بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تاثیر محلول پاشی سولفات روی در شرایط تنش گرمای انتهای فصل بر گندم رقم چمران 2 در شمال خوزستان، آزمایشی در سال زراعی 1394 -95 به صورت طرح کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه سطح تاریخ کاشت 9/15 - ، 10/15 و - 94/11/15 به عنوان فاکتور اصلی و محلول پاشی سولفات روی با چهار سطح - شاهد بدون محلول پاشی، 2، 4 و 6 لیتر در هکتار سولفات روی - به عنوان فاکتور فرعی در سه تکرار اجرا گردید. نتایج نشان داد که تاریخ کاشت بر میزان توزیع مجدد، میزان فتوسنتز جاری و کارایی فتوسنتز جاری در سطح احتمال یک درصد تاثیر معنیداری داشت.
سولفات روی بر میزان توزیع مجدد، سهم توزیع مجدد، کارایی توزیع مجدد، میزان فتوسنتز جاری و کارایی فتوسنتز جاری در سطح احتمال یک درصد تاثیر معنیداری داشت. برهمکنش تاریخ کاشت و سولفات روی بر میزان توزیع مجدد، سهم توزیع مجدد، کارایی توزیع مجدد و میزان فتوسنتز جاری در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. با توجه به نتایج تیمارهای مختلف این آزمایش، بیشترین سهم توزیع مجدد با 28/6 درصد به تاریخ کاشت اول - 94/9/15 - در تیمار 6 لیتر در هکتار محلولپاشی سولفات روی و کمترین با 20 درصد به تیمار شاهد بدون محلولپاشی در تاریخ کاشت دوم - 94/10/15 - متعلق بودند.
همچنین بیشترین میزان فتوسنتز جاری با 451 گرم در مترمربع به تاریخ کاشت اول - 94/9/15 - در تیمار 4 لیتر در هکتار محلولپاشی سولفات روی متعلق بود که از نظر آماری با تیمار 6 لیتر در هکتار در همین تاریخ کاشت 441 - گرم در مترمربع - قرار گرفت و کمترین با 188/6 گرم در مترمربع به تیمار شاهد بدون محلولپاشی در تاریخ کاشت سوم - 94/11/15 - متعلق بودند.
مقدمه
آنچه در کشت گندم بسیار مهم و اساسی است تاریخ کاشت صحیح می باشد که جلوتر از این تاریخ یا دیرتر از آن موجبات کاهش شدید عملکرد را فراهم خواهد ساخت.با بررسی واریته های قدیمی و جدید دریافتند که افزایش عملکرد با تغییری اساسی هم در اجزای عملکرد و هم در خصوصیات مورفولوژیکی گیاه همراه بوده است.
به عبارتی دیگر با گذشت زمان واریته ها با سرعت بیشتری رشد کردند، ارتفاع بوته و وزن هزاردانه کاهش پیدا کرد و تعداد دانه در واحد سطح و شاخص برداشت در مقایسه با واریته های قدیمی افزایش یافت. روی یکی از عناصر کم مصرف مورد نیاز گیاه می باشد. بنابراین، برای دسترسی به عملکرد بهینه با کیفیت مطلوب بایستی به مقدار کافی در اختیار گیاه قرار گیرد. عنصر روی جهت سنتز تریپتوفان ضروری است و از آنجا که تریپتوفان جهت سنتز اکسین لازم است، تشکیل اکسین به مقدار روی بستگی دارد. روی در متابولیسم فسفات در گیاهان دخالت دارد و در نتیجه در گیاهان مبتلا به کمبود روی مقدار زیادی فسفر معدنی در بافت انباشته میشود
کمبود روی با کاهش RNA و ریبوزوم مانع شود. سنتز پروتئین ها در گیاه می شود. بنابراین،روی احتمالاً نقشهای ویژه ای در سالم نگه داشتن غشاء سلولی دارا می باشد. در غلات، کمبود روی به صورت کاهش رشد، کاهش عملکرد، کوچکی برگ، نوارهای زرد یا سفید رنگ در امتداد رگبرگ اصلی و لکههای قرمز رنگ در برگها دیده میشود
عوامل و شرایط خاکی متعددی از جمله مواد مادری مواد آلی، pH، مقدار کربنات کلسیم، درصد رس و نیز برهمکنش با سایر عناصر غذائی و مصرف زیاد کودهای فسفردار بر قابلیت استفاده از این عنصر در خاک تأثیر میگذارند
کاهش قابلیت استفاده از روی با افزایشpH خاک کاهش می یابد. این امر ممکن است بدلیل افزایش جذب سطحی، رسوب به شکل سولفید روی در شرایط غیرهوازی و یا کاهش ضریب پخشیدگی آن باشد، بنابراین کمبود روی در خاکهای با pH بالا متداول است. لایههای غنی از مواد آلی دارای غلظت بالاتری از روی بوده و فرسایش این لایه می تواند منجر به کمبود روی در گیاهان شود. گیاهان در خاکهای آهکی به دلیل pH بالا و خاکهای بافت ریز بدلیل رسنسبتاً زیاد معمولا علائم کمبود روی را نشان می دهند
در مطالعاتی که توسط محققین موسسه خاک و آب کشور انجام گرفته است، حدود 40 درصد از خاکهای مورد مطالعه از لحاظ روی کمبود داشته اند
تحقیقات قبلی نشان داده است که در اراضی با کمبود روی، کاربرد سولفات روی باعث افزایش رشد رویشی و عملکرد دانه در گیاه می گردد. آکتاس و همکاران - 2006 - در یک آزمایش اثر مقدار روی موجود در بذر را بر رشد رویشی دو رقم گندم بررسی کردند
و نشان دادند که بذرهای دارای غلظت بالای روی، رشد ریشه و اندامهای هوائی گیاه و عملکرد دانه بیشتری، نسبت به بذرهای با غلظت پائین روی تولید نمودند. طبق نتایج بدست آمده از آزمونهای خاک، خاکهای زراعی منطقه اقلید، آهکی با pH بالا و مادهی آلی کم میباشد و در نتیجه کمبود روی در آنها بسیار محتمل می باشد
مقدار کربوهیدراتهای محلول ساقه در زمان گلدهی از خصوصیات فیزیولوژیکی با اهمیت در شرایط تنش خشکی آخر فصل می باشند. انتقال مجدد این ذخایر میتواند خسارت تنش را تا حد قابل ملاحظهای تخفیف دهد. احمدی و همکاران - 2009 - گزارش کردند که کل وزن خشک اندامهای رویشی بالای سطح خاک در گیاهان زراعی به طور معمول در طی مراحل انتهایی طول دوره پر شدن دانه کاهش می یابد.
به طوریکه در زمان رسیدن فیزیولوژیک کل وزن خشک اندامهای رویشی به طور معنی داری کمتر از وزن خشک این اندامها در مرحله گرده افشانی است. این امر بدلیل انتقال مجدد ذخایر مواد پرورده به دانه است
برخی از گزارشها در مورد ژنوتیپهای مختلف گندم نشان دادهاند میزان قند تجمع یافته در میانگره ماقبل آخر بیشتر از میانگره آخر است. در بررسی اثر تنش بر روی انتقال مجدد ترکیبهای ذخیرهای ساقه گزارش دادند که علاوه بر بیشتر بودن محتوی قند تجمع یافته در میانگره ماقبل آخر نسبت به میانگره آخر، مقدار کربوهیدرات منتقل شده از میانگره ماقبل آخر به دانه ها نیز بیشتر از مقدار کربوهیدرات منتقل شده از میانگره آخر به دانه ها است، ولی روند تغییرات یکسان است. تفاوت موجود بین این میانگره ها تا حدی قابل انتظار است چون در میانگره آخر تا بعد از گلدهی و زمانی که رشد آن کامل نشده کربوهیدراتی ذخیره نمی شود. بنابراین مقدار ذخایر کربوهیدراتی آن کمتر از میانگره ماقبل آخر است
در مطالعههای خود نشان داد تنش گرما به طور متوسط %23 وزن خشک کل ساقه را کاهش داد. در میان اجزاء مختلف ساقه میانگره آخر %28، میانگره ما قبل %27 و دیگر میانگره هامجموعاً %19 کاهش وزن نشان دادند. اعمال تنش در مرحله رشد دانه کارایی انتقال مجدد را در میانگره آخر %65، میانگره ماقبل %11 و میانگره های پایینی %5 افزایش داد. کارایی دریافت و جذب تابش توسط یک گیاه تا حد زیادی تابع شاخص سطح برگ، دوام سطح برگ تطبیق حداکثر شاخص سطح برگ با حداکثر تابش محیط و همچنین کارایی ضریب خاموشی نور می باشد، که این موارد در تاریخ کاشت مناسب حاصل می شود.
مواد و روشها
این تحقیق در شهرستان دزفول، در سال 1394-95 اجرا گردید. این منطقه با طول جغرافیایی 48 درجه و 32 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 32 درجه و 22 دقیقه شمالی و ارتفاع 82 متر از سطح دریا در فاصله 120 کیلومتری از مرکز استان ، در شمال غرب خوزستان واقع شده است. به طور کلی آب و هوای استان خوزستان نیمه استوایی، دارای تابستان های گرم و خشک و طولانی و زمستان های بارانی و مرطوب است. فصل گرمای خوزستان از اردیبهشت ماه شروع و تا اواخر مهر ادامه می یابد.
دوره بارندگی معمولاً بین ماه های آبان تا اردیبهشت بوده که در مناطق شمال جلگه خوزستان میزان بارندگی بیشتر و در مناطق جنوبی و شرق کمتر و محدودتر است. براساس بررسی های آماری جهت غالب بادهای منطقه جنوب، جنوب غربی به شمال، شمال شرقی می باشد. جمع ساعات آفتابی سالانه بیش از 2700 ساعت و تبخیر به بیش از 2400 میلی متر می رسد. براساس تقسیم بندی دو مارتن این منطقه جزو مناطق نیمه خشک و براساس کلیموگرام آمبرژه دارای آب و هوای گرم می باشد.
با توجه به اهمیت و شرایط اجرای تحقیق جهت تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، از خاک مزرعه از عمق 30-0 سانتیمتری نمونه گیری به عمل آمده و مورد تجزیه قرار گرفت که نتایج در جدول شماره - 1 - نشان داده شده است.
جدول -1 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک محل آزمایش در عمق 0-30 سانتیمتر
این آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه سطح تاریخ کاشت 9/15 - ، 10/15 و - 94/11/15 به عنوان فاکتور اصلی و محلول پاشی سولفات روی با چهار سطح - شاهد بدون محلول پاشی، 2، 4 و 6 لیتر در هکتار سولفات روی - به عنوان فاکتور فرعی در سه تکرار اجرا گردید. رقم مورد کاشت در این تحقیق چمران2بود. کل آزمایش مجموعاً شامل 36 کرت آزمایشی بود.
هر کرت شامل 4 پشته - هشت خط کاشت - به طول چهار متر، فواصل ردیفها روی پشته 20 سانتیمتر در نظر گرفته و در تاریخ کاشت های تعیین شده اجرا شد. زمین اجرای آزمایش در سال گذشته شبدر کشت شده بود، در مهرماه ماخار شد، و پس از گاورو شدن یک دیسک زده، سپس یک شخم به عمق30 سانتیمتر زده شد. سپس دو دیسک عمود بر هم جهت خرد و نرم شدن کلوخههای ناشی از شخم و برای تسطیح از ماله استفاده شد. آنگاه ابعاد کلی طرح از چهار طرف پیاده و گونیا شده و کرتها و فواصل بین کرتها و تکرارها مشخص گردید.
در این آزمایش بعد از عملیات تهیه زمین و تکمیل حاصلخیزی خاک بر اساس نتایج تجزیه نمونه خاک در آزمایشگاه انجام گرفت برای این منظور کل کود نیتروژن، فسفات و پتاس به ترتیب کود نیتروژن از منبع اوره تأمین به میزان 252 گرم در پلات که یک سوم میزان کود قبل از کاشت به صورت پایه و یک سوم در انتهای پنجهزنی و یک سوم ما بقی در هنگام ظهور سنبله مصرف گردید.
کود فسفر، از منبع سوپر فسفات تریپل تهیه و به میزان 120 گرم در پلات P2O5 در هکتار طبق آزمون خاک، محاسبه، توزین و در کرتها به صورت پایه، قبل از کاشت مصرف گردید. کود پتاس از منبع سولفات پتاس تهیه و به میزان 120 گرم در پلات K2O در هکتار طبق آزمون خاک، محاسبه، توزین و در کرتها به صورت پایه، قبل از کاشت مصرف گردید. عملیات کاشت در تاریخ های تعیین شده انجام شد.
هر تاریخ کاشت دارای آبخوری و زهکشی مستقل بوده به طوری که زهآب به خارج از مزرعه آزمایشی هدایت میشد. جهت مبارزه با علفهای هرز پهن برگ و باریک برگ به ترتیب از علفکشهای دوپلوسان سوپر و تاپیک به میزان 2/5 و یک لیتر در هکتار در انتهای پنجهزنی و قبل از کود سرک استفاده گردید. مراحل مختلف نمونه برداریها شامل، توزیع مجدد: برای اندازهگیری توزیع مجدد نیم متر مربع از هر کرت برداشته و اجزای آن را در مرحله تشکیل سنبله و قبل از گرده افشانی که شامل میانگره ها، برگها و سنبله میباشند را جدا کرده و 48 ساعت در آون و درجه 75 سانتیگراد خشک نمود و سپس به وسیله ترازوی دیجیتال وزن شدند. میزان توزیع مجدد و پارامترهای وابسته به آن با استفاده از روابط پیشنهادی وان سن فورد و مک کوان - 1987 - محاسبه شدند.
