بخشی از مقاله
اثر محلول پاشی سیلیسیم بر روي عملکرد و مقاومت در برابر کرم ساقه خوار برنج رقم طارم محلی با اضافه کردن نیتروژن
چکیده
این مطالعه با هدف بررسی عملکرد و مقاومت در برابر کرم ساقه خوار برنج رقم طارم محلی تحت تأثیر مقادیر مختلف سیلیسیم و نیتروژن در مزرعه تحقیقاتی شرکت زراعی دشت ناز ساري در سال زراعی 1392 به صورت فاکتوریل 4×4 در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. چهار سطح مختلف کود سیلیکات پتاسیم مایع حاوي 30 درصد سیلیس با مقادیر Si1=0)، Si2=1، Si3=1/5 و Si4=2 لیتر بر هکتار) و کود نیتروژن در چهار سطح با مقادیر N1=45)، N2=80، N3=115 و N4=150 کیلوگرم بر هکتار از منبع اوره) به عنوان تیمار مدنظر قرار گرفتند. نتایج نشان داد که اثر ساده سطوح مختلف سیلیسیم بر عملکرد شلتوك معنیدار (p≤0/01) بود؛ به طوریکه بیشترین عملکرد شلتوك با 5332/08 کیلوگرم بر هکتار براي میزان مصرف 1/5 لیتر سیلیسیم بر هکتار حاصل شد. درصد خوشه-
هاي سفید شده نیز بطور معنیداري (p≤0/01) تحت تاثیر سطوح مختلف سیلیسیم قرار گرفت؛ به طوریکه کمترین میزان آسیب در برابر کرم ساقه خوار در تیمار 2 لیتر سیلیسیم بر هکتار با 1/64 درصد خوشههاي سفید شده مشاهده شد. بدین ترتیب، با توجه به نتایج این آزمایش به منظور بهبود تولید برنج رقم طارم محلی به عنوان یکی از محصولات ارزشمند میتوان میزان مصرف 1/5 لیتر سیلیسیم بر هکتار را مدنظر قرار داد.
واژگان کلیدي: خوشه هاي سفید شده، رقم کیفی، کارایی مصرف، آفات، نهادههاي کشاورزي.
مقدمه
برنج یکی از محصولات استراتژیک ایران و جهان است که پس از گندم بیشترین سطح زیر کشت در دنیا را دارد ( IRRI, .(2008 سطح زیر کشت برنج کشور 590 هزار هکتار با متوسط عملکرد 4732 کیلوگرم بر هکتار است که تمامی آن زیر کشت آبی است (جهاد کشاورزي، .(1391 سطح زیر کشت برنج در استان مازندران 239 هزار هکتار میباشد که 39/6 درصد از سطح زیر کشت این محصول را در کشور به خود اختصاص داده است که تولیدکننده 42/7 درصد از شلتوك کشور با 1190 هزار تن شلتوك است (جهاد کشاورزي، .(1391 در سالهاي اخیر رشد جمعیت و در نتیجهي آن افزایش تقاضا براي مواد غذایی سبب شده است تا با بکارگیري راهکارهاي متعدد گامهاي مؤثري درجهت افزایش کمی و کیفی محصول برنج برداشته شود. یکی از این روشها تغذیه مناسب گیاه بوسیله استفاده صحیح و کارآمد از کودهاي شیمیایی و همچنین جلوگیري از خسارت آفات برنج با روشهاي مناسب براي افزایش عملکرد میباشد، که علاوه بر افزایش کارائی مصرف نهادههاي کشاورزي سبب افزایش تولید کمی و کیفی محصول در واحد سطح میگردد. در سالهاي اخیر تحقیقاتی روي اثرات کودهاي شیمیایی مختلف بر عملکرد و ویژگیهاي کیفی ارقام مختلف برنج در نقاط مختلف جهان باهدف بهبود رشد و عملکرد و مبارزه با آفات این گیاه مهم زراعی انجام شده است که از جمله این کودها میتوان به سیلیسیم و نیتروژن اشاره کرد.
سیلیس یکی از فراوان ترین عناصر در خاکستر گیاهان (Jones and Handereck, 1976) و دومین عنصر بسیار فراوان در خاك است که استفاده از آن براي پایداري عملکرد محصول برنج ضروري است .(Datnoff et al., 1997; Mauod et al., 2003) جذب سیلیس در ارقام مختلف گیاه برنج متفاوت است .(Alina, 1984) طبق مطالعات صورت گرفته با افزایش مصرف سیلیس
غلظت سیلیس در ساقه برنج افزایش پیدا میکند که در نتیجهي آن ساقه گیاه برنج زبر و خشبی شده که مانع از تغذیه ساقه گیاه توسط کرم ساقه خوار برنج میشود .(Voleti et et al., 2008; Datnoff et al ., 1997) یوشیدا و همکاران نیز گزارش کردند کمبود سیلیس در گیاه برنج رشد را به تاخیر انداخته و باروري را کاهش میدهد، همچنین آنان بیان کردند که کمبود سیلیس میتواند علائم متفاوتی داشته باشد و وجود سیلیس باعث افزایش عملکرد میشود .(Yoshida et al., 1962) نتایج مطالعات صورت گرفته نیز نشان میدهد سیلیس در کاهش آسیب پذیري گیاهان در برابر آفات از جمله کرم ساقه خوار موثر بوده است(.(Keeping and Meyer , 2006; Hosseini et al., 2010 در بین عناصر نیتروژن سومین عنصر مورد نیاز گیاه برنج از نظر مقدار جذب پس از سیلیس و پتاس است (عرفانی، .(1379 همچنین نیتروژن در بین عوامل مؤثر در عملکرد، نقش مهمی دارد (ملکوتی و کاووسی، .(1383
از جمله آفات متعددي که در شالیزارها به بوتههاي برنج خسارت وارد میکنند آفت ساقه خوارها میباشد. یکی از مخرب ترین آفات در مزارع برنج دنیا از جمله ایران بویژه در استانهاي شمالی کشور کرم ساقه خوار برنج می باشد که جهت افزایش کمی و کیفی محصول کنترل ان لازم و ضروري است (خسروشاهی و همکاران، .(Khan et al., 2003; 1358 این آفت، بوته هاي برنج را در مراحل مختلف رشد و نمو مورد حمله قرار داده و موجب ایجاد خسارت هایی مانند سفید شدن خوشهها می-
گردد .(Magbanua et al., 1995) طبق گزارشات صورت گرفته در صورت عدم مبارزه با کرم ساقه خوار میتواند خسارتهاي جبران ناپذیري را به محصول وارد کند 3) تا 95 درصد خسارت به محصول چنانچه به موقع از حمله آفت به بوته هاي برنج جلوگیري نشود (Khan et al., 2003)، توانایی ایجاد 727 کیلوگرم در هکتار افت عملکرد (خسروشاهی و همکاران (1358 و از بین بردن بیش از 50 درصد از محصول در شرایط مساعد براي آفت (صائب و همکاران .((1375 عمواقلی طبري در ارزیابی خسارت کرم ساقه خوار روي سه رقم برنج طارم محلی، خزر و نعمت گزارش کرد که در رقم طارم محلی کاهش عملکرد ناشی از خسارت کرم ساقه خوار نواري برنج با توجه به آلودگی بوتهها 21 کیلوگرم بدست آمد (عمواقلی طبري، .(1385 بنابراین استفاده از کودهایی نظیر سیلیسیم علاوه بر تغذیه گیاه، میتواند از برنج در برابر افاتی ازجمله کرم ساقه خوار محافظت نماید.
با توجه به توضیحات داده شده سیلیسیم و نیتروژن یک عنصر ضروري براي برنج در طول رشد و نمو به شمار می رود. با توجه به اینکه گیاه برنج در مناطق شمال کشور جزء محصولات اصلی براي کشت محسوب میشود و با چالشهایی مانند عملکرد و کرم ساقه خوار که در رابطه با ارقام کیفی بیشتر است روبروست. درهمین راستا این آزمایش باهدف بررسی تأثیر مقادیر مختلف سیلیسیم و نیتروژن بر روي عملکرد و مقاومت در برابر کرم ساقه خوار بر روي برنج رقم طارم محلی انجام شد.
مواد و روشها
بهمنظور بررسی اثر محلول پاشی کود سیلیس بر عملکرد و مقاومت در برابر کرم ساقه خوار برنج رقم طارم محلی -
آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی شرکت زراعی دشت ناز ساري واقع در 16 کیلومتري شمال شرق ساري در استان مازندران و در حدود 13 کیلومتري جنوبی دریاي خزر، در سال زراعی 1392 به صورت فاکتوریل 4×4 در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. متغیرهاي مستقل شامل کود سیلیکات پتاسیم مایع حاوي 30 درصد سیلیس در چهار سطح با مقادیر Si1=0)، Si2=1، Si3=1/5 و Si4=2 لیتر در هکتار) و کود نیتروژن با منبع اوره نیز در چهار سطح با مقادیر N1=45)، N2=80،
N3=115 و N4=150 کیلوگرم در هکتار) بودند که در سه نوبت، در مراحل پنجه زنی، قبل از خوشه دهی و در مرحله پرشدن دانهها مورد استفاده قرار گرفتند. متغیرهاي وابسته شامل عملکرد شلتوك و مقاومت در برابر کرم ساقه خوار بود. پس از شخم اولیه و آمادهسازي زمین کرتبندي انجام شد. نشاها بافاصلهي 20 سانتیمتر بین ردیف و 20 سانتیمتر بر روي ردیف با رعایت فاصله از حاشیههاي هر کرت در تاریخ 24 خردادماه نشاکاري شدند بهطوریکه تراکم 250000 بوته در هکتار بهدست آمد. اعمال تیمارهاي سیلیسیم و نیتروژن به صورت محلول پاشی و دست پاشی صورت گرفت. کلیه عملیات داشت (آبیاري، مبارزه با علفهاي هرز و غیره) مانند سایر قطعات زیر کشت برنج شرکت زراعی دشت ناز ساري انجام شد. تعیین عملکرد نمونههاي تحت تیمارهاي مورد آزمایش از هر کرت به صورت تصادفی و بهوسیلهي کوادرات یک در یک متر که 16 بوته از هر کرت را در بر میگرفت در مرحله رسیدگی کامل فیزیولوژیکی 3) روز قبل از برداشت) مورد بررسی قرار گرفت. عملکرد شلتوك در رطوبت 14 درصد اندازهگیري شد. براي تعیین مقاومت در برابر کرم ساقه خوار برنج در بین تیمارها نیز درصد خوشه هاي سفید شده در هر کرت اندازه گیري شد.
براي تجزیه و تحلیل دادههاي آماري آزمایش از نرم افزار JMP4 استفاده شد و مقایسه میانگینها از طریق آزمون توکی
(HSD) در سطح احتمال پنج درصد انجام گردید.
بحث و نتایج
عملکرد شلتوك
نتایج نشان داد اثر سطوح مختلف سیلیسیم بر عملکرد شلتوك معنیدار (p≤0/01) شد (جدول .(1 همانطور که در شکل 1 مشاهده میشود، تفاوت عملکرد شلتوك در مقادیر مصرف 1، 1/5 و 2 لیتر سیلیسیم بر هکتار با تیمار عدم مصرف سیلیسیم معنیدار (p≤0/05) بود. میزان مصرف 1/5 لیتر سیلیسیم بر هکتار بیشترین عملکرد را با 5332/08 کیلوگرم بر هکتار در بین سطوح مختلف مصرف نیتروژن داشت. پس از آن بیشترین عملکرد در میزان مصرف 2 لیتر سیلیسیم بر هکتار با 4762/42 کیلوگرم بر هکتار حاصل شد. عدم مصرف سیلیسیم نیز با 3505/07 کیلوگرم بر هکتار کمترین عملکرد را در بین مقادیر مختلف مصرف سیلیسیم مورد بررسی داشت (شکل .(1 تاثیر سطوح مختلف مصرف نیتروژن و اثرات متقابل سطوح مختلف نیتروژن در سطوح مختلف سیلیسیم بر عملکرد شلتوك معنیدار نشد (جدول .(1 در مطالعهاي به منظور بررسی تأثیر مقادیر مختلف کود سیلیکاته بر رشد و عملکرد برنج رقم طارم هاشمی، با مصرف سیلیسیم، وزن خشک کل و عملکرد بصورت معنی-
داري افزایش یافت (فلاح و الیاسی، .(1391 برخی دیگر از محققین نیز نتایج مشابهی را بهدست آوردند و نقش مثبت سیلیسیم بر عملکرد برنج را گزارش کردند (ملکوتی و کاووسی، 1383؛ .(Zhang and Deren, 1998; Ma et al., 2001 به نظر میرسد این افزایش عملکرد در استفاده از مقدار مناسب سیلیسیم در اثر رشد مستقیم برگها و ساقه برنج و در نتیجهي آن استفاده کارامد از نور و همچنین بهبود تعداد دانه پر و وزن خشک خوشه، بوجود آمده باشد (فلاح و الیاسی، Savant et al., 1997; 1391.(Dobermann and Fairhust, 2000;
جدول (1) خلاصه جدول تجزیه واریانس براي اثر سطوح مختلف سیلیسم و نیتروژن بر روي عملکرد و مقاومت در برابر کرم ساقه خوار برنج طارم محلی
میانگین مربعات MS
منابع تغییرات
درجه آزادي عملکرد شلتوك در هکتار درصد خوشه هاي سفید شده
تکرار 2 11835726 97/394
سطوح مختلف سیلیس 3 6991337** 1500/39**
سطوح مختلف نیتروژن 3 1749679ns 17/832ns
سطوح مختلف سیلیس در سطوح مختلف نیتروژن 3 1726719ns 19/658ns
اشتباه 47 1035441 16/775
* و ** به ترتیب معنی دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد و ns غیر معنی دار
