بخشی از مقاله
چکیده
در جهان ام روز استفاده از تکنولوژی اطالعات و ارتباطات و نیز نفوذ آن در زوایای مختلف زندگی بشری، موجب تحوالت بزرگی در مناسبات حاکم بر جامعه بشری و انسانی شده است که از آن به عنوان انقالب اطالعات یاد می شود. توسعه روزافزون فناوری اطالعات و استفاده از این فناوریها موجب شده است عصر جدیدی در زندگی جوامع بشری آغاز گردد که جامعه اطالعاتی نامیده می شود. ورود به این دوره نیاز به تمهیدات و امکانات الزم است که مهمترین آن بسترسازی مناسب فرهنگی است که نخستین اقدام در این خصوص لحاظ نمودن موضوع چگونگی استفاده بهینه از نرم افزارهای فناوری اطالعات و ارتباطات در برنامه آموزش عمومی است.در این مقاله سعی شده است با روش توصیفی به نقش فناوری اطالعات و ارتباطات بر میزان یادگیری و سواد اطالعاتی پرداخته شود و نیز مزیتها، موانع و مشکالت استفاده از فناوری اطالعات و توصیه ها و راهکار ها نیز بیان شده است.
کلید واژهها: فناوری اطالعات وارتباطاطات، یادگیری، سواد رسانه ای.
مقدمه
عصر حاضر، عصر اطالعات است. اطالعاتی که در زمانی بسیار کوتاه دو برابر و حتی چند برابر میشود و دریک لحظه در تمامی نقاط جهان منتشر میگردد. با تأثیرپذیری زندگی بشر از این پدیده میتوان گفت که جهان وارد جامعه اطالعات شدهاست، بسیاری از محققان جامع اطالعاتی را جامعه چندساختی و چندوجهی میدانند که تمام الیه بندی ها و سطوح آن نیازمند اطالعات است. در چنین جامعهای دسترسی و یا عدم دسترسی به اطالعات نقشی اساسی و تعیین کنندهای را در تمام عرصه ها ایفا میکند.
امروزه، دیگر نمی توان با طرز تلقی گذشته و سوگیری های كهنه به استاد و دانشجو نگریست. در حال حاضر، جامعه امروزی به افراد تحصیل كرده كه ازقدرت تصمیم گیری برخوردار بوده و بتوانند در دنیایی كه روزبه روزدر حال تغییراست، براساس توانایی خود دراندیشیدن، عمل و برقراری ارتباط با دیگران به اجرای تصمیمات بپردازند، نیازدارد. بایستی تمامی افراد، موسسات و نظام های آموزشی خود را برای تغییرات مختلفی كه یادگیری را امری ضروری می سازد، آماده سازند. اگر نظام آموزشی ما خواهان مشاركت درجامعه ای باشد كه براساس دانش و فناوری حركت می كند، باید خود را برای این تحول عظیم و حیاتی آماده نماید و مزایای استفاده از این فناوری با توجه به اهداف نظام آموزشی را به عرصه ظهوربرساند.
ظهور فناوری اطالعات وارتباطات دریچهی جدیدی را فراروی انسان گشوده و برجنبههای مختلف زندگی فردی و اجتماعی اوتاثیر گذاشته است. انسان سعی کرده با افزایش دانش خود دراین زمینه ازآن به شکلهای گوناگون استفاده کندکه از جمله آنها در آموزش است.
حتی امروزه در مفهوم سواد نیز تغییرات شگرفی صورت گرفته است. دیگر از آن به عنوان سواد سنتی یاد نمی شود. سواد در گذشته تنها در خواندن، نوشتن و محاسبه كردن خالصه می شد و اكنون از سواد به شكل پیشرفته آن به عنوان سواد اطالعاتی استفاده می شود كه با توجه به تحوالت جامعه كنونی ضروری به نظر می رسد. در این شرایط یکی از اصلی ترین وظایف سازمانهای مختلف، از جمله مؤسسات آموزش و پرورش به هنگامسازی خود و دانش آموزان با این تغییر وتحوالت همراه باپیشرفت های جدید می باشد.
تردیدی نیست که آینده هر جامعهای به کیفیت و نحوه کاربرد آموختههایی است که در زمینه علمی به کار برده میشود. در دنیای امروز در حیطه آموزشی میزان دسترسی به اطالعات علمی و همچنین استفاده از فناوری های جدید و نحوه کاربرد آنها به ویژه در تولید علمی، معیار رشد و پیشرفت محسوب میگردد به طوریکه این امر در رتبهبندی آنها تأثیر بسزایی دارد. ازسوی دیگردرجامعه اطالعاتی و عصراطالعات،دستیابی و نیل به سواد اطالعاتی امری ضروری است. نیاز دانش آموزان و دانشجویان برای دستیابی به منابع معتبر وكارآمد بر همگان مبرهن و آشكار است .
تاریخچه استفاده از فناوری در آموزش
اولین شكل كالس درس گسترده به صورت آموزش از راه دور و به شكل مكاتبه ای بود. ایساك پیتمن در سال «1840كوتاه نویسی » را در انگلستان از طریق مكاتبه ای تدریس می كرد. در همین راستا یکی از نویسندگان، نسل اول آموزش از راه دور را كه به آموزش مكاتبه ای شهرت دارد به عنوان آموزش - تك واسطه ای - نامید. فناوری مورد استفاده در این دوره ارتباطات پستی، چاپ كتاب های استاندارد و جزوات یكنواخت بود.
رادیو، تلویزیون ، ویدئو، ماهواره، نوارهای دیداری و شنیداری مهمترین واسطه های آموزشی نسل دوم هستند. در نسل سوم آموزش از راه دور تأكید اصلی بر آموزش غیر متمركز، مشاركتی و مردمی است. امروزه کمتر كشوری پیدا می شود كه از آموزش از راه دور برای تأمین اهداف آموزشی و پرورشی خود استفاده نكند، البته متناسب با سطح پیشرفت هركشور فناوری مورد استفاده متفاوت خواهد بود. یكی از لوازمی كه امروزه با فناوری ارتباطات همراه بوده ، رایانه است. اولین كوشش معلمان برای استفاده از رایانه در كالس درس سنتی معموالبصورت سخنرانی بود، تجربیات یادگیری مرتبط باموضوع تدریس معلم كه درمكان های آموزشی دیگر انجام گرفته بود به نمایش گذاشته می شد و یا به عنوان تكلیف برای مطالعه بیشترمورد استفاده قرار می گرفت. همگام باپیشرفت های سایربخش ها، نظام های آموزشی نیز دچار تحول شده و گرایش از یادگیری های معلم محور به فراگیر محور رو به افزایش است. به عنوان نمونه درانگستان كتاب های درسی در هر موضوع شامل سه كتاب دانش آموز، راهنمای معلم و راهنمای دانش آموز است. در هر سه كتاب فعالیت هایی درباره فناوری اطالعات و ارتباطات قرارداده اند. برای این كه دانش آموزان فناوری اطالعات و ارتباطات را تجربه كنند دو رویكرد در كتاب های درسی در نظر گرفته شده است:
الف: پروژه هایی در زمینه فناوری اطالعات وارتباطات نظیر استفاده از رایانه برای پژوهش و انجام پروژه های گروهی.
ب: فعالیت های خاص در زمینه فناوری اطالعات و ارتباطات نظیر استفاده از - واژه نگار - برای نوشتن یك گزارش، نرم افزارهای گرافیكی و استفاده
از سی. دی های آموزشی.
مهمترین استفاده از رایانه در انجام دادن پروژه ها و امور پژوهشی است. ونیز از رایانه ها به منزله ابزاری برای واردكردن داده ها، رسم جدول وكشیدن نموداراستفاده می شود. گنجاندن فناوری های جدید در كتاب های درسی ضمن آشنا كردن دانش آموزان با توانایی ها و قابلیت های رایانه، ترس از آن را نیز در آن ها از بین می برد و سبب می شود كه فضای علم از مرز كتاب ها فراتر رود فناوریاطالعات فناوری اطالعات از دو واژه - information یعنی اطالعات و -chnology یعنی فناوری ترکیب یافته است. اطالعات عبارت است از هرچیزی که با آن سر و کار داریم و ما را نسبت به حوادث، مسائل، موضوعات و امور مختلف یا افراد آگاهمی کند. بین اطالعات و داده یک تفاوت اساسی وجود دارد. در واقع حقایق و ارقام خام پردازش نشده را داده می گویند. مانند تعداد کارگران و تعداد ساعات کارکرد آنها. اما وقتی داده ها موردپردازش قرار می گیرند تبدیل به اطالعات میگردندکه برای افراد مختلف معنادار می شوند.
دبیرخانه شورای انفورماتیک ایران تعریف زیر را برای فناوری اطالعات ارائه کرده است: «فناوری اطالعات به مجموعه ای به هم پیوسته از روش ها، سخت افزارها، نرم افزارها و تجهیزات ارتباطی که اطالعات را در اشکال گوناگون جمع آوری، ذخیره سازی، بازیابی، انتقال و یا عرضه می کند، اطالق میشود. »
اعضای خانواده فناوری اطالعات عبارتنداز: رایانه های بزرگ، ریزرایانه ها، لوح های فشرده، تلفن ،مودم، چاپگرهای لیزری و رنگی، تلفن های همراه، تصاویر متحرك و رایانه ای - انیمیشن - ، شبیه سازی رایانه ای، منابع كمك آموزشی رایانه ای، نشر الكترونیكی، دوربین دیجیتالی، آموزش از راه دور، دی. وی. دی، نمابر، فیبر نوری، رادیو ضبط و تلویزیون دیجیتالی، دیسكت، نظام اطالعات جغرافیایی، بزرگراه های اطالعاتی، شبكه های رایانه ای - محلی و جهانی - ، فرا رسانه ای ها، فرا متن ها، اینترنت، جاوا، لوح فشرده لیزری، چند رسانه ای ها، نرم افزارها، شبكه، ابر رایانه ها، تلفن 293 ویدیویی، واقعیت های مجازی، شبكه های گسترده جهانی، وب و مانند آن ها. همانگونه كه از تعاریف فوق مشهود است، منظور از فناوری هر گونه فرآیند و روش و ابزاری است كه به تولید، انتشار و انتقال بهتر و مطلوب تر اطالعات یاری رساند.
فناوریاطالعاتوارتباطات
ب رای فناوری اطالعات و ارتباطات تعاریف مختلف و گوناگونی ارائه شده است. بررسی مقاالت و متون منتشر شده در زمینه كاربرد و استفاده های مختلف فناوری اطالعاتی و ارتباطی نشان می دهد كه در هیچ یك از آنها تعریفی جامع از فناوری های اطالعاتی و ارتباطی ارائه نشده و تفاوت این اصطالح با مفاهیم مرتبط دیگر نظیر «فناوری های اطالعاتی» مشخص نشده است. این پیش فرض در این تحقیق موردقبول واقع شده است كه اصطالح فناوری های اطالعاتی و ارتباطی می تواند به عنوان جایگزینی برای اصطالح فناوریهای اطالعاتی به كار رود .
در ذیل چند مورد از تعاریفی كه در متون مختلف برای فناوری اطالعات و ارتباطات آمده، بیان می شود:
فناوری اطالعات و ارتباطات عبارت است از فناوری هایی كه ما را در ضبط، ذخیره سازی، پردازش، بازیابی، انتق ال، و دریافت اطالعات یاری می دهند. فناوری اطالعات درشیوه انجام كارهای ما تحول ایجاد كرده است. فناوری اطالعات و ارتباطات به هم وابسته اند؛ به طوری كه اطالعات، ماشین كار تلقی می شود و ارتباطات، محصول آن است .
فناوری اطالعات، همچنانكه به وسیله «انجمن فناوری اطالعات آمریكا» تعریف شده است، «به مطالعه، طراحی، توسعه، پیاده سازی، پشتیبانی یا مدیریت سیستم های اطالعاتی مبتنی بر رایانه، خصوصابرنامه های نرم افزاری و سخت افزار رایانه می پردازد. » به طور كوتاه، فناوری اطالعات با مسائلی مانند استفاده از رایانه هایالكترونیكی ونرم افزار سروكار دارد تا تبدیل،ذخیره،حفاظت، پردازش،انتقال وبازیابی اطالعات به شكلی مطمئن و امن انجام پذیرد. اخیرا تغییر اندكی در این عبارت داده می شود تا این اصطالح به طور روشن دایره ارتباطات الكترونیك را نیز شامل گردد. بنابراین عده ای بیشتر مایلند تا عبارت” فناوری اطالعات و اتباطات” را به كار ببرند.
البته تفاوت این دو واژه از نحوه برقراری ارتباط نشأت گرفته است. واژه اول، یعنی فناوری اطالعات به جریان یك سویه ارتباط اشاره دارد كه در این فرآیند، گیرنده یا دریافت كننده نسبت به اطالعات دریافتی منفعل است. واژه دوم یعنی فناوری اطالعات و ارتباطات به تعامل میان كاربر و دنیای اطالعات یعنی به جریان دوسویه ارتباط اشاره دارد كه در این فرآیند، كاربر نقش بسیار فعالی در رد وبدل كردن اطالعات برعهده دارد.
به عبارت دیگر فناوری اطالعات، به مجموعه ای از رشته های علمی، فناورانه، مهندسی، و فنون مدیریت اطالق می شود كه در مهار و پردازش اطالعات به كار می روند و مباحث آن، كاربرد های فناوری اطالعات،رایانه ها،تعامل فناوری،انسان وماشین،ومسائل اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی مربوط است.
مفهوم یادگیری
مفهوم یادگیری را می توان به صور ت های مختلف تعریف كرد: كسب دانش و اطالعات، عادت های مختلف، مهارت های متنوع، و راههای گوناگون حل كردن مسائل. همچنین می توان یادگیری را به عنوان فراگیری رفتارها و اعمال مفید و پسندیده، و حتی به عنوان كسب رفتارها و اعمال منحصر مضر و ناپسند تعریف كرد. پس، یادگیری حوزه بسیار گسترده ای را شامل می شود .
گفته اند “یادگیری یكی از مهمترین زمینه ها در روانشناسی امروز و در عین حال از مشكل ترین مفاهیم برای تعریف كردن است” با این حال به سبب اهمیت مفهوم یادگیری، از آن تعریف های مختلفی بیان كرده اند.یکی از معروفتزین آنها ”: یادگیری به فرایند ایجاد تغییر نسبتا پایدار در رفتار یا توان رفتاریهكحاصل تجربه است گفته می شود و نمی توان آن را به حالت های موقتی بدن مانند آنچه بر اثر بیماری، خستگی، یامصرف داروها پدید می آید نسبت داد.”
شیدل و شاولسون گفته اند “آموزش به عنوان خلق محیط های یادگیری كه در آن اطالعات مورد نیاز یادگیرندگان برای خلق دانش و كسب توانایی تفكر به حداكثر می رسد تعریف می شود ” آنچه در اینجا مهم به نظر می رسد محیط های یادگیری است كه باید به گونه ای طراحی شوند تا به یادگیری بهتر دانش آموزان كمك نمایند. در واقع ایجاد محیطی مناسب برای یادگیری كه آنها را به كنجكاوی و كاوشگری درامور مختلف یادگیری فراخواند، ضروری به نظر می رسد.
هدف اولیه یادگیری، ایجاد فرصت برای تمام دانش آموزان به منظور توسعه ی مهارت های یادگیری مستقل، در ارتباط با فراگیری چارچوب اصلی دانشی است كه آنها را قادر می سازد كه یادگیرند ه ای همیشگی باشند. فایده دیگر این نوع یادگیری، این است كه دانش آموزان اجازه انتخاب مواردی 294 مطابق با سطح و استیل یادگیری شان را می دهد و از اینرو، فردی كردن فرایند یادگیری را در پی دارد .
اگر یادگیرنده روش های جستجو و دستیابی به اطالعات صحیح را بیاموزد، به طور مستقل در پی حل مسئله خواهد بود و تغییر رفتار پایدار در او
