بخشی از مقاله
چکیده:
مجموعه مقالات این آزمایش باهدف تأثیر کاربرد انواع کودهای آلی و شیمیایی بر میزان تولید بنههای دختری و عملکرد و اجزای عملکرد زعفران در دو سال زراعی 93 تا 95 در مزرعه شخصی واقع در روستای فدافن از توابع شهرستان کاشمر انجام شد. آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد. تیمارها شامل مصرف کودهای آلی و شیمیایی در هفت سطح - شامل کودهای گاویکاملاً پوسیده، گوسفندی، مرغی، ورمی کمپوست، کمپوست قارچ، NPK و شاهد یا عدم مصرف کود - و وزن پیاز در سه سطح - شامل کمتر از 8 گرم، بین 8-16 گرم و بیشتر از 16 گرم - بود. زعفران در سال 1393 بر اساس نقشه طرح کاشته شده و در سال 94 و 95 صفات موردنظر شامل وزن بنههای دختری، تعداد بنههای دختری، طول برگ، قطر بنههای دختری، تعداد گل در واحد سطح، وزن گلتر و خشک، وزن کلاله تر خشک، عملکرد گل و تعداد برگ اندازهگیری و ثبت شد. دادهها نیز با نرمافزار آماری SAS مورد تجزیه واریانس و میانگینها با استفاده از آزمون چند دامنهای دانکن در سطح %5 مقایسه شد. نتایج آزمایش نشان داد گیاه زعفران در سال اول کشت، فقط تحت تأثیر اندازه بنه بوده و در سالهای بعد اندازه بنه و مصرف کودهای آلی، هر دو تأثیرگذار هستند. کلیه صفات موردنظر در سطح یک درصد تحت تأثیر وزن پیاز و کودهای آلی و شیمیایی قرار گرفتند. بهطورکلی میتوان نتیجه گرفت بیشترین وزن گل خشک در واحد سطح مربوط به تیمار ورمی کمپوست با 9/18 گرم در هر مترمربع و کمترین وزن گل خشک در واحد سطح مربوط به تیمار شاهد با 5/97 گرم در هر مترمربع میباشد.
مقدمه
زعفران یکی از گیاهان سودآور در الگوی کشت نواحی جنوبی و مرکزی خراسان بزرگ میباشد. زعفران تولیدی این مناطق باعث شده است تا ایران بزرگترین تولیدکننده زعفران در جهان باشد. در ایران اهمیت زعفران کاری از جنبههای گوناگون نظیر بهرهوری بالای آب در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی، اشتغال روستائیان و درآمدزایی قابلتوجه است. مقایسه زعفران با سایر محصولات عمده شهرستانهای خراسان نشان میدهد که در تمامی مناطق مذکور ارزش زعفران چندین برابر گندم، چغندرقند و دیگر محصولات زراعی در آن مناطق بوده و نقش غیرقابلانکاری در اشتغال و درآمدزایی کشاورزان منطقه دارد - بهدانی و همکاران، . - 1384 نقش کشاورزان ایران در اهلی سازی و تکامل زراعی این گیاه در منابع متعدد علمی بینالمللی بهصورت بارز آورده شده است. گرچه نام این محصول مینیاتوری و بهاصطلاح دستساز همیشه بانام ایران همراه بوده است، ولی به نظر نمیرسد تلاشهای علمی پژوهشگران ما درگذشته درخور این گیاه پرآوازه بوده باشد و مسلماً انتظار جهانیان از پژوهشگران ایرانی درزمینه ٔ زعفران خیلی بیش از آن است که امروز برآورده شده است. این گیاه به دلیل دارا بودن آشیان اکولوژی ویژه نسبت به سایر گیاهان و ویژگیهای اقتصادی منحصربهفرد، از اهمیت خاصی در بین گونههای مختلف گیاهی برخوردار است. علیرغم قدمت کشت زعفران در مقایسه با بسیاری از محصولات رایج، این گیاه از فناوریهای نوین سهم کمتری داشته و تولید آن بیشتر متکی بر دانش بومی میباشد - کوچکی، . - 2004 از طرف دیگر باوجوداینکه ایران یکی از مهمترین تولیدکنندگان زعفران در جهان است و حدود 90 درصد از تولید این گیاه و بیش از 84 درصد سطح زیر کشت زعفران در دنیا به ایران تعلق دارد، اما میزان عملکرد آن در مقایسه با سایر کشورهای تولیدکننده بسیار پایین است - کوچکی، - 1392، بهطوریکه متوسط عملکرد زعفران در ایران در سال اول کشت، 0,23 کیلوگرم و در سال دوم 1,8 کیلوگرم در هکتار میباشد؛ اما در کشور اسپانیا بهعنوان دومین کشور تولیدکننده زعفران، میزان عملکرد زعفران در سال اول کشت، 4- 6 کیلوگرم و در سال دوم 10-12 کیلوگرم در هکتار است. همچنین متوسط عملکرد 25 ساله زعفران در ایران 4,7 کیلوگرم در هکتار است، ولی متوسط عملکرد 25 ساله زعفران در اسپانیا 6,5 کیلوگرم در هکتار و در کشورهای ایتالیا و یونان عملکرد این گیاه زراعی به ترتیب 8,4 و 5 کیلوگرم در هکتار است
علت افزایش عملکرد در کشور اسپانیا و سایر کشورهای ذکرشده را میتوان تغذیه صحیح، استفاده از بنههای درشت بهعنوان بذر، انجام صحیح عملیات کاشت، داشت و براشت در این کشورها دانست. میزان عملکرد زعفران در سال اول بهشدت متأثر از اندازه و ذخایر بنههایی است که بهعنوان بذر کشت میشوند و این بنهها با رشد و نمو خود در سال اول، سبب به وجود آمدن بنههای دختری میشوند که بهعنوان بذر گیاه در سال دوم محسوب خواهند شد و بنههای تولیدشده جدید نیز بهصورت پیدرپی عملکرد سالهای بعدی را تحت تأثیر قرار میدهند، بنابراین افزایش عملکرد مزارع زعفران کشور منوط به استفاده از بنههای مرغوب و درشت در سال اول توسط کشاورزان است - صادقی و همکاران، 1992؛ افتخار زاده، 1375؛ کافی و همکاران؛ . - 1381 همانطور که گفته شد و با توجه به اینکه یکی از دلایل عملکرد پایین دستگاههای زراعی، بیتوجهی به ارزیابی دستگاههای مختلف تغذیه گیاهان بهعنوان یکی از نیازهای مهم در برنامهریزی زراعی بهمنظور حصول عملکرد بیشتر و باکیفیت مطلوبتر مخصوصاً در مورد گیاهان اقتصادی است - فرزانه، - 1990، بنابراین با مدیریت صحیح حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه میتوان ضمن حفظ محیطزیست و افزایش کیفیت آب، کارایی نهادهها را افزایش داد. همچنین با اجتناب از کاربرد غیرضروری و بیرویه مصرف عناصر غذایی میتوان هزینههای تولید را به حداقل کاهش داد .در بین پژوهش های صورت گرفته در مورد زعفران، به موضوع افزایش وزن بنههای دختری چندان توجهی نشده است. بنههای دختری در پایان هر دوره رشد بهعنوان بذر برای محصول سال بعد محسوب میشوند و از اهمیت قابلتوجهی برخوردار میباشند. به همین دلیل سعی میشود که با تغذیه مناسب گیاهزعفران مخصوصاً در سال اول، بنههای دختری با کمیت و کیفیت بهتری تولید شود تا عملکرد محصول زعفران بدین طریق در سالهای بعدی افزایش یابد بهطوریکه امروزه، علاوه بر تولید گل و کلاله زعفران، به تولید اختصاصی بنه زعفران نیز توجه میشود. در تحقیقات مختلف ثابتشده است استفاده از بنههای بزرگ، سالم و قوی میتواند میزان محصول زعفران را افزایش دهد - حسنزاده اول و همکاران، 1392؛ کافی و همکاران، . - 1381 در همین راستا، بهعنوان معیار سنجش، بیشتر خصوصیات فیزیکی و تغذیهای بنهها - مثل اندازه و نوع کود آلی - مورد ارزیابی قرار میگیرد.
در رابطه با بررسی پیازهای بالاتر از وزن 16 گرم، جهت گل آوری و تولید بنههای دختر و استفاده از کمپوست برگشتی قارچ تحقیق اختصاصی انجامنشده است؛ بنابراین تحقیقات هدفمند برای یافتن پاسخ در رابطه با گل دادن یا ندادن پیازهای خیلی بزرگ بر رشد رویشی و ویژگیهای بنههای دختری زعفران، از اهمیت ویژهای برخوردار است. لذا جهت بررسی اثر وزن بنه مادری، کودهای آلی بر ویژگیهای بنه زعفران و امکان درشت نمودن این بنهها از روشهای مناسب تغذیه با کودهای آلی انجام شد تا با کاشت بنههای درشت، بتوان به عملکردی نزدیک به عملکرد پتانسیل دستیافت.
