بخشی از مقاله
مقدمه
ماده آلی کلید حاصلخیزی و باروری خاکهاست . برای حفظ حاصلخیزی و قدرت تولید یک خاک، میزان ماده آلی آن باید در سطح مناسبی حفظ شود - برازینی و دلزان، . - 1992 متأسفانه سطح ماده آلی خاکهای زراعی کشور عمدتاً کمتر از یک درصد است که این امر معلول مصرف بی رویه کودهای شیمیایی بخصوص کودهای ازته و عدم استفاده از کودهای آلی در طی چند سال اخیر میباشد - ملکوتی، . - 1379 ورمیکمپوست بعنوان یک کود بیوارگانیک، حاصل بستر رشد کرمها بوده که پس از دفع شدن از سیستم گوارشی این موجودات در محیط باقی میماند. این ماده شامل فضولات کرمها به همراه مواد آلی تجزیه شده و اجساد کرمها میباشد که برای گیاهان ارزش غذایی فراوانی دارد و خاک را حاصلخیز می کند . پسماند و مواد دفعی کرمهای کمپوستی حاوی آنزیمهایی چون پروتئاز، آمیلاز، لیپاز، سلولاز و کیتاز میباشد که در تجزیه مواد آلی خاک و در نتیجه در دسترس قرار دادن مواد مغذی مورد لزوم ریشه گیاه نقش مؤثری را دارا میباشند - ززولی و همکاران، . - 1388 این تحقیق با هدف بررسی تأثیر کاربرد 3 و 5 دوره متوالی ورمی کمپوست بر غلظت روی، آهن، منگنز و مس قابل جذب خاک و جذب این عناصر توسط دانه گندم انجام شده است.
مواد و روش ها
این پژوهش به صورت اسپلیت پلات با طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در پاییز 1388 تحت شرایط گلدانی در گلخانه پژوهشی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری اجرا گردید. در این طرح فاکتور اصلی شامل: 6 تیمار کودی: : T 1 بدون کود ورمی کمپوست و شیمیایی - شاهد - ، : T 2 کودشیمیایی مورد نیاز گیاه طبق آزمون خاک 200 - کیلوگرم اوره، 150 کیلوگرم سوپر فسفات تریپل و 100کیلوگرم سولفات پتاسیم درهکتار - ، 20 : T3 تن ورمی کمپوست در هکتار، 20 : T4 تن ورمی کمپوست در هکتار به همراه نصف T2، 40 : T5 تن ورمی کمپوست در هکتار، 40 : T6 تن ورمی کمپوست در هکتار به همراه نصف T2 و فاکتور فرعی دورههای مصرف کود در 2 سطح 3 - مرحله متوالی طی سالهای 1385 الی 1387 و 5 مرحله متوالی طی سالهای 1385 الی - 1388 بود. برای اجرای این طرح خاک سطحی مزرعه پژوهشی دانشگاه که از سالهای قبل تحت تیمار بود به گلدانهای 10 کیلوگرمی منتقل شد و تحت کشت گندم - رقم مروارید - قرار گرفت. برخی از خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک و ورمی کمپوست - فضولات کرمهای رشدیافته روی فیلتر کیک تفاله چغندرقند و کودگاوی که در طی این سالها از یک نوع بوده - مورد استفاده در آزمایش در جدول1 آورده شده است. پس از برداشت گندم، از خاک گلدانها نمونه برداری گردید و پس از آماده سازی نمونه ها، میزان عناصر کم مصرف قابل جذب خاک با DTPA عصاره گیری و توسط دستگاه جذب اتمیک اندازهگیری شد. اندازه گیری غلظت روی، آهن، منگنز و مس دانه گندم با روش سوزاندن خشک عصاره گیری - لستر و برکت، - 1999 و توسط دستگاه جذب اتمی - مدل - spectra-10AA قرائت شدند. مقدار عناصر میکرو جذب شده توسط دانه از حاصلضرب غلظت عنصر در عملکرد بدست آمده است. دادههای بدست آمده با استفاده از نرم افزارهای SPSS و MSTATC تجزیه و تحلیل و مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون چند دامنهای دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام گردید.
جدول -1 برخی خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک و ورمی کمپوست مورد استفاده در آزمایش
نتایج و بحث
نتایج جدول 2 بیانگر آن است که کاربرد مقادیر مختلف ورمی کمپوست بر غلظت عناصر میکرو قابل جذب خاک و مقادیر جذب شده آنها توسط دانه تأثیر معنی داری - در سطح 1 درصد - داشت ولی دوره های زمانی مصرف آنها - بجز مقدار منگنز دانه - و نیز اثرات متقابل بین آنها اثر معنی داری بر فاکتورهای مذکور از لحاظ آماری نشان نداده است.
جدول-2 تجزیه واریانس تاثیر تیمارهای کوددهی و دوره های کاربرد آن بر غلظت عناصر میکرو قابل جذب خاک و جذب آن در دانه گندم
بترتیب **، * و ns معنی داری در سطح احتمال 1 درصد و معنی داری در سطح احتمال 5 درصد و عدم تفاوت معنی دار میباشند.
مقایسه میانگین های اثر اصلی کاربرد چند دوره متوالی ورمی کمپوست با و بدون کود شیمیایی نشان داد که غلظت روی، آهن، منگنز و مس قابل جذب خاک نسبت به تیمار شاهد افزایش معنیداری داشته است. بطوریکه بالاترین غلظت روی قابل جذب خاک در اثر مصرف 20 تن ورمی کمپوست در هکتار بمیزان 3/76 میلی گرم در کیلوگرم و بالاترین غلظت آهن، منگنز و مس قابل جذب خاک با کاربرد 40 تن ورمی کمپوست در هکتار بترتیب بمیزان 27/7، 9/58 و 3/34 میلی گرم در کیلوگرم بدست آمد
شکل -1 تأثیر مقادیر مختلف ورمی کمپوست بر غلظت عناصر کم مصرف قابل جذب خاک - Mg/Kg -
میانگین های دارای حرف مشابه برای هر عنصر تفاوت معنی داری با یکدیگر مطابق آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح احتمال 5 درصد ندارند.
در واقع تجزیه مواد آلی منجر به پیدایش بعضی ترکیبات پیچیده آلی میگردد که با عناصری مانند آهن، مس، روی و منگنز ترکیبات نسبتاً پایداری ایجاد مینمایند. بعضی از این ترکیبات غیر محلول میباشند، اما بعضی دیگر محلول بوده و جذب گیاه می شوند. - خواجه پور، . - 1379 بطورکلی ورمیکمپوستها دارای عناصر غذایی به فرمی که به آسانی برای گیاهان قابلجذب و دسترسی است، می باشند و کاربرد آنها در خاک باعث افزایش میزان این عناصر در خاک میشوند - آتیه و همکاران، . - 2000 ضمناً در نتایج بدست آمده مشاهده شد که با افزایش دوره های کوددهی از 3 به 5 دوره متوالی، غلظت عناصر میکرو قابلجذب خاک افزایش معنیداری نشان نداده است - جدول . - 2 رضایی نژاد و افیونی - 1379 - علت این امر را وجود غلظتهای بالای عناصر مذکوردر کمپوست گزارش کردند.
با توجه به شکل 2 با افزایش مقادیر کاربرد ورمیکمپوست از 20 به 40 تن در هکتار و نیز در تیمارهای همراه با نصف کودشیمیایی نسبت به فاقد کودشیمیایی، میزان روی، آهن، منگنز و مس جذب شده در دانه گندم افزایش یافت. بطورکلی بالاترین میزان روی، آهن، منگنز و مس جذب شده توسط دانه گندم با کاربرد 40 تن ورمی کمپوست همراه با نصف کودشیمیایی حاصل شد که بترتیب نسبت به تیمار شاهد36، 54، 55 و84 درصد افزایش جذب نشان دادند. این افزایش جذب عناصر غذایی از جمله عناصر کم مصرف در تیمارهای حاوی ورمی کمپوست نسبت به تیمار عدم مصرف را میتوان به علت بهبود فعالیت میکروبی و وجود تنظیم کننده های رشد گیاهی دانست - زالر.، - 2007ضمناً. میزان جذب روی، آهن و مس دانه باکاربرد 3 یا 5 دوره متوالی 20 تن ورمی کمپوست همراه با نصف کودشیمیایی پایه از لحاظ آماری تفاوت معنیداری با تیمار حداکثر نشان نداده اند. همچنین حداکثر منگنز جذب شده در دانه با کاربرد 5 دوره متوالی 0/45 - میلی گرم در گلدان - مقادیر مختلف ورمی کمپوست نسبت به 3 دوره متوالی - 0/41 میلی گرم در گلدان - آن حاصل شده است
