بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور ارزیابی تأثیر کاربرد اسید آسکوربیک، اسید هیومیک و کودهاي آلی بر بعضی صفات مورفولوژیکی و عملکرد کمی و کیفی بادرشبو، آزمایشی بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1396 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه تبریز اجرا شد. تیمارها شامل عامل اول مصرف کود آلی در سه سطح - شاهد، مصرف 30 تن در هکتار کود دامی و مصرف 15 تن در هکتار ورمیکمپوست - و عامل دوم کاربرد اسید آسکوربیک واسید هیومیک در چهار سطح - شاهد، اسید آسکوربیک، اسید هیومیک و اسید آسکوربیک + اسید هیومیک - بودند. نتایج نشان داد که اثر کاربرد کودهاي دامی و ورمیکمپوست بر ارتفاع بوته، تعداد ساقه فرعی، تعداد ساقه گلدهنده، عملکرد ماده خشک، درصد اسانس و اثر اسید هیومیک و اسید آسکوربیک بر ارتفاع بوته، تعداد ساقه گلدهنده، عملکرد ماده خشک و درصد اسانس معنیدار شد. براساس نتایج مقایسه میانگینها، بیشترین ارتفاع بوته، تعداد ساقه فرعی و گلدهنده و عملکرد ماده خشک با کاربرد 15 تن در هکتار کود ورمیکمپوست بهدست آمد. بیشترین تعداد ساقه فرعی و عملکرد ماده خشک با کاربرد هردو اسید آسکوربیک واسید هیومیک بهدست آمد. بیشترین درصد اسانس در تیمارهاي محلولپاشی اسید هیومیک + اسید اسکوربیک با ورمی کمپوست 0/61 - درصد - و با کود دامی 0/54 - درصد - حاصل شد. بهطور کلی میتوان نتیجهگیري کرد که کاربرد کودهاي آلی و اسید هیومیک و اسید آسکوربیک سبب بهبود عملکرد کمی و یا کیفی شدهاند.
مقدمه
بادرشبی - بادرشبو - گیاهی علفی و یکساله از خانوادة نعناعیان است و برگها و ساقههاي جوان آن معطر و حاوي اسانس میباشند. از اسانس بادرشبی در صنایع مختلف داروسازي، غذایی، نوشابهسازي و آرایشی و بهداشتی استفاده میشود .کاربرد کودهايآلی موجب بهبود مواد آلی خاك و عرضه مناسب عناصر غذایی و نیز افزایش کیفیت محصول بهویژه در تولید گیاهان دارویی در سامانههاي کشاورزي پایدار و ارگانیک میشود. گزارش شده است که کاربرد کود دامی درصد و عملکرداسانس و عملکرد دانه گشنیز را افزایش داد . - 4 - در مطالعهاي دیگر مشخص شد که کاربرد ورمیکمپوست در گیاه سورگوم دانه اي نسبت به شاهد، باعث بهبود عملکرد بیولوژیک شده است. اسید هیومیک یک ترکیب پلیمري طبیعی است که میتواند جهت افزایش محصول و کیفیت آن بهکار گرفته شود . - 5 - اسید هیومیک علاوه بر مؤثر بودن در جذب عناصر، داراي اثرات متعددي از جمله ارتقاي خواص فیزیکی و شیمیایی خاك از طریق افزایش نفوذپذیري و ظرفیت نگهداري آب در خاك، کمپلکس کردن یونهاي فلزي و افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی میباشد . - 14 - برغمدي و نجفی - 2 - گزارش کردند که کاربرد اسید هیومیک باعث افزایش عملکرد بیولوژیک، وزن هزاردانه، عملکرد دانه، درصد اسانس و عملکرد اسانس گیاه دارویی زنیان شد. اسید آسکوربیک از مهمترین آنتی اکسیدانهاي گیاهی است که براي کاهش دادن اثر مخرب گونههاي اکسیژن فعال در گیاهان نقش دارد . - 16 - اخیراً گزارش شده است که اسید آسکوربیک نقش مهمی در حفاظت از گیاهان در برابر تنشهاي محیطی از قبیل فلزات سنگین، شوري، آفتکشها و تابش ماوراء بنفش خورشید دارد . - 10 - پژوهشگران بیان کردند که اسید آسکوربیک سبب افزایش بردباري به تنش شوري کلرید سدیم و کاهش اثرهاي مضر آن در گیاه سیاهدانه شد . - 9 - هدف از اجراي این آزمایش بررسی اثر کاربرد اسید هیویک و اسید آسکوربیک بر بعضی صفات مورفولوژیکی و عملکرد بادرشبی تحت تأثیر کودهاي دامی و ورمیکمپوست بود.
مواد و روشها
این پژوهش درسال 1396 بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقات کشاورزي دانشگاه تبریز اجراشد. تیمارها شامل عامل اول مصرف کود آلی در سه سطح - شاهد، مصرف 30 تن در هکتار کود دامی، مصرف 15 تن در هکتار ورمیکمپوست - و عامل دوم در چهار سطح شامل شاهد، اسید آسکوربیک، اسیدهیومیک، اسید آسکوربیک + اسیدهیومیک بودند. پودر اسیدهیومیک - حاوي 95 درصد اسیدهیومیک - با غلظت 12 درصد و اسیدآسکوربیک با غلظت یک میلیمولار در دو مرحله ساقهدهی و قبل از گلدهی گیاه مصرف شد. کود دامی و ورمیکمپوست قبل از کاشت مصرف شدند. بذور مورد استفاده از شرکت پاکان بذر اصفهان تهیه شد. کاشت بهصورت جوي پشتهاي بود. فاصله پشته ها از یکدیگر نیممتر و فاصله کاشت بذور 10 سانتیمتر لحاظ شد. عمق کاشت به علت ریز بودن بذر کمتر از 0/5 سانتیمتر در نظر گرفته شد و کاشت بهصورت هیرمکاري انجام شد. براي اندازهگیري عملکرد ماده خشک از هر کرت آزمایشی در مرحله گلدهی بخش هوایی گیاهان - یک متر مربع - برداشت و پس از خشک کردن در سایه و توزین عملکرد ماده خشک بهدست آمد. استخراج اسانس اندامهاي هوایی خشک شده با روش تقطیر با بخار آب و استفاده از دستگاه کلونجر انجام گرفت. عملکرد اسانس از حاصلضرب درصد اسانس در عملکرد ماده خشک محاسبه گردید. دادههاي بهدست آمده با استفاده از نرم افزار آماري MSTAT-C تجزیه و تحلیل شدند و براي مقایسه میانگینهاي صفات مورد ارزیابی از روش LSD در سطح احتمال پنج درصد استفاده شد.
نتایج و بحث
صفات موروفوژیکی: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر کاربرد کودهاي آلی و محلولپاشی بر ارتفاع بوته در سطح احتمال 5 درصد معنیدار شد. کاربرد ورمیکمپوست و کود دامی بترتیب باعث افزایش 10 و 3/5 درصدي ارتفاع بوته نسبت به شاهد شدند - شکل-1الف - . مقایسه میانگینها نشان داد که محلولپاشی اسید آسکوربیک و اسید هیومیک به صورت مجزا یا در ترکیب بدون تفاوت معنیدار با همدیگر باعث افزایش معنیدار ارتفاع بوته نسبت به شاهد شد - شکل -2الف - . بهدلیل بالا بودن میزان عناصر غذایی بهخصوص نیتروژن در ورمیکمپوست نسبت به سایر ترکیبات مورد استفاده و در نتیجه تحریک رشد رویشی گیاه ارتفاع بوتهها در این تیمار افزایش یافت. یادآو و همکاران - 17 - افزایش ارتفاع گیاه دارویی اسفرزه بر اثر مصرف کودهاي دامی را گزارش کردند. استفاده از اسیدهیومیک باعث افزایش رشد اندامهاي هوایی میگردد، که دلیل آن افزایش جذب عناصري نظیر ازت، کلسیم، فسفر، پتاسیم، منگنز، آهن، روي و مس میباشد . - 13 -
شکل-1 مقایسه میانگینهاي اثر کاربرد کودها دامی و ورمی کمپوست بر الف: ارتفاع بوته بادرشبی - P<0/05 - ، ب : تعداد ساقه فرعی - - P<0/05،
تعداد ساقه گلدار - P<0/05 - و د: عملکرد ماده خشک - بترتیب - P<0/01 در بادشبو. حروف متفاوت در هر ستون نمایانگر تفاوت معنیدار در سطح
احتمال 5 درصد بر اساس آزمون LSD است.
اثر کاربرد کود آلی بر تعداد ساقه فرعی و تعداد ساقه گلدهنده در سطح احتمال 5 درصد و اثر محلولپاشی بر تعداد ساقه گلدهنده در سطح احتمال یک درصد معنیدار شد. براساس نتایج مقایسه میانگینها بیشترین تعداد ساقه فرعی 9/4 - عدد - و ساقه گلدهنده 6/6 - عدد - با کاربرد ورمیکمپوست بهدست آمد که نسبت به شاهد بترتیب 15/1 و 24/5 درصد افزایش داشت - شکل-1ب و شکل-1ج - . بیشترین تعداد ساقه گلدهنده با محلولپاشی اسید آسکوربیک+ اسید هیومیک بهدست آمد که نسبت به شاهد 31/6 درصد افزایش نشان داد - شکل-2ب - . بهبود بستر رشد و افزایش رشد رویشی گیاه بهخصوص تا پیش از مرحله گلدهی، میتواند منجر به ظهور تعداد ساقههاي فرعی بیشتر در گیاه شود. جهان و کوچکی - 3 - گزارش کردند که با مصرف 30 تن در هکتار کود دامی، تعداد ساقه فرعی در گیاه بابونه افزایش یافت. در آزمایشی دیگر کاربرد نوعی کمپوست باعث افزایش وزن تر و خشک ساقه ریحان شد . - 15 - محققان در تحقیقی گزارش کردند مواد هیومیکی بر رشد گیاهان و جذب مواد معدنی تأثیر داشته و باعث افزایش تعداد ساقه، رشد جوانهها، تکامل گل و افزایش تعداد گل میشود
شکل-2 مقایسه میانگینهاي اثر محلولپاشی اسیدهیومیک و اسید آسکوربیک بر الف: ارتفاع بوته بادرشبی - P<0/05 - ، ب: تعدا ساقه گلدهنده
- P<0/01 - و ج: عملکرد ماده خشک - P<0/05 - در بادشبو. حروف متفاوت در هر ستون نمایانگر تفاوت معنیدار در سطح احتمال 5 درصد بر اساس
آزمون LSD است.
عملکرد ماده خشک:
عملکرد ماده خشک در سطح احتمال یک درصد تحت تأثیر کاربرد کود آلی و در سطح احتمال 5 درصد تحت تأثیر محلولپاشی قرار گرفت. بیشترین مقدار ماده خشک 2314 - کیلوگرم در هکتار - با کاربرد ورمیکمپوست به دست آمد که نسبت به کود دامی و شاهد بهترتیب 17/6 و 32/1 درصد افزایش داشت - شکل -1 د - . مقایسه میانگین مربوط به اثر محلولپاشی بر عملکرد ماده خشک نشان داد که هر سه تیمار محلولپاشی بدون تفاوت معنیدار با همدیگر باعث افزایش معنیدار عملکرد ماده خشک نسبت به شاهد شد ولی تیمار ترکیبی - اسید هیومیک+ اسید آسکوربیک - بیشترین افزایش 36/5 - درصد - را بر صفت مذکور داشت به نظر میرسد کودهاي دامی با دارا بودن عناصر پرمصرف و به مقدار کمتري ریز مغذيها، خاك را در دراز مدت در جهت تعادل پیش خواهند برد. نتایج مشابهی در رابطه با اثر مثبت کودهاي دامی بر افزایش وزن خشک تک بوته گیاه دارویی بابونه
