بخشی از مقاله
چکیده
به منظور ارزیابی تاثیر کود نیتروژن بر عملکرد و اجزاي عملکرد برنج رقم هاشمی، آزمایشی در سال زراعی 94-95 به صورت طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشی دانشکده علوم کشاورزي دانشگاه گیلان اجرا شد.
هفت مقدار نیتروژن - صفر، 30، 45، 60، 75، 90، 105 کیلو گرم در هکتار نیتروژن خالص از منبع اوره - به عنوان تیمار آزمایشی در نظر گرفته شد که طی سه مرحله به گیاه داده شد. در زمان برداشت، ارتفاع بوته، تعداد برگ، عملکرد دانه، عملکرد زیستتوده و شاخص برداشت اندازهگیري شدند.
نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین داده ها نشان داد که با افزایش مصرف نیتروژن، ارتفاع بوته و تعداد برگ افزایش و شاخص برداشت کاهش یافته است. در این آزمایش رابطه بین مقدار نیتروژن مصرفی و عملکرد دانه بوته خطی نبود. به بیان دیگر با افزایش مصرف کود نتیروژن تا 60 کیلوگرم در هکتار مقدار تولید دانه افزایش و پس از آن کاهش یافت. بیشترین عملکرد دانه 24/78 - گرم در بوته - مربوط به تیمار 60 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بود که نشان می دهد این مقدار می تواند براي تولید دانه برنج رقم هاشمی بهینه باشد.
مقدمه
گیاه برنج - Oryza sativa L. - به دلیل این که غذاي اصلی تقریبا دو سوم جمعیت انسانی را تشکیل میدهد، از مهمترین گیاهان زراعی به شمار میآید. مواد غذایی مورد نیاز براي رشد گیاه برنج عمدتا بهدلیل وجود خاكهاي فقیر تا بسیار فقیر و کاربرد اندك کود معدنی محدود شده است. در نتیجه، عناصر غذایی بارها و بارها به عنوان یک عامل محدودکننده اصلی در بسیاري از شالیزارهاي برنج به رسمیت شناخته شدهاست
از میان 17 عنصر ضروري مورد نیاز براي رشد و نمو گیاه، نیتروژن به دلایل گوناگونی اهمیت یافته تا جایی که یک تا سه درصد از وزن خشک گیاه را شامل می شود. نقش در هردو نوع فعالیتهاي ساختاري و اسمزي درون گیاه و شرکت در سنتز اسیدآمینهها، پروتئینها، اسیدنوکلئیکها، از کارکردهاي آن به شمار می آید 4 - و . - 6 اطمینان از کافی بودن تأمین نیتروژن در مرحله خوشهدهی و پرشدن برنج هم ضروري است تا فرآیند پر شدن دانه کامل شود
مانان و همکاران در مطالعه تاثیر مقادیر 0، 25، 50، 75 و 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بر صفات زراعی و عملکرد برنج اظهار داشتند که مصرف نیتروژن تاثیر مثبتی بر بسیاري از این صفات دارد به طوري که بیشترین ارتفاع بوته و عملکرد دانه در تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بدست آمد.
فاجریا و همکاران دریافتند که عملکرد و اجزاي عملکرد برنج به طور معنیداري تحت تاثیر تیمارهاي مختلف نیتروژن قرار گرفته است به طوريکه با افزایش مقدار نیتروژن مصرفی، عملکرد دانه و اجزاي آن کاهش یافت. با توجه به سطح زیاد زیر کشت برنج در گیلان و لزوم مصرف بهینه این نهاده، این پژوهش با هدف ارزیابی تاثیر کود نیتروژن بر عملکرد و اجزاي عملکرد گیاه زراعی برنج رقم هاشمی در منطقه رشت طراحی و اجرا شد.
مواد و روشها
این آزمایش بهصورت طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار و در سال زراعی 1394-95 در دانشکده علوم کشاورزي دانشگاه گیلان، رشت - عرض جغرافیایی 37 درجه و 11 دقیقه و 47 ثانیه شمالی، طول جغرافیایی 49 درجه و 38 دقیقه و 28 ثانیه شرقی در نصف النهار گرینویچ و در ارتفاع 29 متر بالاتر از سطح دریاهاي آزاد - در زمینی با بافت رسی سیلتی و با pH برابر 6/8 انجام شد.
میزان نیتروژن کل و فسفر قابل جذب خاك به ترتیب 0/21 درصد و 11/4 پی پی ام بود. بارندگی در طول دوره آزمایش 293 میلیمتر، میانگین کمینه و بیشینه دماي منطقه مورد آزمایش به ترتیب 17/5 و 28 درجه سلسیوس ثبت شده است. شش مقدار نیتروژن خالص از منبع اوره 30 - ، 45، 60، 75، 90 و 105 کیلوگرم در هکتار - به عنوان تیمار آزمایشی در نظر گرفته شد که طی سه مرحله - یک سوم در ابتداي نشاکاري، یک سوم در ابتداي پنجهدهی و یک سوم در زمان ظهور خوشه - به زمین داده شد.
عدم استفاده از کود نیز به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. رقم مورد بررسی در این آزمایش رقم هاشمی بود. هرکرت به اندازه دو در سه متر و نشاءها به فاصله 20 سانتیمتر از یکدیگر به صورت دستی نشاء شدند. در پایان فصل و با حذف اثر حاشیهاي به صورت ردیفهاي کناري و یک متر از دو انتهاي هر ردیف، ویژگیهایی مانند ارتفاع بوته، تعداد برگ، عملکرد دانه، عملکرد زیستتوده و شاخص برداشت اندازهگیري شدند. از نرمافزار SAS نسخه 9/2 براي تجزیه دادهها استفاده شد. مقایسه میانگین دادهها با آزمون توکی در سطح احتمال 5 درصد انجام شد و رسم نمودارها با نرمافزارSigmaPlot Version 14.0 انجام شد.
نتایج نتایج تجزیه واریانس دادهها - جدول - 1 نشان داد که تیمار کود نیتروژن تاثیر معنیداري بر صفات ارتفاع بوته، تعداد برگ، عملکرد دانه، عملکرد زیستتوده و شاخص برداشت داشته است. مقایسه میانگینها نشان داد که افزایش کاربرد نیتروژن از صفر تا 105 کیلوگرم در هکتار، سبب افزایش ارتفاع و تعداد برگ بوته ها شده است. با این حال، تفاوت معنی داري بین استفاده از 60 کیلوگرم کود و مقادیر بیش از آن دیده نشد - جدول . - 2 مانان و همکاران - 7 - طی تحقیقات خود نیز مشاهده نمودند که افزایش مصرف نیتروژن در برنج اثر معنیداري بر ارتفاع بوته داشته است.
جدول -1 نتایج تجزیه واریانس اثر تیمارهاي مختلف نیتروژن بر عملکرد و اجزاي عملکرد برنج، رقم هاشمی
جدول -2 مقایسه میانگین اثر تیمارهاي مختلف نیتروژن بر عملکرد و اجزاي عملکرد برنج، رقم هاشمی
مقایسه میانگین داده هاي عملکرد دانه بوته و برازش آنها نشان داد که رابطه 1 به خوبی - R2 =0/66 - ارتباط ریاضی بین مقدار نیتروژن مصرفی و عملکرد دانه بوته ها را نشان می دهد:
- رابطه - 1
که در آن y، عملکرد دانه؛ x، مقدار نیتروژن مصرفی و a و b ضرایب معادله هستند. ضریب b در این رابطه، شاخصی از پهناي پیک است. شکل 1 نشان داد که عملکرد دانه تا صرف نیتروژن در دامنه اي بین 30 تا 60 کیلوگرم بر هکتار افزایش یافت. سپس با افزایش مصرف کود نیتروژن بیشتر از 60 کیلوگرم بر هکتار عملکرد دانه کاهش یافت تا جایی که بین مصرف 75 و 105 کیلوگرم نیتروژن در هکتار سبب تفاوت معنی داري از نظر عملکرد دانه دیده نشد. شبیه این یافته، پیشتر هم گزارش شده است. براي نمونه دیده شده که در برنج، کاربرد نیتروژن تا یک حد معین، عملکرد دانه را به میزان زیادي افزایش داده و پس از آن مقدار، بسته به عوامل مختلفی مانند نوع ژنوتیپ و عوامل محیطی عملکرد را کاهش داده است
شکل -1 ارتباط بین کود نیتروژن مصرفی و عملکرد دانه گیاه برنج
مقایسه میانگین داده هاي شاخص برداشت - جدول - 2 نشان داد که با افزایش مقدار کودي نیتروژن مصرفی شاخص برداشت کاهش یافته است. بهطوريکه تیمارهاي کودي صفر تا 60 کیلوگرم بر هکتار بدون تفاوت معنیدار بیشترین میزان شاخص برداشت را دارا بودند اما افزایش مصرف نیتروژن از 60 تا 75 سبب افت معنیدار شاخص برداشت شد
به طور کلی، شاخص برداشت نشاندهنده چگونگی تسهیم مواد پرورده بین اندامهاي رویشی گیاه و دانه است. در این پژوهش مشاهده شد که شاخص برداشت بیشتر تحت تاثیر عمکرد دانه است تا عمکلرد زیست توده. چون تقریبا در تمام تیمار هاي کودي عملکرد زیست توده اختلاف معنی داري با هم نداشته و مقداري ثابت داشته اند.
