینداری، رابطه منفی و معنادار و نمره ی دینداری در ابعاد - اعتقادی، عاطفی - با ابعاد سبک زندگی - مدیریت بدن، مصرف فرهنگی، فعایتهای فراغت - رابطه مثبت وجود دارد. وی نشان می دهد کهبُعد اعتقادی دینداری، بیش ترین تاثیر را درتبیین سبک زندگی زنان شهر اهواز داشته است.
هاشمی و زارع :1395 - ص - 197-212نشان دادند میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی خارجی نیز با نوع دین داری افراد ارتباط داشته است. به گونهای که میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی خارجی، در دین داری عامیانه، نسبت به انواع دیگر دین داری، کمتر بوده است.
عزیزی، حقیقتیان و محمودیان - :1394 ص - 1- 28 با بررسی عوامل اجتماعی موثر بر انواع دینداری جوانان نشان دادند متغیرهای رسانه های داخلی و متغیر گرایش به هویت ملی با به ترتیب بالاترین تاثیر رگرسیونی را روی متغیر دینداری دارند.
عبدالحسینی، نادری و سیف نراقی :1394 - ص - 101 -116 نیز با طراحی الگوی برنامه درسی تربیت دینی و اخلاقی برای دانش آموزان دوره اول متوسطه بر اساس رویکرد ترکیبی عقل و ایمان از منظر قرآن کریم نشان دادند که اهداف، محتوا، روشهای تدریس و شیوه های ارزشیابی برنامه درسی تربیت دینی و اخلاقی باید توجه به رویکرد جامعه قرآنی تعیین شوند.
خانی و یکه فلاح :1392 - ص - 41-54 با بررسی اثر بخشی حضور در مراسم دهه ی اول محرم بر سطح دین داری عزاداران با روش نیمه تجربی نشان دادند که: نمره دین داری دانشجویان در پس آزمون نسبت، به نمره پیش آزمون به طور معنادار بیشتر بود. این تفاوت معنادار در خرده آزمونهای جهت گیری مذهبی نیز مشاهده گردید. همچنین نمره آزمودنی های مؤنث بیشتر از آزمودنی های مذکر بود. می توان گفت مناسک در دینداری دانشجویان، به ویژه دانشجویان دختر تاثیر داشته است.
جمالی فیروز آبادی و اخلاقی : 1391 - ص - 79-102 با بررسی رابطه هویت دینی معلمان با هویت دینی دانش آموزان مدارس شهر تهران نشان دادند که هویت دینی در تمام ابعاد آن در میان دانش آموزان بالا تراز میانگین بوده و قوی است.
