بخشی از مقاله
چکیده
اجتماع بشری مشحون از نهادهای ریز و درشتی است که هر کدام دارای کارکردهای خاص خودشان هستند. در این میان، نهاد خانواده، تنها نهادی است که از ابتدای پیدایش بشر در روی زمین، وجود داشته و ایفای نقش کرده است. در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته تلاش شده تا با استفاده از قرآن و روایات، جایگاه خانواده مورد بررسی قرار گیرد. نگارنده پس از بررسی آیات و روایات مربوطه پیرامون خانواده به این نتیجه دست یافت که سه اصل بنیادین قداست خانواده، پاک خاندانی و کانون عاطفه و مهر و مودت، تأثیر عمدهای در سعادت انسان داشته و جایگاه رفیعی را برای خانواده رقم میزند.
مقدمه
از نگاه جامعه شناسی و دانش اجتماعی، جامعه از واحدهای کوچکتری شکل می گیرد که قدیمیترین و طبیعیترین آن خانواده است که از آغاز زندگی بشر وجود داشته است. خانواده هسته مرکزی اجتماع است که کانون حفظ سنن ملی و مرکز رشد عواطف و احساسات است. این واحد همانند سنگ بنایِ اول ساختمان اجتماع است که هر چه از استحکام بیشتری برخوردار باشد، به استحکام بیشتر جامعه منجر خواهد شد .
لذا خانواده در حفظ و گسترش قدرت ملی و از آن سو انحطاط تباهی ملتها نقش اساسی دارد؛ چنان که به لحاظ اهمیت خانواده در اصل دهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است:
» از آن جا که خانواده بنیادیترین واحد جامعه اسلامی است، همه قوانین و مقررات و برنامهریزیهای مربوطه باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد.«
از نظر روانشناختی نقش خانواده غیرقابل انکار است؛ چراکه از نگاه آن، از ده حادثهیاولِ فشار روانی، شش حادثهی آن که عبارتند از؛ بحران مرگ همسر، بحران طلاق، بحران جدال خانوادگی، بحران دخالت بیجا و مزاحمتهای قوم و خویشان درجهی اول و منسوبان نزدیک دو طرف، همهی آنها جزء بحران خانواده محسوبند. در جدول «هولمز و راهه» ازدواج بعد از مرگ همسر از نظر تأثیر و فشار روانی بالاترین درجه را دارد و 74 درصد قربانیان حمله قلبی قبل از ابتلا به حمله قلبی، بحران خانوادگی داشتهاند.
مرگ همسر که درجه 100 را در درجه هولمز دارد، ... با فوت یکی، دیگری در طول 15 ماه پس از مرگ، یا به مرگ و یا به بیماری طولانی دچار میشود.
بر اساس همین مدل و جدول، کودکان نیز با از دست دادن والدین خود، غمگین، ترسو، خشمگین و... و برای مراقبت از خود اضطراب دارند.
نقش مثبت خانواده بر هیچ کسی پوشیده نیست و این خانواده است که بهوجود آورندهی نظام حیاتی عاطفی و تحقق بخش سلامت روانی و مقاومت خانواده و اعضای آن در برابر فشارهای روحی و روانی، است. براین اساس»لئوناردسایم« در پژوهش خود معتقد است افرادی که با دیگران تماس نزدیک ندارند، در مقایسه با کسانی که معاشرت بسیار دارند دو تا سه برابر بیشتر میمیرند. همچنین تحقیق دربارهی زندانیان جنگ ویتنام نشان می دهد که ارتباط بین زندانیان حتی با علامت رمز از عوامل بقای آنان بوده است.
در پژوهشی دیگر مربوط به زنان بیوه جوان دریافتهاند که حمایتهای اجتماعی والدین، به ویژه حمایت عاطفی آنها از فرد، در برابر فشار ناشی از فقدان همسر به بهترین وجه از آنها حفاظت میکند.
بدین سبب خانواده سنتی که اساس آن بر صمیمیت و نزدیکی بیشتری استوار است برای اعضای خود مصونیت بیشتری میآورد و ارتباطات سالم افراد با یکدیگر، سبب کاهش بحران روحی و روانی آدمی خواهد بود.
با توجه به منزلت و جایگاه خانواده در قرآن و سخنان معصومین - علیهم السلام- در این مقاله دو تا سوال مطرح و پیرامون آن تحقیق و پاسخ داده میشود:
- 1 نگرش قرآن در تشکیل خانواده بر چه اساس و بر پایهی چه اصولی استوار است؟
- 2 آیا خانواده جدای از جنبه فردی و اجتماعی از جنبه تقدس برخوردار است؟
قرآن کریم در تنظیم خانواده و ایجاد یک نهاد مؤثر و نقش آفرین با هدف حفظ کرامت انسانی، اصولی1 را به انسان رهنمون میسازد که از جمله مهمترین آنها عبارتند از: اصل قداست خانواده، اصل نقش محوری خاندان پاک و ناپاک و اصل ازدواج یاکانون مقدّس مهرو مودّت .
هر یک از این اصول یادشده، در بهبود وضعیت مادی، استمرار و بقای نسل، بهداشت روانی پاکی و مصونیت از گناه نقش اساسی و کلیدی خواهد داشت که در این تحقیق به اختصار به آنها پرداخته خواهد شد.
الف - اصل قداست نهاد خانواده
- 1 قداست و جایگاه نهاد خانواده در قرآن
- 1-1 احسان علی الاطلاق
خداوند در قرآن کریم احسان و نیکی کردن به پدر و مادر را در بند دوم منشور عبودیت و بندگی و توحید در تمام ابعاد،قرارداده و فرمان میدهد: « خدا را بپرستید و به او شرک نورزید و به پدر و مادر خود احسان کنید. - نساء، - 36 نظیر همین آیه،در آیات دیگر نیز، فرمانِ یادشده را بیان فرموده است.
گستره ی جنبه ی تقدس بخشی به پدر و مادر در اسلام به حدی بود که این توهّم پدید آمد که پدر و مادر حتی میتوانند فرزند را از پذیرش حق ممانعت نمایند و کمکشان کنند تا در شرک باقی بمانند ، و خداوند در این باره میفرماید :«ولی اگر پدر و مادر تلاش کردند تا به من از روی جهل شرک ورزی، دیگر از آنان اطاعت مکن - .«عنکبوت، - 8 -
از آن جهت که ممکن است برخی از افراد از واژهی »و لاتطعهما« برداشت منفی نمایند، لذا در آیهی دیگر ذیل این معنا و دستورمیدهد:»و در دنیا با آنها به نیکی رفتار کن. - لقمان، - 15 طبیعی است پدر و مادری که اصرار به شرک ورزیدن فرزند دارند، در شرک خود پابرجا هستند، در عین حال پس از دستور ترک اطاعت از آنها در شرک ورزیدن به خداوند، بلافاصله احترام و نیکی کردن به والدین را نه تنها توصیه بلکه فرمان میدهد که مبادا حرمت پدر و مادر و خانواده شکسته شود.
-2-1 شکر و سپاسگزاری
1اصل- قداست خانواده، اصل نقش محوری خاندان پاک و ناپاک، اصل ازدواج با کانون مقدّس مهر و مودّت، بهبود وضعیت مادی، استمرار و بقای نسل، بهداشت روانی یا مصونیت از گناه و ... .
-2 و» لا تشرکوا به شیئا و بالوالدین احساناً«؛ هیچ چیز را شریک خداوند قرار ندهید و به والدین خود احسان کنید « پروردگارت حکم کرده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر خود احسان کنید« - اسراء، - 23 و » لاتعبدونالا االله وَ بالوالدین احسانا - « بقره، - 83
