بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور ارزیابی عملکرد و کنترل علفهای هرز درکشت مخلوط رازیانه و شنبلیله، آزمایشی با استفاده از روش افزایشی بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان، در سال زراعی 1394 به اجرا درآمد. پنج سطح کشت مخلوط افزایشی شامل نسبتهای 100 درصد رازیانه 20+ درصد شنبلیله، 100 درصد رازیانه 40+ درصد شنبلیله، 100 درصد رازیانه 60+ درصد شنبلیله، 100 درصد رازیانه 80+ درصد شنبلیله و 100 درصد رازیانه 100+درصد شنبلیله به همراه کشت خالص رازیانه و شنبلیله، تحت شرایط مختلف کنترل علفهای هرز - کنترل کامل، یکبار وجین و عدم کنترل علفهای هرز - موردبررسی قرار گرفت.
اکثر صفات مورد بررسی بهغیراز تعداد دانه در چتر، وزن هزار دانه و عملکرد دانه رازیانه بهطور معنیداری - 3 0/01 - تحت تأثیر نسبت های مختلف کاشت قرار گرفتند. بیشترین عملکرد دانه شنبلیله 1010/06 - کیلوگرم در هکتار - از کشت خالص شنبلیله و بیشترین عملکرد دانه رازیانه 1222/47 - کیلوگرم در هکتار - از مخلوط 100 درصد رازیانه 60 + درصد شنبلیله حاصل شد. نتایج نشان داد که تمامی نسبتهای مخلوط، رشد علفهای هرز را کنترل کردند. کمترین زیستتوده علفهای هرز از مخلوط 100 درصد رازیانه 100 + درصد شنبلیله و در شرایط یکبار وجین به دست آمد.
مقدمه
با توجه به افزایش روزافزون جمعیت و کمبود مواد غذایی، افزایش تولیدات کشاورزی بیشازپیش اهمیت مییابد. افزایش سطح زیر کشت، افزایش عملکرد در واحد سطح و افزایش محصول در واحد زمان سه روش اصلی افزایش تولیدات کشاورزی محسوب میشوند. افزایش محصول در واحد زمان از طریق کاشت دو یا چند گیاه زراعی در یک مزرعه در هرسال نیز امکانپذیر است
باوجود کنترل شدید علفهای هرز در بیشتر نظامهای کشاورزی، سالانه 10 درصد تولیدات کشاورزی در جهان در اثر رقابت علفهای هرز از بین میرود. بدون کنترل علفهای هرز، تلفات عملکرد، بسته به توانایی رقابتی علفهای هرز و گیاه زراعی، تراکم آنها و مدتزمان رقابت از 10 تا 100 درصد متغییر است؛ بنابراین، مدیریت علفهای هرز یکی از عملیات کلیدی بیشتر نظامهای کشاورزی محسوب میشود.
هرچند استفاده و کاربرد علفکشها، یکی از عوامل عمده کنترل علفهای هرز در دو دهه گذشته بوده است، ولی افزایش مقاومت علفهای هرز به علفکشها، ضرورت کاهش هزینه نهادههای کشاورزی و نگرانی جهانی در ارتباط با اثرهای فرعی علفکشها بر محیطزیست، زمینه کاهش استفاده از آنها را ضروری کرده است
امروزه عوارض جانبی و ناخواسته در اثر مصرف داروهای شیمیایی، استفاده از گیاهان دارویی را موردتوجه قرار داده است .[8] گیاهان دارویی یکی از منابع غنی کشور هستند که امکان صادرات آنها نیز وجود دارد. ایران ازنظر آب و هوا در رابطه با تولید گیاهان دارویی یکی از بهترین مناطق جهان محسوب میشود، به همین دلیل صادرات آنها میتواند منبع درآمدی بزرگی برای کشور باشد
یکی ازاینگونههای دارویی معطر رازیانه است که بهواسطهی داشتن اسانس دانه در صنایع داروسازی، بهداشتی و یا بهصورت ادویهای کاربرد دارد. ترکیبات موجود در اسانس رازیانه در صنایع داروسازی برای درمان اسهالهای خونی و بیماریهای عفونی روده مثل تب تیفوئید و سرماخوردگی استفاده میشود و همچنین تقویتکننده معده و زیاد کننده شیر مادر و نیرو دهنده قلب و نشاطآور است و در تسکین درد دندان نیز استفاده میشود
کشت گیاهان تیرهی لگومینوز با گیاهان دیگر علاوه بر استفاده بهینه از زمین، موجب حاصلخیزی خاک میشود. در این سیستم کاشت، نیتروژن تثبیتشده بهوسیله لگوم ها به گیاهان همراه آنها منتقل میشود و میتواند به پایداری عملکرد در کشاورزی کم نهاده کمک کند
گیاه شنبلیله متعلق به تیره بقولات است که با استفاده از همزیستی با باکتریهای رایزوبیوم قادر به تثبیت زیستی نیتروژن هست و در درمان بیماریهای متعددی ازجمله دیابت، یبوست، سوءهاضمه و کاهش کلسترول خون کاربرد دارد . همچنین در فارماکوپه های معتبر از دانههای شنبلیله بهعنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد تأکید قرارگرفته است. در صنایع داروسازی از مواد مؤثره دانههای این گیاه هورمونهای جنسی، کورتیکوستروئیدها تهیه میشود
کشت مخلوط ذرت و سویا و همچنین لوبیا چشمبلبلی را موردبررسی قراردادند ونتیجه گرفتند که مخلوط ذرت و لوبیا چشمبلبلی 27 تا 32 درصد نسبت به کشت خالص هرکدام، برتری عملکرد نشان داد و درکشت مخلوط ذرت و سویا میزان افزایش عملکرد 22 درصد بود. هراندازه اختلاف بین تودهها بیشتر باشد، احتمال افزایش عملکرد مخلوط نیز بیشتر خواهد بود
در تحقیقی بر روی کشت مخلوط شوید و شنبلیله اظهار نمودند شنبلیله بهعنوان گیاه دارویی و لگوم، شاخصهای رشدی شوید را تحریک کرده و میتواند بهعنوان گیاه مؤثر درکشت مخلوط باشد. در تحقیقی بر روی کشت مخلوط سیبزمینی و شنبلیله توسط عنوان شد که این کشت ازلحاظ اقتصادی بسیار سودآور است و مانند بیمه، در زمان کاهش قیمت سیبزمینی در بازار عمل می-کند.
در بررسیهای در مورد کشت مخلوط رازیانه، شنبلیله بهعنوان یکی از گیاهان موردبررسی باعث افزایش 6 درصد عملکرد رازیانه نسبت به کشت خالص شد. [11] نیز نشان دادند که عملکرد بذر و زیستتوده درکشت مخلوط رازیانه و شوید نسبت به کشت خالص آنها رضایتبخشتر بوده است. [3] گزارش کردند کشت مخلوط رازیانه با لوبیا و لوبیای چشمبلبلی باعث افزایش عملکرد و میزان اسانس شد. [2] بامطالعهی دو گیاه گشنیز و شنبلیله و بررسی اثر کشت مخلوط این دو گیاه بر خصوصیات کمی و کیفی گیاه دارویی گشنیز، به این نتیجه رسیدند که تیمار 100 درصد تراکم مطلوب گشنیز 100 + درصد تراکم مطلوب شنبلیله بیشترین عملکرد دانه، عملکرد اسانس، درصد نیتروژن و شاخص برداشت را به خود اختصاص داد.
هدف از این مطالعه مقایسه ترکیبهای مختلف کشت مخلوط رازیانه و شنبلیله برای پیدا کردن ترکیب یا آرایشی است که حداکثر عملکرد دانه و بیشترین کارایی استفاده از منابع را در پی داشته باشد.
مواد و روشها
این تحقیق در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان، در سال زراعی 1394 به اجرا در آمد. زنجان با عرض جغرافیایی 35 درجه و 25 دقیقه تا 37 درجه و 15 دقیقه شمالی و در طول 47 درجه و یک دقیقه تا 49 درجه و 52 دقیقه شرقی و با متوسط بارندگی منطقه 379 میلیمتر در ارتفاع 1664 متری از سطح دریا واقع شده است و دارای آبوهوای مدیترانهای بازمستان سرد و تابستان ملایم تا نسبتاً گرم هست. خاک محل اجرای آزمایش از نوع لؤم رسی بود که برخی از مشخصات آن در جدول یک آورده شده است.
آزمایش بهصورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار به اجرا درآمد. تیمارهای مورد آزمایش شامل نسبتهای مختلف کشت افزایشی در پنج سطح 100 - درصد رازیانه 20 + درصد شنبلیله، 100 درصد رازیانه 40 + درصد شنبلیله، 100 درصد رازیانه 60 + درصد شنبلیله، 100 درصد رازیانه 80 + درصد شنبلیله، 100 درصد رازیانه 100 + درصد شنبلیله - به همراه کشت خالص رازیانه و شنبلیله که تحت شرایط مختلف کنترل علفهای هرز - کنترل کامل، یکبار وجین و عدم کنترل علفهای هرز - بود.
نمونه برداری در مرحله رسیدگی بوتهها صورت گرفت. نحوهی نمونهبرداری بدینصورت بود که از هر کرت آزمایشی 1 مترمربع برداشت و پس از جدا کردن دانه و کاه و کلش هر یک بهطور جداگانه خشک شدند. پس از هوا خشککردن دانههای رازیانه و شنبلیله در سایه، دانهها توزین شده و بهعنوان عملکرد دانه در نظر گرفته شد و کاه و کلش نمونهها نیز بهطور جداگانه به مدت 48 ساعت در آون 75 درجه سانتیگراد قرار داد شده و سپس توزین شدند و درنهایت عملکرد زیستتوده از مجموع عملکرد دانه و کاه و کلش محاسبه گردید. در ضمن ویژگیهای از قبیل تعداد چتر در دانه، تعداد دانه در چتر، وزن هزار دانه، تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در غلاف رازیانه و شنبلیله تعیین شدند.
جدول -1 خصوصیات خاک محل اجرای آزمایش
نتایج و بحث
عملکرد و اجزای عملکرد گیاه رازیانه
اجزای عملکرد رازیانه
تأثیر کنترل علفهای هرز بر تعداد چتر در بوته بسیار معنیدار - 3 0/01 - شد - جدول - 2 ؛ که بیشترین تأثیر کنترل علف هرز بر تعداد چتر در بوته از کنترل کامل علفهای هرز به دست آمد - جدول . - 3 تأثیر الگوی کشت بر تعداد چتر در بوته در سطح 5 درصد معنیدار شد - جدول . - 2 در بین الگوهای مختلف کاشت بیشترین تعداد چتر در بوته از کشت مخلوط %60 شنبلیله %100 + رازیانه به دست آمد
در اختیار داشتن فضای مناسب برای افزایش تعداد ساقهها را میتوان یکی از عوامل اصلی افزایش تعداد چتر در سریهای افزایشی کشت مخلوط بهحساب آورد. نتایج این آزمایش در تأیید یافتههای محققین مبنی برافزایش تعداد غلاف بوته ماش در کشت مخلوط ماش و سیاهدانه است. آنها دلیل این امر را کاهش رقابت درونگونهای درکشت مخلوط عنوان کردند؟ کنترل علفهای هرز بهطور معنیداری - 3 0/01 - تعداد دانه در چتر را تحت تأثیر قرار داد - جدول . - 2 بیشترین دانه در چتر در کنترل کامل علفهای هرز - جدول - 3 و در الگوی مختلف کاشت %60 شنبلیله %100 + رازیانه به دست آمد
کشت مخلوط با کاهش رقابت درونگونهای و همپوشانی بوتهها، ساختار کانونی مناسبتری را برای نفوذ و جذب نور فراهم کرده است. از طرفی ساختار متنوع کانونی موجب جذب بیشتر حشرات شده و تلقیح گلها تحت چنین شرایطی مناسبتر صورت گرفته و سبب افزایش تعداد دانه در چتر نسبت به کشت خالص شده است؟ وزن هزاردانه یکی از مؤلفههای تعیین کننده عملکرد نهایی محسوب میشود و اندازه دانه درواقع قابلیت ذخیرهسازی دانه را مشخص میکند.
نتایج نشان داد تأثیر الگوهای کاشت بر وزن هزاردانه رازیانه معنیدار نبود - جدول . - 2 بیشترین وزن هزاردانه از الگوی کاشت %40 شنبلیله %100 + رازیانه به دست آمد - جدول . - 4 درواقع نتایج تأثیر مثبت کشت مخلوط افزایشی و کنترل کامل علفهای هرز بر وزن هزاردانه رازیانه را نشان داد.
عملکرد دانه و زیست توده رازیانه
تأثیر کنترل علفهای هرز بر عملکرد دانه بسیار معنیدار - 3 0/01 - شد - جدول . - 2 در بین تیمارهای مختلف کنترل علفهای هرز بیشترین عملکرد دانه از کنترل کامل علفهای هرز به دست آمد - جدول . - 3 الگوی مختلف کاشت بر عملکرد دانه معنیدار نبود ولی بیشترین عملکرد دانه در الگوی کاشت %60 شنبلیله%100 + رازیانه به دست آمد که در مقایسه با کشت خالص حدود 8/5 درصد افزایش محصول داشت؛ و کمترین عملکرد دانه مربوطه به الگوی کشت %100 شنبلیله%100 + رازیانه به دست آمد - جدول - 4 و - نمودار - 1 ؛ که در مقایسه با کشت خالص در حدود 15/5 درصد کاهش محصول داشت. [17] در بررسی کشت مخلوط رازیانه با هشت گیاه دیگر نشان دادند که عملکرد رازیانه درکشت مخلوط نسبت به کشت خالص افزایش نشان داد
