بخشی از مقاله
چکیده
علفهايهرز از عوامل عمده کاهش ارزش کمی و کیفی محصولات کشاورزي هستند. روشهاي مختلفی براي مدیریت علفهايهرز توصیه میشود. از جملهي این روشها استفاده از گیاهان پوششی و دگرآسیبی میباشد. به منظور بررسی اثر دگرآسیبی گیاهان پوششی جو، چاودار و کلزا بر فرونشانی علفهايهرز سیبزمینی آزمایشی به صورت بلوكهاي کامل تصادفی در مرکز تحقیقات کشاورزي استان همدان انجام شد. تیمارهاي آزمایشی شامل شاهد بدون استفاده از علفکش، شاهد با استفاده از علفکش و چاودار، جو و کلزا هریک در دو تراکم معمول و سه برابر بودند. نتایج نشان داد که کلزا با تراکم سه برابر معمول و چاودار با تراکم معمول به ترتیب بیشترین و کمترین ماده خشک گیاه پوششی را تولید کردند، در حالیکه تیمار چاودار با تراکم سه برابر و جو با تراکم معمول به ترتیب کمترین و بیشترین وزن خشک علفهايهرز را دارا بودند. با توجه به نتایج بدست آمده میتوان چنین نتیجهگیري کرد که کلزا با تراکم سه برابر معمول به دلیل تولید ماده خشک بیشتر در واحد سطح میتواند در افزایش ماده آلی خاك و بهبود شرایط فیزیکی آن موثر باشد اما تاثیر قابل توجهی در کنترل علفهايهرز در مقایسه با دیگر تیمارها ندارد، درحالیکه چاودار با تراکم سه برابر معمول که پس از کلزا حداکثر تولید ماده خشک را دارا بود، به دلیل کنترل مطلوبتر علفهايهرز میتواند براي کاهش جمعیت علفهايهرز توصیه شود.
کلمات کلیدي: دگرآسیبی، گیاه پوششی، جو، چاودار، کلزا.
مقدمه
رشد سریع جمعیت در کنار محدودیت منابع پایهي تامین غذاي کافی و امنیت غذایی را در آینده بهویژه براي کشورهاي در حال توسعه با ابهام مواجه ساخته است. افزایش تولید محصولات استراتژیک کشاورزي در این کشورها میتواند نقش مثبتی در برقراري امنیت غذایی ایفا نماید. براي افزایش تولید محصولات کشاورزي از طریق بالا بردن عملکرد در واحد سطح باید عوامل محدودکنندهي تولید را برطرف نمود. یکی از مهمترین این عوامل علفهايهرز میباشد(.(1 شناخت بهتر مبانی اکولوژي چرخهي زندگی و اهمیت علفهايهرز، نگاه
252 اکوفیزیولوژي علفهايهرز
درازمدت و دید جامع جستجوي مداوم براي یافتن مواد و روشهاي جدید مدیریتی، لازمهي یک رهیافت پایدار براي مدیریت علفهاي-هرز میباشد(.(2 وجود علفهايهرز در مزارع و باغات براي همه امري عادي است و هرساله هزینهي هنگفتی جهت مبارزه با علفهاي-هرز، بر زارعین تحمیل میشود. در کشور ما در صورت کنترل مناسب علفهايهرز عملکرد گیاهان زراعی را میتوان 30 تا 50 درصد افزایش داد. روشهاي متفاوتی ( مکانیکی، شیمیایی و بیولوژیکی) براي کنترل علفهايهرز وجود دارد که امروزه رایجترین شیوه، استفاده از علفکشها است. آنچه که موجب رواج علفکشها شده کارایی، صرفهجویی در وقت و نیروي انسانی و امکان استفاده از سیستمهاي شخم حداقل است. اما اعتماد بیش از حد به این روش، خطرناك خواهد بود. اخیراً از دگرآسیبی به عنوان راهکاري جدید براي کنترل علفهايهرز یاد میشود. بهرهگیري از توانایی دگرآسیبی گونههاي زراعی براي کنترل علفهايهرز در اکوسیستمهاي زراعی، نخستین بار توسط پوتنام در دهه 1980 پیشنهاد گردید. در حقیقت با استفاده از مواد شیمیایی آزاد شده از برگ، گل، بذر، ساقه و ریشه-هاي زنده یا مواد تجزیه شده گیاه میتوان علفهايهرز را کنترل نمود(.(3 پدیدهي دگرآسیبی به عنوان اثرات مضر مستقیم و یا غیر مستقیم یک گیاه زنده یا غیر زنده روي سایر گیاهان از طریق تولید ترکیبات شیمیایی واردشده به محیط تعریف میشود(.(11 بنابر اظهارات لو و یانار((6 در حدود 10000 ترکیب شیمیایی توسط گیاهان براي مقابله با آفات، بیماريها و سایر گیاهان تولید میشود. مزایاي استفاده از مواد شیمیایی دگرآسیب جهت کنترل علفهايهرز در مقایسه با علفکشهاي مصنوعی در این است که به علت تجزیهپذیري زیستی ایمنتر هستند. براي بهرهگیري از این ویژگی نه تنها باید گیاهان داراي خاصیت دگرآسیبی شناسایی گردند بلکه باید اثر مواد دگرآسیب نیز بر گیاهان زراعی و سایر علفهايهرز شناخته شود. با مدیریت صحیح توان دگرآسیبی، علاوه بر کاهش خسارت علفهايهرز گامی موثر در کاهش مصرف علفکشها برداشته خواهد شد(.(10 لو و یانار((6 تاثیر کاهشی 22 گونه دگرآسیب را بر جوانهزنی گاوپنبه و تاج-خروس مشاهده کردند. مطابق گزارش رایس((9 مواد شیمیایی با غلظتی مشخص میتواند مانع رشد برخی گونهها و یا تحریک رشد گونه-هاي دیگر شوند. مارتین و همکاران((7 گزارش کردند اثر دگرآسیب ارقام متفاوت سویا به طور متوسط وزن خشک گاوپنبه و دمروباهی ایتالیایی را به ترتیب 46 و 65 درصد کاهش دادند. باتوجه به اهمیت زراعت سیبزمینی در استان همدان به عنوان سومین تولیدکننده سیب-زمینی در سطح کشور و کاهش بخشی از تولید این گیاه بواسطه تداخل علفهايهرز، این آزمایش به منظور بررسی و مقایسه توان گیاهان پاییزه جو، کلزا و چاودار در کنترل علفهايهرز به اجرا درآمد.
مواد و روشها
به منظور بررسی اثر دگرآسیبی گیاهان پوششی جو، چاودار و کلزا برفرونشانی علفهايهرز سیبزمینی، آزمایشی بصورت بلوكهاي کامل تصادفی با 4 تکرار اجرا گردید. تیمارهاي آزمایشی شامل گیاهان پوششی هریک در دو تراکم معمولی و سه برابر معمول و نیز تیمار شاهد بدون گیاه پوششی و بدون کنترل علفهايهرز بودند. گیاهان پوششی در شهریورماه 1386 کاشته شدند. قبل از وقوع بارندگیهاي پاییزي 2 مرحله آبیاري صورت گرفت. گیاهان پوششی در طول زمستان روي سطح خاك باقیماندند و در فروردینماه 1387 قبل از برگرداندن گیاهان پوششی به داخل خاك، در داخل هرکرت نمونهبرداري از زیستتوده گیاهان پوششی و علفهايهرز در داخل کادر 1×1 متري صورت گرفت پس ازتفکیک گیاهان پوششی از علفهايهرز نمونهها به آزمایشگاه منتقل و با قراردادن در آون با دماي 75 درجهي سانتیگراد به مدت 48 ساعت، وزن خشک آنها تعیین شد.
