بخشی از مقاله
چکیده:
گندم مهمترین محصول زراعی کشور بوده که تحت شرایط تنش بخش قابل توجهی از عملکرد آن کاهش می یابد. جوانهزنی اولین مرحله رشد و نمو گندم است که از اهمیت بسیاری برخوردار است. یکی از منابع عظیم زیستی جلبکهای دریایی هستند که سرشار از مواد مورد نیاز برای رشد گیاه است. جلبکهای دریایی محتوای مواد مغذی میکرو و ماکرو، آمینواسیدها، ویتامینها، سیتوکنین، اکسین و ژیبرلین میباشند. همچنین استفاده از کود مایع جلبکی باعث افزایش مقاومت گیاهان در شرایط تنش میگردد. در تحقیق حاضر به منظور مطالعه تأثیر غلظتهای مختلف عصاره جلبک قهوه ای Nizamuddinia zunardini بر شاخصهای رشد دانهرست گندم آزمایشی به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شد. در یک تیمار فقط از کود جلبکی با غلظتهای 5، 10 و 15 درصد استفاده شد و در تیمار دیگر از مخلوط کود جلبکی همراه %25 و %50 میزان مصرف متداول کود شیمیایی اوره استفاده شد. واحدهای آزمایش پتریهایی حاوی 20 عدد بذر گندم میباشد که با 10میلی لیتر از غلظتهای ذکر شده آبیاری شدند. بر اساس نتایج حاصل غلظت %10 از کود جلبکی مورد استفاده افزایش معناداری را در شاخصهای مورد سنجش در مرحله جوانهزنی نشان میدهد و ترکیب کود شیمیایی اوره با کود جلبکی باعث افزایش میزان این شاخصها میشود.
واژگان کلیدی:
عصاره جلبک دریایی، کود شیمیایی، جوانهزنی، گندم، جلبک قهوهای.
مقدمه:
اکوسیستمهای دریایی گنجینهای برای بسیاری از منابع طبیعی هستند، در این میان جلبکها به دلیل کاربردهای فراوان تجاری از اهمیت خاصی برخوردارند.. جلبکهای دریایی برای اهداف مختلفی مانند مصرف انسان، تغذیه حیوانات، تصفیه ضایعات آب، صنایع کاغذ، محصولات آرایشی، کودهای بیولوژیک، تحقیقات پزشکی و نیز به عنوان منابع غنی از فیکوکلایدهایی نظیر آگار، آلژینیکاسید
و کاراژینان مورد استفاده قرار میگیرند. عصارههای جلبک دریایی امروزه با عنوان کود مایع جلبکی - SLF - 1 شناخته شدهاند. این عصارهها به عنوان کود مایع و محرک زیستی هستند چرا که شامل بسیاری از القا کنندههای رشد مثل هورمون اکسین، سیتوکینین و ژیبرلین و ماکرومغذیهایی از قبیل Ca ،P, K و میکرومغذیهایی از قبیل Fe, Cu, Zn, B, Co, Mn, Mo, Ni و شامل آمینواسیدها و ویتامینها میباشند، و به واسطه این مواد سبب تحریک رشد گیاه میشود . جلبک-های دریایی به خصوص جلبکهای قهوهای باعث بهبود حاصلخیزی خاک و تسهیل در حفظ رطوبت خاک میشود. یکی از اثرات سودمند ثابت شده عصارههای جلبک دریایی، تأثیر آن بر روی افزایش جوانهزنی و رشد گیاه است. این عصاره زمانی که به دانه یا زمانی که بر خاک اضافه میشوند رشد گیاهان را تحریک میکنند. ارزش جلبک دریایی به عنوان کود نه تنها به دلیل محتوی نیتروژن، فسفر و پتاسیم بلکه به دلیل وجود عناصر کمیاب و متابولیتهای آن میباشد. بیش از 15 میلیون تن از محصولات جلبک دریایی سالانه تولید میشود و بخش قابل توجهی از آن برای مکملهای غذایی و به عنوان محرکهای زیستی یا کودهای زیستی در تولید محصولات کشاورزی و باغبانی استفاده میشود. عصارههای جلبک دریایی هم اکنون به صورت تجاری در دسترس هستند، برخی از محصولات تجاری موجود در بازار شاملGoemar G14، Algifert، Maxicrop - Seaborn - ، Kelpak، Seaspray، Seasol، SM3، Cytex و Seacrop است .کودهای شیمیایی از اواسط قرن بیستم به صورت گسترده در تولید محصولات کشاورزی مورد استفاده بوده و در افزایش عملکرد تولید محصولات زراعی و باغی نقش به سزایی را ایفا نمودهاند. در ایران نیز همگام با دیگر کشورهای دنیا، مصرف انواع کودهای شیمیایی خیلی سریع گسترش یافته است به گونهای که در سالهای اخیر به بیش از 4 میلیون تن در سال رسیده است. کاربرد کودهای شیمیایی قطعا جبران کمبود مواد مغذی در خاک میباشد، اما استفاده بیش از حد آن بر روی خاک و گیاهان اثرات مخربی میگذارد، هم چنین رشد محصولات کشاورزی نیاز به کود بیشتری برای عملکرد بالا و برای فراهم کردن مواد غذایی بیشتر دارد. جمعیت به سرعت در حال رشد است و فشار فوقالعادهای در تولید مواد غذایی در کشور است، برای دستیابی به این افزایش تقاضا، کشاورزان از کودهای شیمیایی به منظور افزایش تولید محصولات کشاورزی استفاده میکنند. تجمع مواد شیمیایی سمی - آرسنیک و کادمیوم - از کودهای شیمیایی در محصولات گیاهی باعث به خطر افتادن سلامتی جانداران ساکن زمین میشود ، همچنین مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی در دنیا باعث تخریب بافت خاکهای زراعی و آلودگی محیط زیست میشود. استفاده طولانی مدت از این کود باعث اختلال در اسیدیته خاک میشود و خواص فیزیکی خاک و ماده آلی آن را تحت تأثیر قرار میدهد - Mukesh et . - al., 2013 کودهای شیمیایی با افزایش نیاز آبی اراضی به دلیل انحلال سریع در آب و جذب در خاک و گیاه، مدت زمان نیاز گیاه به عناصر غذایی را تغییر داده است. به همین دلیل مصرف کود شیمیایی، برنامه نیاز غذایی گیاه را تغییر داده و این عمل به سنگلاخی و کلوخه شدن و تهی شدن خاک از مواد هوموسی کمک می کند. کودهای شیمیایی زمینه افزایش هرچه بیشتر نیاز خاک و گیاه به نهاده هایی نظیر کود و سموم را افزایش می دهد و به همین دلیل، توزیع کود شیمیایی در کشور نیز افزایش می یابد . بر اساس نتایج به دست آمده در ایران میزان مصرف کود شیمیایی با نرخ 5/5 درصد در سال رشد نشان می دهد. در کشاورزی رایج از بیش از 300 نوع ترکیب شیمیایی خطرناک نظیر آفت کش ها، علف کش ها و کودهای شیمیایی به منظور کنترل آفات و حشرات و بارورسازی خاک استفاده می گردد که بازمانده های این مواد علاوه بر آلوده کردن آب های زیرزمینی و هوا، جذب گیاهان شده و بخشی از آن در محصولات کشاورزی به عنوان نمونه در میوه ها و سبزی ها رسوب کرده و در طی مصرف به بدن انسان منتقل می شود، . استفاده از مواد بیولوژیکی به عنوان گزینه ی دیگری برای جایگزینی با علف کش های شیمیایی مفید و سودمند به نظر می رسد زیرا آن ها سریع تر در محیط تجزیه می شوند و مقاومت کمتری را نیز در آفت ها ایجاد می کنند
طبق اطلاعات کمیته محصولات زیستی، کل سطح کشت محصولاتی که در ایران بدون استفاده از سموم و کودهای شیمیایی تولید شده اند، حدود 239 هزار و 364 هکتار که شامل 125 هزار و 802 هکتار محصولات باغی و 113 هزار و 659 هکتار محصولات زراعی است و به طورکلی میزان سطح کشت محصولات کشاورزی و باغی که تولید آن ها بدون استفاده از کود و سم انجام می گیرد، به ترتیب یک و 2/7 درصد از کل سطوح زیر کشت محصولات زراعی و باغی ایران را تشکیل میدهد با توجه به اینکه 2/1 درصد اراضی کشاورزی جهان در ایران قرار دارد و فقط 0/3 درصد سموم مصرفی جهان در ایران مصرف می شود در وضعیت بهتری نسبت به میانگین جهان قرار دارد. سیاست کشاورزی پایدار و توسعه پایدار کشاورزی، متخصصین را بر آنداشت که هر چه بیشتر از مواد طبیعی در خاک در جهت تأمین نیازهای غذایی گیاه کمک بگیرد و بدین سان بود که تولید کودهای آلی آغاز شد. هدف از مصرف کودهای آلی، تقویت حاصل خیزی و باروری خاک، برداشت بیشتر بدور از آلوده سازی زیست بوم و تأمین نیازهای غذایی سالم و غنی تر است. در نتیجه محصول نهایی که به دست مصرف کننده می رسد محصولی زیستی که بدور از باقیمانده های سمی و شیمیایی و ماده نگه دارنده خواهد بود. از سوی دیگر، فرآورده های خوراکی با کیفیت، که محصول اینگونه کودها هستند نه تنها باعث رضایت مصرف کنندگان می شود بلکه تأمین و تضمین سلامت جسمی آنان را نیز در پی دارد برای اولین بار استفاده از جلبک ها به عنوان کود توسط ساحل نشینان روی داده است. جلبکها بخاطر دارا بودن میزان بالای فیبر از یک طرف نقش مهمی در نرم کردن بافت خاک و حفظ رطوبت و از طرف دیگر بخاطر دارا بودن مواد معدنی و عناصر کمیاب اهمیت دو چندانی دارند اگر چه در حال حاضر هیچ جایگزینی برای کودهای شیمیایی وجود ندارد ولی دانشمندان با تحقیقات گسترده در زمینه کودهای زیستی، فعالیتهایی را آغاز نمودهاند. جهت رسیدن به کشاورزی پایدار، حفظ محیط زیست و منابع طبیعی برای آیندگان، تولید، توسعه و ترویج استفاده از کودهای زیستی و کاهش استفاده از کودهای شیمیایی بسیار ضروری میباشد .
گندم - Triiticum aestivum - گیاهی تک لپهای از خانواده Poaceae میباشد. این خانواده از لحاظ تعداد گونهها در رتبه چهارم واقع میباشد، ولی از نظر اهمیت اقتصادی در جهان و سطح مناطقی که در تسلط آنها است رتبه اول را دارد. حدود %70 از مزارع جهان با غلات زراعی کشت شدهاند و بیشتر از %50 انرژی مصرفی بشر از غلات است. تأمین غذا از اصلی ترین مشکلات اقتصادی جوامع جهان سوم است و در این رابطه، نقش غلات به ویژه گندم حائز اهمیت میباشد. عملکرد گندم در ایران به دلایل مختلفی پایین بوده و در حد نصف عملکرد جهانی قرار دارد غلات هم چنین به عنوان خوراک دام، کنترل فرسایش خاک و چمن کاری مورد استفاده است. با توجه به تحولات اخیر جوامع بشری از نظر رشد جمعیت، تکنولوژی و مسائل محیط زیست،
