بخشی از مقاله
چکیده
در کنار اندازه بنه مادري، مقدار فسفر بنه زعفران از عوامل مؤثر در افزایش گلدهی زعفران است. بهمنظور بررسی نقش اندازه بنه مادري، کاربرد کودهاي آلی و محلولپاشی عناصر میکرو بر گلدهی، عملکرد بنه و جذب فسفر در زعفران در شرایط کنترلشده، آزمایشی در سال 1391-92 بهصورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی با 24 تیمار و سه تکرار در دانشکده کشاورزي دانشگاه فردوسی مشهد به اجرا در آمد. عامل اول، دوم و سوم این آزمایش به ترتیب شامل اندازه بنه مادري در سه سطح 0/1) تا 4 گرم (کوچک)، 4/1 تا 8 گرم (متوسط) و 8/1 تا 12 گرم (بزرگ))، منابع مختلف تغذیه آلی (کود گاوي 25) تن در هکتار)، ورمی کمپوست 10) تن در هکتار)، کمپوست 10) تن در هکتار) و شاهد) و کاربرد عناصر میکرو (آهن + روي) در دو سطح (محلولپاشی و عدم محلولپاشی) بود. بر اساس نتایج آزمایش، بیشترین عملکرد بنه هاي معنیدختري زعفران بهطور دار درنتیجه کاشت بنه هاي مادري با وزن بیش از 8 گرم (اندازه درشت) به دست آمد. در بین منابع تغذیه آلی، کاربرد کود گاوي بیشترین تأثیر را در افزایش معنیدار عملکرد بنه هاي دختري زعفران داشت. اثر محلولپاشی عناصر میکرو در افزایش عملکرد بنه هاي دختري زعفران معنیدار بود. علاوه بر این، بیشترین درصد و مقدار جذب فسفر در بنه هاي دختري زعفران بهطور معنی-دار درنتیجه کاشت بنه هاي مادري 8/1 تا 12 گرمی به دست آمد. با کاهش اندازه بنه مادري غلظت و مقدار جذب فسفر در بنه -هاي دختري به طور معنیداري کاهش یافت.
کلمات کلیدي:بنه هاي دختري، عناصر میکرو، ورمی کمپوست.
مقدمه
زعفران (Crocus sativus L.) از خانواده زنبق (Iridaceae) گیاهی تکلپه، چندساله و نیمه گرمسیري است که در آب و هوایی مدیترانه، غرب آسیا و همچنین در مناطق کم باران ایران با زمستان سرد و تابستانی گرم رویش دارد
.(Sepaskhah & Kamgar-Haghighi, 2009; Moayedi Shahraki et al., 2010) زعفران که بهعنوان گران-ترین محصول کشاورزي و دارویی دنیا شناخته میشود ( Aghaei & Rezagholizadeh, 2011; Koocheki et al., (2011 b، داراي اثرات درمانی مانند آرامبخش، کاهش درد مفاصل و نیز اثرات ضد سرطانی است ( Giaccio, 2004; .(Abdullaev et al., 2004; Xi et al., 2007
در نظامهاي زراعی، شناخت عوامل مؤثر بر عملکرد کمیت و کیفیت محصولات امري الزامی بوده که میبایست جهت دستیابی به عملکرد مطلوب موردتوجه باشد .(Koocheki et al., 2009 ; Koocheki el al., 2012) با توجه به
آنکه کشت زعفران عمدتاً در مناطق نیمهخشک کشور صورت میگیرد ((sepaskhsh & kamgar haghighi 2009 و نیز به دلیل حلالیت و جذب پایین این خاكها ازنظر عناصري مانند فسفر و یا آهن ( Foroughifar & (Poor -Kasmani, 2002; Sameni & Kasraian, 2004، بررسی ارتباط بین مصرف کودهاي مختلف ( Koocheki (el al., 2011 a و یا عناصر غذایی مانند فسفر (Chaji et al., 2013) با شاخصهاي مهم رشد و عملکرد بنه هاي زعفران میتواند الگوي مناسبی از مصرف متعادل انواع کودها و جذب عناصر غذایی موردنیاز گیاه را فراهم نماید .(Rezvani Moghaddam et al., 2014) برخلاف نیاز کودي کم زعفران، تا 80 درصد تغییرات عملکرد گل زعفران به متغیرهاي مربوط به خاك وابسته بوده و دراینبین، فراهمی ماده آلی و نیز فسفر قابلجذب از اهمیت ویژهاي برخوردار است .(Shahande, 1990; Nehvi et al., 2010; Chaji et al., 2013) دراینارتباط بهدانی و همکاران(Behdani et al., 2006) گزارش نمودند که در اقلیم مرکز و جنوب خراسان تا 67 درصد تغییرات عملکرد زعفران تحت تأثیر مصرف کودهاي دامی و نیز فراهمی فسفر در خاك است. علاوه بر این، با توجه به نقش ویژه فسفر در تقسیم سلولی، تولید مولکولهایی مانند ATP و سنتز کلروفیل (Schachtman et al., 1998) و مکانیسم رشد زایشی گیاهان (White and Veneklaas , 2012) و همچنین اهمیت این عنصر در بهبود عملکرد کمی و کیفی زعفران (Naghdi Badi et al., 2011)، بررسی میزان جذب فسفر در اندامهاي ذخیرهاي زعفران تحت تأثیر فراهمی منابع کودي نیز میتواند در شناخت بهتر تغییرات عملکرد زعفران گل و بنه زعفران در سالهاي بعد مؤثر باشد.
در کنار مدیریت عناصر غذایی، اندازه بنه نیز از عوامل اصلی و تعیینکننده ظرفیت گلدهی در زعفران است .(Nassiri Mahallati et al., 2007) برخی مطالعات نشان داده است که رابطه نزدیکی بین اندازه بنه و گلدهی در زعفران وجود دارد .(Sadeghi, 1997) وزن بنه از دیدگاه اقتصادي نیز داراي اهمیت است، زیرا بنه هاي کوچک معمولاً در سال اول داراي گلآوري پایین بوده و یا گل نمیدهند؛ بنابراین کاشت آنها منجر به کاهش سوددهی اقتصادي در آن سال خواهد شد .(Kafi, 2002) همچنین نتایج حاصل از بررسی اثر وزن بنه نشان داده است که با افزایش اندازه بنه ، میزان سطح برگ و تولید ماده خشک در طی دوره رشد زعفران بیشتر بوده که درنهایت منجر به تولید بیشتر بنه هاي دختري در پایان دوره رشد میشود .(Renau-Morata et al., 2012) ازاینرو به نظر میرسد که اندازه هاي بنه مادري، به دلیل دارا بودن ذخیره متفاوت عناصر غذایی و یا توانایی استقرار و جذب متفاوت عناصرغذایی از خاك مانند فسفر، شاخص مهمی در اثربخشی سایر عوامل نظیر کودهاي آلی یا شیمیایی بوده که میبایست موردبررسی بیشتر قرار گیرد.
هدف از اجراي این آزمایش، بررسی نقش اندازه بنه ، کاربرد کودهاي آلی و محلولپاشی عناصر غذایی بر تعداد و عملکرد بنه هاي دختري زعفران بود. همچنین میزان جذب فسفر در بنه هاي دختري نیز درنتیجه کاربرد تیمارهاي ذکرشده موردبررسی قرار گرفت.
مواد و روشها
این آزمایش در سال 1391-92 بهصورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی با 24 تیمار و سه تکرار در دانشکده کشاورزي دانشگاه فردوسی مشهد و در شرایط کنترلشده به اجرا در آمد. قبل از کشت خصوصیات فیزیکی وشیمیایی خاك مورداستفاده در آزمایش تعیین شد که بر اساس آن نیتروژن کل به روش کلجدال (دستگاهPECO، مدل 0/05 (psu 55 درصد، فسفر قابلجذب (روش اولسن توسط دستگاه Spectrophotometer, JENWAY مدل (4510 و پتاسیم قابلجذب به ترتیب 8/5 و 245 میلیگرم در کیلوگرم، کربن آلی (روش تیتراسیون با فرو سولفات آمونیون 0/5 نرمال) معادل 0/6 درصد، pH (دستگاه pH meter- METROHM، مدل (632 معادل 8/4 و هدایت الکتریکی خاك (دستگاه Ec meter- JENWAY، مدل (4310 نیز 1/3 دسیزیمنس بر متر بود
.(Klute, 1986; Olsen et al., 1954; Page et al., 1982)
در این مطالعه، عامل اول، دوم و سوم به ترتیب شامل اندازه بنه مادري جهت کشت در سه سطح 0/1) تا 4 گرم(کوچک)، 4/1 تا 8 گرم (متوسط) و 8/1 تا 12 گرم (درشت)، منابع مختلف تغذیه آلی (کود گاوي، 25 تن در هکتار)،
ورمی کمپوست (حاصل از کود گاوي، 10 تن در هکتار)، کمپوست (حاصل از بقایاي کارخانه اسانسگیري بابونه، 10
تن در هکتار) و شاهد) و کاربرد عناصر میکرو (آهن + روي) در دو سطح (محلولپاشی و عدم محلولپاشی) بودند.
اجراي آزمایش در بسترهاي جعبهاي با ابعاد 30 × 50 × 50 سانتیمتر (یکچهارم مترمربع) استفاده شد. هر سه کود آلی پیش از کشت بنه ها با خاك بسترها مخلوط شدند. عملیات کاشت بر اساس 16بنه در هر جعبه در ابتداي شهریورماه 1391 انجام شد. اولین آبیاري بعد از کشت و سایر آبیاريها در طی دوره رشد برحسب نیاز انجام گرفت.
با شروع گلدهی، عملیات برداشت گل در اواسط آبان ماه انجام و بر اساس آن شاخصهاي مربوط به عملکرد گل(تعداد گل در واحد سطح، عملکرد گلتر، گل خشک و عملکرد کلاله خشک) تعیین شد. به دلیل قلیایی بودن خاك آزمایش و امکان حلالیت پایین عناصر میکرو مانند آهن و روي در این نوع خاكها Foroughifar & Poor-) (Kasmani, 2002; Beygi et al., 2012 محلولپاشی عناصر میکرو 0/4) درصد آهن 0/1 + درصد روي از منابع Fe-EDTA و (Zn-EDTA خاك بر اندامهاي هوایی نیز در دو مرحله (ابتداي اسفند و ابتداي فروردین) انجام گرفت.
با خشک شدن کامل اندامهاي هوایی، عملیات برداشت بنه در اوایل خردادماه 1392 انجام گرفت. جهت مطالعه رفتار بنه هاي دختري زعفران در واکنش به تیمارهاي آزمایش، تعداد و عملکرد بنه هاي دختري بهطور جداگانه در اندازه هاي 0/1 تا 4 گرم، 4/1 تا 8 گرم و بیش از 8 گرم تعیین شد. همچنین در هر یک از اندازه هاي ذکرشده، غلظت
فسفر و مقدار جذب فسفر در بنه هاي دختري (همراه با فلس) به روش هضم (Allen et al., 1986) (توسط دستگاه
Spectrophotometer, JENWAY، مدل (4510 تعیین گردید.
تجزیهوتحلیل دادههاي آزمایش با استفاده از نرم افراز SAS انجام گرفت. میانگینها نیز با استفاده از آزمون چند دامنهاي دانکن و در سطح احتمال آماري پنج درصد مقایسه شدند.
نتایج و بحث
ازآنجاییکه عملکرد گل زعفران در سال اول (سال کاشت) در ارتباط مستقیم با میزان اندوخته غذایی در بنه بوده (Nassiri Mahallati et al., 2007) و تأمین عناصر غذایی در خاك در اثر مصرف انواع کودهاي آلی از اهمیت چندانی برخوردار نیست (Rezvani Moghaddam et al., 2014) و نیز به دلیل عدم تولید گل درنتیجه کاشت بنه -هاي مادري 0/1 تا 4 گرمی (اندازه کوچک) و تولید محدود گل در شرایط کاشت بنه هاي 4/1 تا 8 گرم (اندازه متوسط) در این آزمایش (دادهها ارائه نشدند)، شاخصهاي مربوط به عملکرد گل زعفران موردبررسی قرار نگرفت.
شاخصهاي موردمطالعه بنه هاي دختري زعفران
بر اساس نتایج بهدستآمده، بیشترین تعداد و نیز عملکرد بنه هاي دختري بهطور معنیدار درنتیجه کاشت بنه هاي مادري با وزن 8 تا 12 گرم (اندازه درشت) به دست آمد (جدول 1 و (2؛ بهطوريکه با کاهش اندازه بنه هاي مادري جهت کاشت، تعداد و عملکرد بنه هاي دختري بهطور معنیداري کاهش یافت (جدول 1 و .(2 همچنین با افزایش اندازه بنههاي مادري، درصد تشکیل بنه هاي دختري با وزن 0/1 تا 4 گرم کاهش و درصد تشکیل بنه هاي 4/1 تا 8گرم و نیز بیش از 8 گرمی رو به افزایش گذاشت (جدول .(1
افزایش رشد و تولید بیشتر بنه هاي دختري درنتیجه کشت بنه هاي مادري در اندازه بزرگ (بیش از 8 گرم)میتواند به دلیل ذخیره بیشتر عناصر غذایی در ابتداي دوره و نیز سرعت رشد و جذب بیشتر عناصر در طی فصل رشدي باشد. با توجه به اینکه رشد و نمو اندامهاي ظاهرشده از بنه هاي زعفران در مراحل اولیه اساساً وابسته به میزان اندوخته موجود در بنه هاي مادري است، بنابراین بنه هاي درشتتر زعفران به دلیل داشتن اندوخته غذایی و تولید انرژي بیشتر، ضمن تولید ماده خشک بیشتر، مقدار ریشه بیشتري را در مقایسه با بنه هاي کوچک تولید میکنند
.(Amirshekari et al., 2007; Renau-Morata et al., 2012) دراینارتباط ثابت تیموري و همکاران ( Sabet (Teimouri et al., 2013 نیز افزایش معنیدار وزن خشک ریشه و نیز وزن خشک بنه هاي زعفران را درنتیجه کاشت بنه هاي 6 تا 8 گرمی در مقایسه با بنه هاي 2 تا 4 گرمی و همچنین 4 تا 6 گرمی مشاهده نمودند. این محققین همچنین اظهار داشتند که با افزایش اندازه بنه ، جذب و ذخیره رطوبت و نیز میزان عناصر غذایی بنه بیشتر شده و که درنتیجه زمینه لازم براي انتقال بیشتر مواد به سلولهاي برگ را فراهم میکند.
