بخشی از مقاله
چکیده
محیط هاي یادگیري از عناصري تشکیل خواهند شد که درکنار هم معنادار می شوند. ویژگی ها و کیفیت هاي هرکدام از این عناصر در شکل گیري رفتارهاي مختلف موثر می باشند. مقاله ي حاضر با رویکردي ترویجی و با بهره بري از تحقیقات پیشین و نتایج حاصل از آنها بر آن است تا به بررسی عوامل فیزیکی کلاس درس بپردازد. نتایج حاصل از این تحقیق گواه آن است که تسهیلات فیزیکی مدرسه تأثیري اساسی بر عملکرد دانش آموزان و اثربخشی کار معلمان دارد.فراحت بودن کلاس درس، درجه حرارت مناسب، نبود سر و صدا، نو بودن ساختمان و کم بودن تعداد دانش آموزان یک کلاس از عوامل بسیار مهم فیزیکی محسوب می شوند که روي تمرکز دانش آموزان بر روي درس و به تبع آن بر روي فرایند یاددهی و یادگیري تاثیر به سزایی دارد.
.1مقدمه
آموزش و پرورش، زیر بناي توسعه اجتماعی، اقتصادي، سیاسی و فرهنگی هر جامعه است. بررسی عوامل مؤثر بر پیشرفت وترقی جوامع پیشرفته نشان میدهد که همه این کشورها، آموزش و پرورش توانمند و کارآمدي داشته اند. همچنین در هر نظام آموزشی، عوامل بسیاري با یکدیگر عمل میکنند تا یادگیري و پیشرفت تحصیلی براي دانشآموزان حاصل گردد.
هرقسمت از این نظام باید به گونهاي آماده شود که دسترسی به بازده مطلوب و اهداف مورد نظر میسر شود، زیرا اگرجزئی از نظام ازکار باز ایستد، کارآیی اجزاي دیگرنظام کاهش یافته و صدمه خواهد دیدلتوجه به نیاز ها از پارامترهاي موثر تربیتی درامر آموزش وپرورش نوین به شمار می آیند. در معماري مدارس و چگونگی محیط آموزشی نیز توجه به خواسته ها و نیازهاي دانش آموزان الزامی است.
همانگونه که روان شناسان در بررسی مسائل آموزشی همواره عوامل گوناگون چون معلم، روش تدریس،کتب درسی وغیره را به عنوان عوامل موثر در فرآیند تحصیلی مورد تاکید قرار می دهند، فضاي فیزیکی مدرسه را نیز به عنوان عاملی پویا در کیفیت فعالیت هاي آموزشی و تربیتی دانش آموزان موثر می دانند.همچنین ویژگیهاي فیزیکی مدارس و کلاسهاي درس باعث بالا رفتن انگیزهي دانشآموزان براي یادگیري و افزایش کیفیت تدریس معلمان میشوند.
تحقیقات انجام شده در ایران کمتر به بررسی تأثیر فضاها و امکانات آموزشی برجنبه هاي گوناگون جسمی، روانی و آموزشی و بیشتر به بررسی وضعیت موجود مدارس، مشکلات مربوط به فضاهاي آموزشی، موانع بهره گیري از وسایل و موادآموزشی پرداخته است. در زمینه مقایسه وضعیت موجود فضاهاي آموزشی با استانداردهاي جهانی می توان به نمونه اي از تحقیقات اشاره کرد که قاضی زاده - 1373 - ، میرزایی - 1376 - ، ابراهیمی دستگردي - 1376 - ، تعاونی و آصفی - 1377 - و کریمی و یزدان پناه - 1373 - انجام داده اند.
در این تحقیقات بر اهمیت تجهیزات، محیط و وسایل آموزشی، لزوم توجه به ضابطه هاي علمی و فنی درطراحی فضاها و تجهیزات آموزشی تاکید شده و براي متناسب سازي آنها با استانداردها، معیارهایی مشخص شده است. در این استانداردسازي ها بر بهره گیري از توصیه هاي انجمن ملی آموزش و پرورش آمریکا و سازمان یونسکو براي احداث فضاهاي آموزشی تاکید شدهاست.
وب1 در تحقیقی، تاثیر محیط فیزیکی مدرسه را در مقایسه با تسهیلات سنتی و جدید، بر روي رفتار و عملکرد تحصیلی دانش آموزان مورد بررسی قرار داد. وي تئوري لوین2 مبنی بر»محیط فآموزشی فجزء فاساسی فآموزش فاست« فونظریه ف پروهاسکیف3مبنیفبر»فمؤثربودنفمحیطفبرفرفتارفوفعملکردفدانشفآموزان« را مورد تایید قرار داده است.
همچنین وات کینز در تحقیقی اثر محیط مطلوب و معمولی آموزش را بر 323 دانش آموز دبیرستانی، در کلاس هاي علوم مورد بررسی قرار داد.
نتایج به دست آمده نشان داد که محیط مطلوب، عمق یادگیري را افزایش می بخشد.[19]
.2فرم ساختمان
شکل ساختمان میتواند تاثیر زیادي در هماهنگ ساختن اقلیم و نیز در تعدیل انتقال شرایط بحرانی هواي خارج به داخل ساختمان داشته باشد. درتعیین مناسب ترین فرم ساختمان باید به این نکته توجه نمودکه بهترین شکل ساختمان شکلی است که کمترین مقدار حرارت - کالري - را در زمستان از دست داده است و درتابستان نیز کمترین مقدار حرارت را از آفتاب ومحیط اطراف خود کسب نماید.
در این رابطه، ساختمان با پلان مربع بهترین فرم شناخته شده است.این عقیده براساس این واقعیت قرارداردکه چنین شکلی کمترین سطح خارجی را در برابر بیشترین حجم ارائه میدهد. البته این فرم درمورد ساختمان هاي قدیمی که عموما پنجره هایی کوچک داشته و به همین دلیل نفوذ آفتاب به داخل آن ها قابل چشم پوشی است صادق می باشد. اما در مورد ساختمان هاي معاصر با قسمت هاي شیشه خور بزرگ، بهترین فرم را بایستی با توجه به تاثیري که دماي هوا و تابش آفتاب بر هواي داخلی ساختمان میگذارد، تعیین نمود
فرم هاي مکعب شکل یا فرم هایی که اضلاع شمالی-جنوبی آنها بزرگتر از اضلاع شرقی-غربی آنها هستند، مفیدتر است و براي مدرسه از حالت هایی که تقارن دارند و درطرح تقارن ایجاد می کنند میتوان استفاده نمود. از سوي دیگر، فضاهاي آموزشی نباید در مسیر سیل، زلزله وگسل واقع شوند. از نظر خصوصیات زمین نیز باید به خاك توجه کرد. خاکی که در آن مدرسه بنا می شود باید تحمل وزن بنا را داشته باشد و مقاومت مشخصه خاك نباید از 1 سانتیمترمکعب کمتر باشد.
.3حرارت
یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار بر یادگیري، تجهیزات مناسب براي تولید گرما و سرماست که کم توجهی به آن سبب افت در یادگیري و آسیب هاي جانی می شود. براساس گزارش مؤسسه استاندارد ایران، حرارت 18-16 درجه سانتیگراد براي کلاس درس مناسب بوده و وجود جریان هوا براي آن ضروري است.[8] اگر هواي محیط بیش از اندازه گرم باشد، بر مکانیسم تنظیم حرارت بدن فشار وارد آورده و از بازدهی فعالیتهاي فیزیکی و مغزي خواهد کاست. بنابراین، مشاهده میشود که وضعیت حرارت در کلاس، عاملی است که بر چگونگی فعالیت فراگیران و در نتیجه یادگیري آنان اثرمیگذارد.
لئوناردهیل1 - 1986 - ضمن تحقیقی نشان داد که اثر بد تهویه ناقص بر روي دانشآموزان، به علت تغییر در میزان اکسیژن و دياکسید کربن هوا یا سموم آلی- که قبلاً تصور میشد در هواي بازدم وجود دارد- نیست، بلکه به علت بالا رفتن درجه حرارت و افزایش رطوبت و از همه مهمتر، عدم جریان هوا در داخل اتاق است
.4صدا
صدا نیز به عنوان یکی ازعوامل مهم تأثیرگذار بر یادگیري محسوب میشود. با اینکه گاهی صداهاي بیرون ازکلاس به داخل کلاس راه مییابد، دانشآموزان قدرت شنوایی خود را در اختیار صداي معلم قرارداده و فقط مطالبی را به مغز راه میدهند که از معلم میشنوند. اگر صداهاي بیرون ازکلاس از صداي معلم بلندتر باشند، در این صورت فراگیران ناخواسته قدرت شنوایی خود را در اختیار صداهاي بیرون نهاده یا حداقل به هیچکدام از صداها حتی به صداي معلم نیزگوش فرا نمیدهند. غالباًدر این مواقع آشفتگی در فراگیران به وجود میآید و اهمیت موقعیت مکانی کلاس در اینجا به خوبی نمایان می شود.
عواملی که بر قابلیت شنوایی افراد تأثیر میگذارند، عبارتند از: »شکل اتاق، وسایل اتاق، وضعیت منبع صدا و زمان برگشت صدا«که این عوامل نیزدر زمان ساخت فضاي آموزشی باید مورد توجه خاص قرارگیرد.
بیشتر محققان بر این توافق دارند که سرو صداي ممتد و غیرقابل پیش بینی، آزار دهندهترین و مخرب ترین نوع سر و صداست.[2]اوانز وکوهن 2معتقدند که اگر چه سر و صدا به طور کلی ظرفیت حافظه را کاهش می دهد، ممکن است پردازش اطلاعاتی را که هم اینک در حافظه اند تسریع نماید و انجام برخی تکالیف را تسهیل کند. سر و صدا صوتی است که اگر بلند و ناخوش آید، موجب آشفتگی ذهنی می گردد.
صداي نامناسب، باعث خستگی بدن، کم شدن میدان دید، تشخیص رنگ و در نهایت کاهش ظرفیت و بازده کاري دانش آموز می شود. متاسفانه به علت مکان یابی غلط بسیاري از مدارس، محیط هاي آموزشی می توانند عامل آلودگی صوتی باشند؛مثلا قرار گیري مدارس در کنار خیابان، آلودگی صوتی مانع ارتباط بین دانش آموز و معلم می شود.در این صورت دانش آموزان کند و کسانی که مشکل شنوایی دارند بیشترین آسیب را می بینند
.5راهروها و دیوارها
راهروها باید به گونه اي طراحی شوند که علاوه بر ویژگی ارتباطی، اتفاق خاص در آن رخ دهد و احساس اشتیاق براي ادامه حرکت و راهنمایی براي یافتن به نقطه ي مورد نظر را دارا باشد. براي رسیدن به این منظور، علاوه بر آنکه میتوان از رنگ و فرم استفاده کرد، میتوان از نور نیز بهره گرفت.
