بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر گیاه پوششی و بقایاي آن بر تراکم و زیست توده علفهايهرز در مزرعه گندم، در پاییز سال زراعی1394-1393 آزمایشی در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزي دانشگاه شهید چمران اهواز به صورت طرح اسپلیت پلات درقالب بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد. عامل اصلی در در سه سطح شامل برگرداندن گیاه پوششی، کف بر کردنگیاه پوششی و باقی گذاشتن بر سطح خاك و سم پاشی کردن گیاه پوششی با رانداپ و عامل فرعی نوع گیاه پوششی شامل چاودار، ماشک، مخلوط چاودار+ماشک به همراه شاهد - بدون گیاه پوششی - بود. در زمانی که گیاهان پوششی زنده و سرپابودند تیمار چاودار و مخلوط چاودار و ماشک میزان تراکم علفهايهرز برگباریک کمتري نسبت به شاهد داشتند. بعد ازمدیریت بقایا، بیشترین و کمترین تراکم علفهايهرز باریکبرگ به ترتیب در تیمار کفبر و کاربرد علفکش وجود داشت.در هر دو مرحله خوشه دهی و برداشت گندم، گیاهانپوششی نسبت به شاهد، تراکم علفهايهرز برگباریک را به طور معنیداري کاهش دادند. به طور کلی مالچ زنده گیاهان پوششی و همچنین بقایاي آنها در خاك، موجب کاهش تراکم و وزن خشک علفهايهرز باریک برگ مزرعه گندم گردید.
مقدمه
قراردادن گیاهان پوششی زمستانه در تناوب هاي زراعی میتواند نقش موثري در کنترل علفهايهرز زمستانه و بهاره داشته باشد. در بیشتر موارد غلات دانه ریز بیش از سایر گیاهان در کنترل علفهايهرز پاییزه و زمستانه تأثیر دارند، زیرا آنها در پاییز سریع رشد میکنند، خاك را میپوشانند و رویش آنها در سرتاسر زمستان ادامه مییابد . - 5 - چاودار و ماشک گل خوشهاي از جمله گیاهان پوششی هستند که بسیار مورد استفاده قرار میگیرند. چاودار یکی از بهترین گیاهان پوششی است، زیرا به سادگی مستقر میشود، بیوماس قابل ملاحظهاي در بهار تولید میکند و علفهايهرز را به خوبی کنترل میکند. ماشک گلخوشهاي و چاودار قابلیت رقابت زیادي را دارا هستند و وقتی با هم رشد کنند وزن خشک کافی ایجاد کرده و به خوبی میتوانند به سرماي زمستان مقاومت کنند و به سرعت مستقر گردند، در آخر فصل نیز به راحتی از بین برده میشوند و براي بعضی علفهايهرز دگرآسیب هستند . - 6 - بقایاي ماشک با آزاد کردن مواد آللوشیمیایی و تجمع آن در نزدیکی سطح خاك از جوانه زنی و رشد علفهايهرز جلوگیري میکند. بقایاي گیاه پوششی، جوانهزنی بذر و رشد گیاهچههاي علفهرز را بهوسیله ایجاد سایهانداز، پایین آوردن درجه حرارت خاك و عمل کردن به عنوان یک مانع فیزیکی، کاهش میدهد . - 3 - این مطالعه با هدف بررسی تأثیر بقایاي گیاهان پوششی چاودار و ماشک و حذف آن بر علفهايهرز مزرعه گندم انجام گردید.
مواد و روشها
این آزمایش در سال زراعی 93-94 در مزرعه آزمایشی شماره 1 گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزي دانشگاه شهید چمران اهواز به صورت طرح اسپلیت پلات در قالب بلوکهاي کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد. عامل اصلی شامل روش هاي مدیریت بقایاي گیاهی در سه سطح شامل برگرداندن گیاه پوششی و مخلوط کردن آن با خاك، کف بر کردن گیاه پوششی و باقی گذاشتن روي سطح خاك و سم پاشی کردن گیاه پوششی با علفکش رانداپ - گلایفوسیت - ولی بدون هر گونه خاکورزي و عامل فرعی شامل انواع گیاه پوششی شامل چاودار Secale cereal - - ، ماشک Vicia villosa - - ، مخلوط چاودار+ماشک به همراه شاهد بدون گیاه پوششی بود. اجراي طرح شامل دو مرحله بود. در مرحله اول گیاهان پوششی جچاودار 160 کیلوگرم در هکتار، براي ماشک 45 کیلو گرم در هکتار و در تیمار مخلوط تراکم چاودار و ماشک با تراکمی برابر با نیمی از تراکم در نظر گرفته شده در تک کشتیض در اواخرمهر ماه کشت گردید و در اواسط آذر مدیریت بقایا اعمال شد. در مرحله دوم 15 روز پس از اعمال مدیریت بقایادر اواخر آذر ماه، کشت رقم گندم چمران با تراکم 400 بوته در متر مربع انجام گرفت. نمونهبرداريها در سه زمان انجام گردید. در هر سه مرحله، اندازه گیري تراکم و وزن خشک علفهايهرز باریکبرگ و پهنبرگ انجام شد که به ترتیب زمانی عبارتند از یک ماه بعد از کاشت گیاهان پوششی - یعنی قبل از اعمال عامل خاکورزي - ، در مرحله خوشه دهی گندم و قبل از برداشت گندم بودند. در نمونهبرداري اول که قبل از اعمال مدیریت - فاکتور اصلی - انجام شد، آزمایش داراي سه تیمار پوششی به همراه شاهد بدون پوشش گیاهی بود و چون اعمال مدیریت بقایا در این مرحله هنوز انجام نشده بود، کرتهایی در نظر گرفته شده براي فاکتور اصلی، به عنوان مشاهده منظور گردید و بدین ترتیب نمونهبرداري اول در قالب بلوكهاي کامل تصادفی چند مشاهده اي با 3 تکرار و سه مشاهده آنالیز شد. با توجه به اینکه در این آزمایش عامل شاهد وجود داشت، و از طرفی عامل مدیریت بقایا در این سطح متغیر نبود - این نوع کرتها غیر واقعی یا موهوم نامیده میشوند - . بنابراین آنالیزها در نمونهبرداري دوم و سوم - بعد از اعمال فاکتور اصلی - ، براساس طرح اسپلیت پلات در قالب بلوكهاي کامل تصادفی با محاسبات مخصوص کرتهاي موهوم انجام شد. براساس این روش براي اثرات اصلی طبق روال معمول محاسبات انجام گرفت، اما براي اثرات متقابل که در آنها کرت غیرواقعی - شاهد - وجود داشت، سطح شاهد، از جدول دوطرفه حذف شد. با توجه به اینکه تفاوت میان تیمارهاي سطح صفر، صرفا ناشی از خطاي آزمایشی است، بنابراین درجه آزادي و مجموع مربعات آنها در خطاي آزمایشی ادغام شد. داده هاي بدست آمده از صفات مورد اندازه گیري با استفاده از نرم افزار حAح تجزیه واریانس شد. با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد مقایسه میانگین تیمارها انجام شد. شکل ها توسط برنامه عغهگغ ترسیم شدند.
نتایج و بحث
علفهايهرز مزرعهي گندم مورد بررسی به ترتیب فراوانی عبارت بودند از علفهايهرز باریکبرگ چچم، پنجهمرغی و بهتعداد بسیار محدود سوروف، جو وحشی و یولاف وحشی و علفهايهرز پهنبرگ شاهافسر، کاهوي وحشی، امکس، پنیرك و به تعداد بسیار محدود پیچک، شاهی وحشی و آناغالیس.قبل از اعمال مدیریت بقایا، بر اساس نتایج تجزیه واریانس تأثیر گیاه پوششی بر تراکم و وزن خشک علفهايهرز برگباریکدر سطح 5 درصد معنیدار گردید، در حالیکه تراکم و وزن خشک علفهايهرز پهنبرگ تحت تأثیر گیاهان پوششی قرار نگرفت - جدول تجزیه واریانس نشان داده نشده است - . قبل از اعمال مدیریت بقایا، تراکم و وزن خشک علفهايهرز باریکبرگ درون گیاهان پوششی زنده و سرپا کاهش یافت که البته این کاهش تحت تأثیر چاودار و مخلوط چاودار+ماشک قابل توجه بود - جدول . - 1 این در حالی بود که تفاوتی در تراکم و وزن خشک علفهايهرز پهنبرگ بین تیمارهاي گیاهان پوششی و شاهد مشاهده نشد. مالچ زنده گیاهان پوششی زمستانه میتواند موجب کاهش رقابت علفهايهرز با گیاه اصلی در کشت دوم شود و همچنین ممکن است باعث کاهش بانک بذر برخی از علفهايهرز در خاك گردد . - 3 - وجود ترکیبات دگرآسیب، جوانه زنی سریع، رشد قوي، توسعه سطح برگ زیاد و بسته شدن سریع تاج پوشش خصوصیاتی از گیاهان پوششی هستند که بر توانایی این گیاهان براي رقابت با علفهايهرز می افزاید. وجود انواع ترکیبات دگرآسیب در بقایايماشک نیز تأیید شده است.
جدول 1- مقایسه میانگین وزن و تراکم علفهايهرز در گیاهان پوششی قبل از اعمال مدیریت
میانگینهاي داراي حروف مشابه در هر ستون بر اساس آزمون دانکن در سطح 5 درصد تفاوت معنیدار با یکدیگر ندارند.بعد از اعمال مدیریت بقایا، تأثیر مدیریت بقایا بر تراکم و وزن خشک علفهايهرز برگباریک و مدیریت بقایا و گیاه پوششی بر علفهايهرز باریک و پهنبرگ در هر دو مرحله معنیدار گردید، در حالیکه فقط وزن خشک علفهايهرز پهن برگ تحت تأثیر مدیریت بقایا در مرحله خوشهدهی گندم قرار گرفت - جدول تجزیه واریانس نشان داده نشده است - . بعد از اعمال مدیریت نیز چاودار و مخلوط نقش پررنگتري در کاهش تراکم و وزن خشک علفهايهرز باریکبرگ نشان دادند.از طرفی برگرداندن بقایا به خاك نسبت به کاربرد علفکش کمتر ولی نسبت به کفبر کردن بقایا، تأثیر بیشتري بر کاهش تراکم و وزن خشک علفهايهرز باریکبرگ داشت
جدول 2- مقایسه میانگین تراکم و وزن خشک علفهايهرز برگباریک و پهن برگ بعد از اعمال مدیریت بر گیاهان پوششی
میانگینهاي داراي حروف مشابه در هر ستون بر اساس آزمون دانکن در سطح 5 درصد تفاوت معنیدار با یکدیگر ندارند.
