بخشی از مقاله
چکیده
با مطرح شدن کشاورزي پایدار و مشکلات ایجاد شده توسط مواد شیمیایی، استفاده از روشهاي غیر شیمیایی براي مبارزه با علفهاي هرز گسترش یافته است. در این راستا جهت بررسی تأثیر انواع مالچ بر عملکرد و برخی صفات فیزیولوژیک علفهاي هرز مزرعه کدو مسمایی، آزمایشی در سال زراعی 1391 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه تبریز اجرا شد. این آزمایش در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در چهار تکرار و با پنج تیمار انجام گرفت.
تیمارهاي آزمایش شامل پلاستیک شفاف، پلاستیک سیاه، کاغذ، کاه و کلش گندم و شاهد - عاري از پوشش - بودند. نتایج نشان داد در هر دو نمونهبرداري علفهاي هرز غالب مزرعه کدو مسمایی تاجخروس - Amaranthus retroflexus L. - ، چسبک - Setaria viridis - L. - P. Beauv. - و سلمهتره - Chenopodium album L. - بودند.
پلاستیک سیاه، کاغذ و پلاستیک شفاف در کنترل علفهاي هرز عملکرد موفقتري از کاه و کلش و شاهد - عاري از پوشش - داشتند. در بین این انواع مالچها پلاستیک سیاه بیشترین کنترل را روي علفهاي هرز نشان داد. مالچ کاغذ نیز عملکردي مشابه پلاستیک سیاه اما با شدت کمتر داشت.
پلاستیک شفاف در نمونهبرداري اول و دوم عملکرد کاملاً متفاوتی از خود نشان داد؛ اما مالچ کاه و کلش کنترل مناسبی را بر روي علفهاي هرز اعمال نکرد. بیشترین عملکرد کدو مسمایی در پلاستیک سیاه 52 - تن در هکتار - و کمترین عملکرد نیز در تیمار شاهد 16 - تن در هکتار - مشاهده شد. عملکرد کدو مسمایی در زیر مالچ کاغذ، پلاستیک شفاف و کاه و کلش نیز به ترتیب 36، 34 و 18 تن در هکتار بود.
مقدمه
یکی از راههاي افزایش تولید محصولات کشاورزي، جلوگیري از خسارتهاي ناشی از آفات و بیماريهاي گیاهی میباشد. گونه، تراکم، میزان رشد و توزیع علفهاي هرز و شرایط محیطی بر میزان کاهش عملکرد گیاه زراعی بسیار مؤثرند - Uchino . - et al., 2012 استفاده از مالچ راهکاري مناسب در مدیریت و کنترل علفهاي هرز است . - Duppong et al., 2013 - کلمه مالچ در انگلیسی به معناي پوشش است.
مالچ به هرگونه پوشش از قبیل مواد آلی مانند کاه و کلش غلات، برگ گیاهان و مواد مشابه بر سطح خاك اطلاق میشود . مالچها انواع مختلفی دارند که شامل مالچ زنده، بقایاي مواد آلی و غیر آلی میباشند. مالچهاي آلی علاوه بر کنترل علفهاي هرز داراي مزایاي مانند حفظ رطوبت، کاهش نوسانات درجه حرارت خاك و افزودن ماده آلی و عناصر غذایی به خاك هستند . بسیاري از گونههاي علفهاي هرز براي جوانهزنی نیاز به نور دارند، ولی مالچ میتواند از رسیدن نور به بذور آنها جلوگیري کند
جوهانسون و همکاران - ط - Johnson et al., 2003، گزارش کردند که استفاده از مالچهاي پلاستیکی باعث کنترل علفهاي هرز و افزایش محصول میشود. در این راستا آزمایشی جهت بررسی تأثیر انواع مالچ بر عملکرد و علفهاي هرز مزرعه کدو انجام شد.
مواد و روش
پژوهش حاضر در سال زراعی 1391 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه تبریز در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در چهار تکرار و پنج تیمار اجرا گردید. تیمارهاي آزمایش شامل پلاستیک شفاف، پلاستیک سیاه، کاغذ و کاه و کلش گندم به همراه شاهد - عاري از پوشش - بودند. بعد از انجام عملیات شخم اقدام به ایجاد جوي و پشته گردید. پشتهها در جهت شرق به غرب ایجاد شدند. پشتهها داراي عرض نیم متر و طول پنجمتر بودند. فاصله پشتهها از هم 30 سانتیمتر بود.
پلاستیک شفاف، پلاستیک سیاه و کاغذ بعد از ایجاد جوي و پشته روي پشتهها گسترانیده شدند. این سه مالچ از طرف جوي زیر خاك قرار گرفتند تا با توجه به بادخیز بودن منطقه، توسط باد جابجا نگردند و استحکام بیشتري داشته باشند. کاه و کلش گندم به میزان یک کیلوگرم در متر مربع استفاده شد. در ابتداي فصل به دلیل اینکه ضخامت پلاستیک شفاف 0/2 میلیمتر بوود بهصورت یک لایه و پلاستیک سیاه به دلیل ضخامت کمتر بهصورت دولایه استفاده گردید تا مقاومت بالایی داشته باشند.
در اواسط فصل به علت پوسیدگی و پاره شدن کاغذ تعدادي از صفحات آن با صفحات جدید کاغذ جایگزین شد. براي کشت از نسل اول رقم هیبرید NIKU استفاده گردید. کشت در محل داغ آب پشتهها صورت گرفت. براي کشت، مالچها در محل کشت سوراخ شدند و کشت در محل این سوراخها انجام شد. نمونهبرداري از علفهاي هرز در دو مرحله و با یک ماه فاصله از هم 5 - تیر و 5 مرداد - و با استفاده از کوادرات نیم در نیم متر مربع انجام شد. برداشت محصول کدو مسمایی در طی شش مرحله از زمان ظهور میوهها، تقریبا هر چهار روز یکبار بود و از کل کرت صورت گرفت. براي تجزیه و تحلیل دادهها از نرمافزار SAS9.1 استفاده شد. مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال پنج درصد انجام و نمودارها نیز با نرمافزار Excel ترسیم گردید.
نتایج و بحث
در نمونهبرداري اول و دوم علفهاي هرز غالب مزرعه کدو تاجخروس - Amaranthus retroflexus L. - ، چسبک - Setaria viridis - L. - P. Beauv. - و سلمهتره - Chenopodium album L. - بودند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس دادهها نشان داد که در هر دو مرحله نمونهبرداري تاثیر انواع مالچها بر روي صفات مورد مطالعه در سطح احتمال پنج درصد معنیدار بود.
نتایج جدول 1 نشان داد، در مرحله اول نمونهبرداري 5 - تیر - علف هرز تاجخروس در زیرپوشش پلاستیک سیاه بهطور کامل کنترل شد. کاغذ با تأثیر منفی بر رشد تاجخروس موجب کاهش معنیدار در صفات اندازهگیري شده نسبت به شاهد گردید.
کاه و کلش تأثیر معنیداري روي این علف هرز نداشت؛ اما پلاستیک شفاف موجب افزایش معنیدار در صفات تاجخروس نسبت به شاهد گردید. سلمهتره در تیمارهاي پلاستیک سیاه، کاه و کلش و حتی شاهد مشاهده نشد؛ اما در مالچهاي کاغذ و پلاستیک شفاف مشاهده شد؛ و بیشترین مقدار صفات سلمهتره در مالچ پلاستیک شفاف به دست آمد. چسبک در این نمونهبرداري فقط در زیر پلاستیک شفاف مشاهده شد. با توجه به نتایج بهدستآمده در این نمونهبرداري میتوان گفت که بیشترین کنترل در این نمونهبرداري مربوط به پلاستیک سیاه میباشد.
جدول -1 نتایج مقایسه میانگین دادههاي حاصل از نمونهبرداري اول
در نمونهبرداري دوم 5 - مرداد - نیز همانند نمونهبرداري اول علفهاي هرز تاجخروس، سلمهتره و چسبک در مزرعه حضور داشتند - جدول . - 2 در این نمونهبرداري برخلاف نمونهبرداري اول علفهاي هرز تاجخروس و سلمهتره در زیر پلاستیک شفاف و کاه و کلش کاهش معنیداري در صفات اندازهگیري شده نسبت به شاهد نشان دادند. همچنین در این نمونهبرداري بیشترین کنترل علفهاي هرز تاجخروس و سلمهتره در تیمار پلاستیک سیاه و کاغذ به دست آمد.
در این نمونهبرداري علف هرز چسبک درحالیکه در تیمار شاهد حضور نداشت در تیمارهاي پلاستیک شفاف، پلاستیک سیاه و کاغذ مشاهده شد و بیشترین مقدار براي صفات اندازهگیري شده آن در تیمار پلاستیک شفاف به دست آمد. با توجه به این نتایج میتوان عنوان کرد که در این نمونهبرداري نیز همانند نمونهبرداري اول بیشترین کنترل علفهاي هرز در تیمار پلاستیک سیاه مشاهده گردید.
پلاستیک سیاه به دلیل جلوگیري از عبور نور و درنتیجه ممانعت از فتوسنتز علفهاي هرز در مقایسه با پلاستیک شفاف کنترل موفقتري روي علفهاي هرز اعمال میکند؛ اما پلاستیک شفاف با ایجاد حالت گلخانهاي موجب افزایش درجه حرارت خاك و هواي زیر پلاستیک میشوند. افزایش دماي خاك در خاك پوشانده شده با پلاستیک شفاف، باعث تجزیه مواد آلی خاك شده که احتمالاً غلظت دياکسید کربن و گازهاي سمی در خاك را افزایش میدهد که بر جوانهزنی بذور اثر گذاشته و یا موجب خواب بذور شده و درنتیجه سرعت جوانهزنی آنها را کاهش میدهد.
پلاستیک شفاف در اوایل فصل با ایجاد حالت گلخانهاي شرایط مناسب را براي رشد علفهاي هرز فراهم میکند. به همین علت پلاستیک شفاف نسبت به شاهد افزایش معنیداري بر صفات اندازهگیري شده علفهاي هرز در نمونهبرداري اول نشان داد اما باگذشت زمان و با افزایش دماي هواي محیط، دماي زیر پلاستیک شفاف بیشتر از پلاستیک سیاه افزایش مییابد و سبب میشود بوتههاي علف هرز نتوانند دورهي رشد خود را تکمیل کنند و دچار بوته سوزي میشوند. برعکس پلاستیک شفاف، پلاستیک سیاه از طریق ممانعت از عبور نور از جوانهزنی و رشد علفهاي هرز جلوگیري میکند.
کاغذ نیز مانند پلاستیک سیاه با جلوگیري از عبور نور مانع از جوانهزنی و رشد علفهاي هرز میشود؛ اما کنترل کاغذ مانند پلاستیک سیاه کامل نیست. مالچ کاغذ بهاندازه پلاستیک سیاه تیره نمیباشد بنابراین مقداري نور میتواند از آن عبور کند؛ که در اثر عبور این نور تعدادي از علفهاي هرز جوانه میزنند که همزمان با رشد موجب جابجایی مالچ میشوند و تأثیر آن را کم میکنند. همچنین میتوان این موضوع را نیز بیان کرد که مقاومت مالچهاي پلاستیکی در مقابل عوامل نامساعد محیطی مانند باد و باران بیشتر از مالچهاي آلی مانند کاغذ میباشد. در نمونهبرداري اول تأثیر ماچ کاه و کلش بر علفهاي هرز معنیدار نبود اما در نمونهبرداري دوم این مالچ موجب کاهش معنیدار در صفات مورد اندازهگیري شد
