بخشی از مقاله
چکیده
زعفران - Crocus sativus L. - یکی از مهمترین محصولات صادراتی کشور محسوب شده و نقش قابل توجهی در وضعیت اقتصادی و اجتماعی مناطق خشک و نیمه خشک خراسان دارد. اسید سالیسیلیک به عنوان یک شبههورمون مؤثر در بهبود مقاومت گیاهان به تنشهای محیطی، میتوانند نقش مهمی در افزایش رشد و عملکرد زعفران داشته باشد. به منظور بررسی اثر غلظت و مدت زمان غوطهوری بنهای مادریِ ریز 3 - تا 6 گرم - و درشت 7 - تا 10 گرم - زعفران در اسید سالیسیلیک، آزمایشی گلدانی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی سرایان، بصورت فاکتوریل سه عاملی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1395-96 انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل دو گروه وزن بنههای مادری، مدت زمان غوطهوری 3 - ، 6 و 12 ساعت - و غلظت اسید سالیسیلیک 0 - ، 3 و 4 میلیمولار - بودند. همچنین یک تیمار شاهد بصورت عدم غوطهوری بنه در آب مقطر یا اسید سالیسیلیک نیز در این آزمایش تعریف شد. استفاده از اسید سالیسیلیک در بالاترین غلظت موجب کاهش 28 درصدی عملکرد گلتر نسبت به تیمار غوطهوری در آب مقطر گردید. با این وجود، خیساندن بنه در آب مقطر موجب افزایش گلدهی زعفران در مقایسه با تیمار عدم غوطهوری بنه در آب مقطر شد. بیشترین و کمترین نسبت Fv/Fm به ترتیب در تیمارهای 3 ساعت غوطهوری بنههای مادری درشت در غلظت 3 میلیمولار محلول اسید سالیسیلیک و غوطهوری بنههای مادری ریز به مدت 12 ساعت در غلظت 4 میلیمولار این محلول بدست آمد. بر اساس نتایج این آزمایش، خیساندن بنه در آب مقطر موجب افزایش گلدهی زعفران شده و استفاده از سطوح مختلف اسید سالیسیلیک نیز میتواند با بهبود شاخصهای فلورسانس کلروفیل سبب مقاومت زعفران به تنش سرما گردد.
کلمات کلیدی: بنه، تنشهای محیطی، فلورسانس کلروفیل، هورمون رشد گیاهی.
مقدمه
زعفران با نام انگلیسی saffron و نام علمی Crocus sativus L متعلق به خانواده زنبقیان میباشد. رویکرد روز افزون به استفاده از گیاهان دارویی و فرآوردههای حاصل از آنها نقش این گیاهان را در چرخه اقتصاد جهانی پررنگتر کرده، به طوری که مصرف رو به ازدیاد آنها تنها به کشورهای در حال توسعه محدود نبوده، بلکه در کشورهای پیشرفته نیز توسعه فراوانی یافتهاند زعفران در استانهای خراسان رضوی و جنوبی یک محصول راهبردی میباشد و کشت این محصول در وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زعفرانکاران تأثیر زیادی دارد. با توجه به سازگاری این محصول با شرایط اقلیمی این مناطق، سطح وسیعی تحت پوشش کشت زعفران قرار دارد، به طوری که بیش از 90 درصد تولید کل زعفران ایران از این مناطق به دست میآید بر اساس آمار سال 2015، میزان تولید زعفران در ایران350 تن کلاله خشک بود که از سطح 95 هزار هکتار بدست آمده است اسید سالیسیلیک یا اورتوهیدروکسی بنزوئیک اسید، از ترکیبات فنولی در گیاهان است که بعنوان یک ماده شبههورمونی نقش مهمی در تنظیم رشد و نمو گیاه دارد این ماده با تغییر تعادل هورمونی بهخصوص افزایش هورمونهای اکسین و سیتوکینین، موجب بهبود رشد و عملکرد گیاهان میشود گزارش شده است که مصرف خارجی تنظیم کنندههای رشد گیاه، عمدتاً از طریق تغییر در نسبت بین بازدارندهها و افزایندههای رشد موجب بروز تغییراتی در رشد زایشی و رویشی زعفران میشود این ماده در گوجه فرنگی و لوبیا نیز سبب افزایش مقاومت به درجه حرارتهای پایین و بالا شده و باعث کاهش آسیب عناصر سنگین در برنج میگردد در تحقیقی بیشترین مقدار Fv، Fv/Fm، - به ترتیب 117، - 0/27 وزن ترگل، وزن تر گلبرگ، وزن تر کلاله - به ترتیب36/9، 32/1، 4/2 گرم در مترمربع - ، طول کلاله و طول برگ - به ترتیب 29/6 میلیمتر و 37/7 سانتیمتر - در تیمار غوطهوری بنههای مادری زعفران در محلول 2 میلیمولار اسید سالیسیلیک به دست آمد هدف از انجام این آزمایش ارزیابی تأثیر غلظت و مدت زمان غوطهوری بنههای مادری ریز و درشت زعفران در اسید سالیسیلیک، بر گلدهی و شاخصهای فلورسانس کلروفیل در این گیاه بود.
مواد و روشها
این آزمایش در طی سالهای 1396-95 در مزرعه تحقیقاتی دان شکده ک شاورزی سرایان انجام شد. شهر ستان سرایان با طول جغرافیایی 58 درجه و 59 دقیقه شرقی، عرض جغرافیایی 32 درجه و 52 دقیقه شمالی و ارتفاع 1484 متر از سطح دریا دارای آب و هوای نیمهخشک میباشد. به منظور بررسی اثر وزن بنه مادری و نیز غلظت و مدت زمان خیساندن بنه در محلول اسید سالی سیلیک بر گلدهی و شاخصهای فلور سانس کلروفیل زعفران آزمای شی گلدانی به صورت فاکتوریل بر مبنای طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. در این آزمایش از سطوح صفر - آب مقطر - ، 3 و 4 میلیمولار اسید سالیسیلیک استفاده شد. افزون بر این، یک تیمار آزمایشی نیز بصورت عدم خیساندن بنه در هیچ نوع محلولی اعم از آب مقطر یا اسید سالیسیلیک در نظر گرفته شد. مدت زمان غوطهوری بنه در محلولهای مربوطه شامل 3، 6 و 12 ساعت و وزن بنههای مادری نیز دارای دو سطح شامل 3 تا 6 و 7 تا 10 گرم بود. عمل خی ساندن بنه در طی دوره ء خواب حقیقی بنهها - شهریورماه - صورت گرفت. ک شت گیاه در مهرماه در جعبههای پلاستیکی به مساحت 2500 سانتیمتر مربع - با گنجایش حدود 20 کیلوگرم خاک - صورت گرفته و جعبههای آزمایشی تا عمق 30 سانتیمتر در فضای آزاد و در درون خاک قرار گرفتند. کاشت به صورت مسطح با تعداد 15 بنه در هر گلدان با عمق کاشت 10 سانتیمتر بصورت دستی انجام گرفت. بستر رشد گیاه ترکیبی از خاک باغچه با شوری کمتر از 4 دسیزیمنس بر متر به همراه مقداری کود حیوانی - معادل 20 تن در هر هکتار - بود. در فصل پاییز سال 1396 همزمان با شکوفایی گلها - آّبان ماه -
عملکرد گل اندازهگیری گردید. جهت ارزیابی اثر تیمارهای آزمایشی بر میزان مقاومت زعفران به تنش یخزدگی، از شاخص فلورسانس کلروفیل استفاده شد. برای این منظور سنجشهای مربوطه 24 ساعت پس از اینکه دمای محیط در زم ستان 1395 به کمتر از -10 درجه سانتیگراد رسید، صورت گرفت. تجزیه و تحلیل آماری دادههای حاصله با استفاده از نرمافزارهای آماری - ver Genstat - 14 و SPSS - ver 18 - انجام شد و مقایسه میانگینها نیز با استفاده از آزمون حداقل اختلاف معنیدار حفاظت شده - FLSD - در سطح احتمال پنج درصد صورت گرفت.
نتایج و بحث
بر اساس نتایج تجزیه واریانس مقادیر فلورسانس حداقل - FO - ، فلورسانس حداکثر - Fm - ، فلورسانس متغیر - Fv - و کارایی فتوسیستم دو - Fv/Fm - بطور معنیداری تحت تأثیر اثرات ساده و متقابل فاکتورهای آزمایشی قرار گرفتند - جدول . - 1 در مورد شاخصهای Fo و Fm تیمارهای شاهد بدون غوطهوری - شاهد الف - در گروه بنههای مادری ریز از حداقل فلورسانس روشنایی و حداکثر فلورسانس روشنایی کمتری نسبت به تیمارهای انجام غوطهوری برخوردار بود و در گروه بنههای مادری درشت نیز تیمار شاهد الف از تمامی تیمارهای غوطهوری بهجز تیمار 3 ساعت غوطهوری در تمامی سطوح اسید سالیسیلیک مقادیر بیشتری را به ثبت رساند. در بررسی فلورسانس متغیر، مقدار این شاخص برای تیمار شاهد الف بنههای مادری درشت از تمامی تیمارهای غوطهوری بهجز تیمار 12 ساعت غوطهوری در غلظت 4 میلیمولار محلول اسید سالیسیلیک کمتر بود. در تیمار بنههای مادری ریز نیز تیمار شاهد الف، فلورسانس متغیر 14 را به ثبت رساند که بهجز تیمارهای 3 ساعت غوطهوری در غلظت 3 و 4 میلیمولار و 6 ساعت غوطهوری در غلظت 4 میلیمولار محلول اسید سالیسیلیک از سایر تیمارهای این گروه بیشتر بود. در بررسی نسبت Fv/Fm نیز تیمار شاهد الف برای بنههای مادری درشت اختلاف معنیداری با تیمارهای 6 و 12 ساعت غوطهوری در آب مقطر، 3 ساعت غوطهوری در غلظت 3 میلیمولار و 6 ساعت غوطهوری در غلظت 4 میلیمولار محلول اسید سالیسیلیک داشت و نسبت کمتری را نشان داد. در تیمار بنههای مادری ریز نیز تیمار شاهد الف از تمامی تیمارهای غوطهوری بهجز تیمار 6 ساعت غوطهوری در غلظت 4 میلیمولار محلول اسید سالیسیلیک میزان Fv/Fm کمتری داشت - دادهها ارایه نشده است - .
مقایسه میانگین اثر متقابل سهگانه برای Fo نشان داد که در تمامی تیمارها، غوطهوری بنههای مادری بهمدت 12 ساعت میزان Fo کمتری نسبت به تیمار غوطهوری 3 ساعت داشت، در حالیکه در برخی تیمارها غوطهوری 6 ساعت بنههای مادری موجب افزایش Fo نسبت به مدت زمان 3 ساعت گردید. همچین بنههای مادری ریز به طور متوسط از Fo بیشتری نسبت به بنههای مادری درشت برخوردار بودند. افزایش مدت زمان غوطهوری از 6 به 12 ساعت در تیمارهای آب مقطر بنههای مادری درشت و ریز و همچنین غلظت 3 میلیمولار محلول اسید سالیسیلیک موجب افزایش حداقل فلورسانس روشنایی شد، در حالیکه در سایر تیمارها با اختلاف معنیداری کاهش یافت - جدول . - 2 مقایسه میانگین حداکثر فلورسانس روشنایی نشان داد که در غلظتهای صفر و 4 میلیمولار محلول اسید سالیسیلیک غوطهوری بهمدت 3 ساعت بنههای مادری باعث افزایش میزان Fm نسبت به دیگر مدت زمانهای غوطهوری گردید. بنههای مادری ریز نسبت به بنههای درشت از نظر میزان Fm اعداد بالاتری را به ثبت رساندند. بیشترین و کمترین میزان حداکثر فلورسانس کلروفیل بهترتیب در تیمارهای 6 ساعت غوطهوری بنههای مادری ریز در غلظت 3 میلیمولار محلول اسید سالیسیلیک و غوطهوری بنههای درشت بهمدت 6 ساعت در آب مقطر به دست آمد - جدول . - 2
بررسی اثر متقابل سهگانه برای Fv نیز نشان داد که غوطهوری بنههای درشت بهمدت 6 و 12 ساعت در آب مقطر و همچنین غوطهوری همان بنهها بهمدت 3 و 6 ساعت بهترتیب در غلظت 3 و 4 میلیمولار محلول اسید سالیسیلیک بطور معنیداری دارای
