بخشی از مقاله
مقدمه
ذرت جایگاه ویژهاي در جیرهي غذایی انسان داشته، لذا انجام تحقیقات گسترده در زمینه عملیات بهزراعی آن الزامی است تحت شرایط تنش قابلیت دسترسی به مواد غذایی، جذب و انتقال مواد دچار اختلال میگردد علت افزایش عملکرد دانه به بهبود گردهافشانی و تلقیح، عدم پوکی بلال و تعدیل در جذب عناصر غذایی نسبت داده شده است. گزارش نمودند که محلولپاشی روي در شرایط تنش آب تأثیر مثبتی بر رشد، عملکرد و اجزاي عملکرد گیاهان دارد. وزن دانه یکی از مؤلفههاي مهم عملکرد ذرت به شمار میآید.
این مؤلفه به میزان آسیمیلات موجود به ویژه در مراحل اولیه رشد دانه و از سوي دیگر ظرفیت و توانایی دانه در حال رشد در استفاده از آسیمیلات موجود بستگی دارد، بنابراین سرعت و طول دورهي پر شدن مؤثر دانه در تعیین حداکثر وزن خشک دانه اهمیت شایان توجهی دارند.
مواد و روش ها
این تحقیق به صورت آزمایش کرتهاي یکبار خرد شده بر پایه ي طرح بلوكهاي کامل تصادفی در 3 تکرار در تابستان سال 1390 در مزرعهاي واقع در 15 کیلومتري شهر اهواز انجام شد. عامل اصلی، تنش کمبود آب در سه سطح بدون تنش، عدم آبیاري در مرحلهي ظهور گلتاجی و عامل فرعی شامل محلولپاشی سولفاتروي از منبع سولفاتروي آبدار در3 نوبت با غلظت 2/5 گرم در هزار میلیلیتر آب در هنگام غروب آفتاب در چهار سطح بدون محلولپاشی ، محلولپاشی در مرحلهي 8 برگی، محلولپاشی در مرحلهي 12 برگی محلولپاشی در مرحلهي 8 و 12 برگی - به صورت توأم - بود.
به منظور تجزیه و تحلیلشدر دانه تحت تأثیر تیمارهاي مختلف، جمعاً 9 نمونهبرداري از هر کرت فرعی به عمل آمد. اولین نمونهبرداري 10 روز پس از گردهافشانی انجام گردید و پس از آن 8 نمونهبرداري بعدي به فاصلهي زمانی 5 روز تا زمان رسیدگی فیزیولوژیکی انجام شد. جهت محاسبه وزن خشک تکدانه در هر نمونهبرداري، مجموع وزن خشک دانهها بر تعداد آنها تقسیم شد. بعد از ترسیم منحنی تغییرات وزن تکدانه نقاطی که در مرحله رشد خطی قرار داشتند مشخص گردید و شیب خط حاصل که نمایانگر سرعت رشد دانه در مرحلهي خطی است، با استفاده از رابطه رگرسیونی y=a+bx محاسبه شد. دورهي پر شدن مؤثر دانه نیز از تقسیم وزن نهایی دانه بر سرعت پر شدن دانه بهدست آمد.
سایر صفات شامل عملکرد بیولوژیکی، عملکرد دانه، شاخص برداشت، وزن بلال، وزن هزاردانه، تعداد دانه در ردیف، تعداد ردیف دانه، تعداد کل دانه در بلال و قطر بلال با برداشت نهایی اندازهگیري شد. جهت آنالیز، تجزیه و تحلیل آماري از نرم افزار آماري SAS استفاده شد. همچنین براي مقایسات میانگین از روش آزمون دانکن استفاده گردید و رسم نمودارها و هیستوگرامها به وسیلهي نرمافزار Excel انجام گرفت.
نتایج و بحث عملکرد بیولوژیکی و دانه و شاخص برداشت تجزیه واریانس عملکرد بیولوژیکی و دانه نشان داد که اثر تیمار آبیاري و نیز اثر محلولپاشی سولفاتروي در سطح احتمال 1 درصد بر این صفات معنی دار بود درحالیکه اثر متقابل آنها معنی دار نشد کاهش فتوسنتز و افزایش تنفس گیاه در اثر تنش رطوبتی عملکرد بیولوژیکی را کاهش داد و کمبود آب در هنگام پیدایش گلتاجی و ابریشمدهی با کاهش تعداد دانه در بلال باعث بیشترین کاهش در عملکرد دانه گردید.
اثر تیمارهاي مورد بررسی و نیز اثر متقابل آنها بر شاخص برداشت معنیدار نشد به نظر میرسد که تیمار آبیاري عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک را به یک نسبت کاهش و تیمار محلولپاشی عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک را به یک اندازه افزایش داده است، بنابراین شاخص برداشت تحت تأثیر تیمارهاي مورد بررسی قرار نگرفت.
سرعت و دوره مؤثر پر شدن دانه
تجزیه واریانس نشان داد که اثر تنش خشکی بر این صفات معنیدار نبود ولی اثر محلولپاشی سولفاتروي و نیز اثر متقابل آن با تنش خشکی بر سرعت پر شدن دانه در سطح احتمال 1 درصد معنیدار شد به نظر میرسد کنترل ژنتیکی احتمالاً یک پدیدهي عمومی در کلیه گونههاي زراعی میباشد. در عین حال دو نکتهي محتمل در مورد این تنظیم شامل فراهمی مواد جذبی و سایر مواد خام از گیاه مادري می تواند سرعت رشد دانه را تنظیم کند یا به عبارت دیگر سرعت پر شدن دانه می تواند یک سازوکار مرتبط با بذر تعیین شود، شواهد غیر مستقیم حاصل از آزمایشات تغییر منبع و مخزن حاکی از آن است که سرعت رشد دانه به فراهم بودن مواد غذایی جذب شده توسط گیاه بستگی دارد.
تیمارهاي تغییر منبع –مخزن ممکن است بسته به مرحلهي رشد گیاه که این تیمارها اعمال میشوند اثرات مختلفی روي سرعت رشد دانه داشته باشند. زیرا سرعت رشد دانه تنها به تغییرات فراهمی مواد جذبی در هر بذر واکنش نشان میدهند از آن جایی که تیمار محلولپاشی سولفاتروي تأثیر معنیداري بر سرعت پر شدن دانه داشت، چنین به نظر می رسد که تغییر فراهمی عنصر روي براي دانه ممکن است حداکثر اثرات را بر توانایی بذر در تجمع ماده خشک داشته باشد.
وزن خشک تک دانه
تجزیه واریانس وزن خشک تکدانه نشان داد که اثر تیمار آبیاري بر این صفت معنیدار نبود ولی اثر محلولپاشی سولفاتروي و نیز اثر متقابل آن با تنش خشکی در سطح احتمال 1 درصد معنیدار شد عدم آبیاري در مرحلهي ظهور گلآذین نر از روند تجمع ماده خشک دانه بالاتري نسبت به سایر سطوح برخوردار بود و عدم آبیاري در مرحلهي شیري در پایین ترین سطح نسبت به سایر منحنیها قرار داشت حساسیت مرحله گلدهی به کمبود رطوبت با تأثیر بر دانههاي گرده و افزایش عقیمی آنها و نیز خشک شدن ابریشمها و کلاله باعث کاهش دانه در بلال میشود بنابراین کاهش تعداد دانه در بلال امکان استفاده سایر دانهها از مواد فتوسنتزي تولیدي را جهت افزایش وزن فراهم می سازد.
به نظر میرسد آبیاري مجدد پس از عدم آبیاري در مرحله گلدهی باعث افزایش دانهها میگردد. لذا در تیمار عدم آبیاري در مرحلهي گلدهی روند افزایش وزن دانهها نسبت به سایر تیمارها بالاتر بود. با بررسی نتایج می توان نتیجه گرفت که افزایش معنیدار سرعت پر شدن دانه در شرایط تیمار عدم آبیاري در مرحله گلدهی به دلیل کاهش معنیدار تعداد دانه در بلال که به احتمال قوي دلیل اختلال در تلقیح دانهها بود عامل اصلی افزایش وزن تکدانه باشد که با توجه به روابط اجزاء عملکرد دانه که کاهش در هر یک از اجزاء به درجات مختلف با افزایش در سایر اجزاء عملکرد جبران می شود افزایش وزن تکدانه قابل توجیه است.
با وجود اینکه منحنی رشد دانه در تیمار آبیاري کامل پایینتر از تیمار عدم آبیاري در مرحله گلدهی قرار گرفت، ولی تعداد دانه بیشتر در این تیمار باعث شد که عملکرد دانه تیمار شاهد با وجود وزن تکدانه کمتر در سطح بالاتري نسبت به تیمار عدم آبیاري در مرحله شیري باشد. در مرحله شیري به دلیل کاهش رطوبت در اثر عدم آبیاري، تجمع مادهي خشک در دانهها به شدت کاهش یافته و باعث کاهش معنی دار سرعت پرشدن و در نهایت وزن دانه گردید.
محلولپاشی در دو مرحله با تأمین روي مورد نیاز باعث افزایش سرعت پر شدن دانه به 8/89 میلیگرم در روز گردید. که می توان علت این امر را اثر روي در افزایش سرعت تجمع مواد غذایی در دانه در نظر گرفت. افزایش معنیدار سرعت پر شدن این تیمار در مقایسه با سایر تیمارها باعث تجمع مادهي خشک بیشتر در این تیمار شد. زیرا دورهي پر شدن این 4 تیمار تغییري ندارد.
