بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر محلول پاشی اسید هیومیک برخصوصیات مرفولوژیکی و عملکردی باقلا - رقم برکت - آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار در سال 1393 در چالوس اجرا شد. فاکتورهای مورد بررسی شامل زمان محلول پاشی در سه سطح - قبل از کاشت، اواسط رشد رویشی و ابتدای رشد زایشی - و مقدار محلول پاشی اسید هیومیک در چهار سطح - 0، 200، 300 و 400 میلی گرم در لیتر در هکتار - بود. در این آزمایش از اسید هیومیک با نام تجاری - ORGANIC % 100 - HUMIFERST که دارای % 17 عصاره کودهای کل، % 12 اسید هیومیک، % 5 اسید فلویک و % 6 اکسید پتاسیم - - K2O بود استفاده شد. واکنش عملکرد و اجزای عملکرد به زمان محلول پاشی متفاوت بود.
نتایج تجزیه واریانس حاصل از این پژوهش نشان داد که اثر تکرار توانسته بر صفات ارتفاع بوته و وزن 100 دانه به ترتیب تأثیر مثبت و معنی داری را در سطح % 1 و % 5 داشته باشد. اثر اصلی میزان اسید هیومیک بر صفات ارتفاع بوته و ارتفاع اولین غلاف به ترتیب در سطح % 1 و % 5 معنی دار شد. همچنین، اثر زمان مصرف اسید هیومیک بر صفت ارتفاع اولین غلاف در سطح % 1 و در سایر صفات وزن 100 دانه، عملکرد دانه و شاخص برداشت در سطح احتمال % 5 معنی دار شد. تأثیر متقابل میزان اسید هیومیک×زمان مصرف اسید هیومیک توانسته بر صفات ارتفاع بوته، ارتفاع اولین غلاف و عملکرد دانه در سطح % 5 مثبت و معنی دار شد. در سایر صفات اختلاف معنی داری مشاهده نشد. مقایسه میانگین داده ها نشان داد که، زمانهای مختلف محلول پاشی در اواسط رشد رویشی بر وزن 100 دانه، عملکرد دانه و شاخص برداشت بیشترین تأثیر را داشت، در حالی که، محلول پاشی در قبل از کاشت توانسته تنها بر صفت ارتفاع اولین غلاف بالاترین اثر را داشته باشد.
مقایسه میانگین اثر متقابل میزان اسید هیومیک×زمان مصرف اسید هیومیک نشان داد که بالاترین ارتفاع بوته با محلول پاشی در ابتدای رشد زایشی به میزان 400 میلی گرم در لیتر در هکتار مشاهده شد. برای صفت ارتفاع اولین غلاف بالاترین سطح در زمان قبل از کاشت و مقدار 200 میلی گرم در لیتر در هکتار اسید هیومیک مشاهده شد. در حالی که، بالاترین سطح عملکرد دانه به اواسط رشد رویشی به میزان 300 میلی گرم در لیتر در هکتار اسید هیومیک بدست آمد. در مجموع می توان گفت که استفاده از اسید هیومیک به دلیل اثرات مختلف فیزیولوژیکی، علاوه بر افزایش عملکرد باقلا، می تواند در جهت کاهش مصرف کودهای شیمیایی و همچنین کاهش آلودگی محیط زیست نقش مثبتی را ایفا کند.
واژه های کلیدی: اسید هیومیک، خصوصیات مرفولوژیکی، عملکرد، باقلا.
مقدمه
افزایش عملکرد محصولات زراعی یکی از اهداف مشترک محققین اصلاح نباتات و زراعت می باشد و افزایش عملکرد باقلا به دلیل مصرف زیاد این ماده غذایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است، بنابراین استفاده از کودهای طبیعی از جمله اسید هیومیک بدون اثرات مخرب زیست محیطی جهت بالا بردن عملکرد دانه در باقلا به خصوص در شرایط متغیر محیطی میتواند موثر واقع شود - . - Samavat & Malakuti, 2005 مواد هیومیکی شامل مخلوطی از ترکیبات آلی مختلف هستند که از باقیمانده گیاهان و حیوانات حاصل می شوند - . - Maccarthy, 2001 اسید هیومیک یکی از بهترین کودهای بیولوژیک است که از تجزیه میکروبی، بیولوژیکی و شیمیایی مواد آلی بدست می آید.
اسید هیومیک سبب حاصلخیزی خاک و بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مانند نفوذپذیری، تهویه، دانه بندی، ظرفیت نگهداری آب در خاک، تحرک و در دسترس قرار دادن مواد غذایی می شود. افزایش جذب نیتروژن ، فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم از طریق قابلیت تحرک این عناصر گزارش شده است - Khan et al., . - 2012 اثرات مفید اسید هیومیک به عوامل مختلفی مانند نوع گونه گیاهی، زمان مصرف، نحوه مصرف و مقدار مصرف اسید هیومیک وابسته است. اثرات سودمند مصرف اسید هیومیک در جوانه زنی، افزایش سرعت جوانه زنی، طول و وزن خشک ریشه چه و کاهش متوسط زمان لازم برای جوانه زنی گیاهان زراعی مانند گندم با مصرف 54 میلی گرم در لیتر اسید هیومیک گزارش شده است - . - Sabzevari et al., 2010
در مورد لوبیا گزارش شده است که محلول پاشی اسید هیومیک نسبت به مصرف خاکی آن سبب افزایش بیشتر رشد گیاه، تعداد غلاف در گیاه، وزن غلاف، میزان پروتئین و کلروفیل در گیاه از طریق سرعت و میزان جذب مواد غذایی شده است - Delfine . - El-Bassiony et al., 2010 و همکاران - - 2005 گزارش کردند کاربرد اسید هیومیک به صورت محلول پاشی در گندم موجب افزایش 24درصدی عملکرد در این گیاه شد. Hakan و همکاران - 2011 - اثر اسید هیومیک را بر رشد ذرت در خاکهای آهکی در شرایط گلخانه مورد بررسی قرار دادند، نتایج تحقیق آنها نشان داد که دوزهای مختلف محلول پاشی اسید هیومیک اثر متفاوت و معنی داری را بر وزن خشک گیاه داشته است. Verlinden و همکاران - 2010 - در پژوهشی اثر اسید هیومیک را بر چند گونه گراس مورد مطالعه قرار دادند، آنها دریافتند کاربرد اسید هیومیک موجب افزایش شاخ و برگ گیاهان مرتعی می شود.
در بررسی اثر اسید هیومیک بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت نیز نشان داده شده است که مصرف 3500 و 4500 گرم در هکتار اسید هیومیک عملکرد دانه ذرت را به دلیل افزایش شاخص و دوام سطح برگ، افزایش تعداد دانه در ردیف و طول بلال افزایش می دهد و مصرف 4500 گرم در هکتار اسید هیومیک بالاترین عملکرد اقتصادی را در ذرت موجب شد - . - Ghorbani et al. 2010 در مورد ارزن مرواریدی نیز، بالاترین ارتفاع گیاه، تعداد شاخه جانبی، عملکرد، وزن هزار دانه و غلظت پروتئین خام با محلول پاشی اسید هیومیک بدست آمد، در حالی که مصرف خاکی اسید هیومیک بیشترین وزن هکتولیتر دانه را موجب شد - . - Saruhan et al., 2011 هدف از اجرای این آزمایش، کاربرد سطوح مختلف اسید هیومیک برخصوصیات مرفولوژیکی و عملکردی باقلا - رقم برکت - می باشد.
مواد و روش ها
این آزمایش در سال زراعی 1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس، با عرض جغرافیایی 40 درجه و58 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 53 درجه و69 دقیقه شرقی وارتفاع+3 متر از سطح دریا اجرا شد. خاک محل اجرای طرح، از نوع لومی رسی شنی و هدایت الکتریکی 0/41 دسی زیمنس بر متر و مقدار ماده آلی 0/86 درصد وpH خاک 7/2 ، میزان مواد خنثی شونده آهک فعال خاک - 8 - TNV %، میزان عناصر کاتیونی فعال خاک - % 12/17 - CEC ، نیتروژن خاک 0/03 درصد ومقدار فسفر موجود در خاک ppm16/8 و پتاسیم ppm 88 می باشد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. فاکتورهای مورد بررسی شامل زمان محلول پاشی در سه سطح - قبل از کاشت، اواسط رشد رویشی و ابتدای رشد زایشی - و مقدار محلول پاشی اسید هیومیک در چهار سطح - 0، 200، 300 و 400 میلی گرم در لیتر در هکتار - بود.
در این آزمایش از اسید هیومیک با نام تجاری - ORGANIC % 100 - HUMIFERST که دارای % 17 عصاره کودهای کل، % 12 اسید هیومیک، % 5 اسید فلویک و % 6 اکسید پتاسیم - - K2O بود استفاده شد. زمین محل آزمایش در اوایل آبان ماه سال 1393 شخم و به منظور ازبین بردن کلوخهها دیسک زده شد و هر تکرار دارای 12کرت و ابعاد کرتهای آزمایشی 1/50 × 3 متر بوده و هر کرت نیز دارای ردیف کاشت موازی خواهد بود. فاصله بین ردیفهای کاشت 25 سانتیمتر و فاصله بوته ها روی ردیف 15 سانتیمتر خواهد بود که برای همه ی کرتها به طور یکسان اعمال شد. فاصله کرتها از یکدیگر 20 سانتیمتر و فاصله بلوکها از یکدیگر 1 متر در نظر گرفته شد. تاریخ کاشت با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه در اواسط آذر ماه 1393انجام گرفت.
در پایان فصل رُشد، ردیفهای طرفین هر کرت 1 متر از ابتدا و انتها به عنوان اثر حاشیه حذف شده و سطح باقیمانده جهت تعیین عملکرد و اجزای عملکرد برداشت شد. همزمان با برداشت از درون سطح نمونه برداری انجام گرفت، بدین صورت که از هر یک از کرتهای مورد آزمایش تعداد 5 بوته به طور تصادفی برداشت و اجزای عملکرد آن از قبیل وزن 100 دانه اندازه گیری شد. برای تعیین عملکرد دانه در هر کرت، پس از حذف حاشیه ها، سطحی معادل یک متر مربع از هر کرت برداشت و پس از خشک شدن، وزن دانه ها و شاخص برداشت تعیین شد. شاخص برداشت از تقسیم عملکرد دانه بر عملکرد بیولوژیک 100 × به دست آمد. در پایان تجزیه آماری داده ها، با استفاده از نرم افزارهای MSTAT-C وExcel تجزیه و براساس از آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح احتمال % 1 مقایسه میانگین ها انجام گرفت.
نتایج و بحث
ارتفاع بوته:
تجزیه واریانس داده ها نشان داد که اثرات اصلی تکرار و میزان اسید هیومیک بر ارتفاع گیاه باقلا در سطح 1 درصد معنی دار است، همچنین اثر متقابل میزان اسید هیومیک × زمان مصرف اسید هیومیک در سطح 5 درصد معنی دار بود - جدول-. - 1 بیشترین ارتفاع گیاه - 154.2 سانتی متر - با مصرف 400 میلی گرم در لیتر در هکتار اسید هیومیک در ابتدای رشد زایشی مشاهده شد - جدول-. - 3 براساس نتایج بدست آمده مشخص گردید که مصرف اسید هیومیک موجب افزایش صفات مرفولوژیک باقلا می گردد. Verlindenو همکاران - 2010 - دریافتند کاربرد هیومیک اسید موجب افزایش شاخ و برگ گیاهان مرتعی می شود. همچنین در بررسی ها مشخص گردید که اسید هیومیک می تواند ارتفاع گیاه تا اولین برگ و طول گیاه از یقه تا بزرگترین برگ را افزایش دهد به عبارت دیگر رشد طولی گیاه بیشتر می شود.
Eyheraguibel و همکاران - - 2008 اثر اسید هیومیک را بر جوانه زنی بذر ذرت مورد بررسی قراردادند آنها دریافتند که اسید هیومیک می تواند موجب رشد ساقه اصلی گیاه گردد. که این نتایج با نتایج به دست آمده در این آزمایش مطابقت دارد. سبزواری و خزاعی - - 2010 نشان دادند که بهترین زمان محلول پاشی، ظهور برگ پرچم در گندم است که در این دوره رشدی، بیشترین ارتفاع ساقه از غلظت 200 و 300 میلی گرم در لیتر اسید هیومیک بدست آمد. بین زمان محلول پاشی در مرحله ساقه رفتن و ظهور برگ پرچم اختلاف معنی داری دیده نشد. غلظت 100 میلی گرم در لیتر اسید هیومیک هم در محلول پاشی طی زمان ظهور برگ پرچم مؤثرتر از سایر زمانها بود.
کمترین اسید هیومیک بر ارتفاع ساقه از محلول پاشی در مرحله پنجه زنی مشاهده شد - Sabzevari and . - Khazaei, 2010 اگرچه Khan و همکاران - - 2012 گزارش کردند که مصرف اسید هیومیک سبب افزایش معنی دار ارتفاع بوته نخود نسبت به شاهد می شود. گزارش شده است که استفاده از 100 گرم پودر اسید هیومیک به صورت خاک مصرف در زمان کاشت نسبت به عدم مصرف یا مصرف 200 گرم در هکتار آن سبب افزایش بیشتری در ارتفاع ارقام مختلف نخود شد که این افزایش ارتفاع بوته در ارقام مختلف متفاوت بود - . - Khan et al., 2012 افزایش 3/85 درصدی ارتفاع بوته گیاه نخود نسبت به تیمار شاهد در اثر مصرف کود بیولوژیک نیتراژین + بیوسوپر نیز گزارش شده است . - Rabieyan et al., 2009 - در مطالعه دیگری اسید هیومیک سبب افزایش قطر و ارتفاع گیاه منداب شد - . - Albayrak &Camas, 2005
ارتفاع اولین غلاف:
تجزیه واریانس داده های حاصل از آزمایش نشان داد که زمان مصرف اسید هیومیک افزایش معنی داری را در سطح 1 درصد بر ارتفاع اولین غلاف گیاه باقلا داشت. امّا اثرات اصلی میزان اسید هیومیک و اثر متقابل میزان اسید هیومیک × زمان مصرف اسید هیومیک در سطح 5 درصد معنی دار شد - جدول-. - 1 بیشترین ارتفاع اولین غلاف - 54.2 سانتی متر - با مصرف 200 میلی گرم در لیتر در هکتار اسید هیومیک در زمان قبل از کاشت مشاهده شد - جدول . - 3- براساس نتایج بدست آمده مشخص گردید که زمان مصرف اسید هیومیک در مرحله قبل از کاشت موجب افزایش این صفت باقلا گردیده است. به نظر می رسد افزایش رشد رویشی به دلیل مصرف اسید هیومیک و افزایش غلظت عناصر غذایی مانند نیتروژن سبب شد که مقدار مواد غذایی بیشتری در دسترس گیاه قرار گرفته و این امر ضمن تولید غلاف در بوته، با عث افزایش ارتفاع غلاف در گیاه گردید.
وزن 100 دانه:با توجه به نتایج تجزیه واریانس حاصل از آزمایش، اثرات اصلی تکرار و زمان مصرف اسید هیومیک توانسته بر وزن 100 دانه گیاه تأثیر معنی دار 5 درصدی بگذارد. امّا اثرات میزان اسید هیومیک و همچنین اثر متقابل میزان اسید هیومیک×زمان مصرف اسید هیومیک تأثیر معنی داری بر وزن 100 دانه نداشته است، که نشان می دهد تغییرات محیطی بر وزن 100 دانه اثر داشت و موجب عدم اختلاف معنی دار شده است - جدول-. - 1 در مطالعه ای افزایش معنی داری در وزن هزار دانه با کاربرد کودهای آلی هوموسی صورت نگرفت - . - Eghbal and Power, 1999 مهمترین جزء عملکرد در باقلا وزن هزار دانه می باشد نتایج آزمایش نشان داد که اثر محلول پاشی اسید هیومیک در طی دوره رشد بر وزن 100 دانه باقلا اثر
