بخشی از مقاله
چکیده
مولانا جلال الدین رومی به عنوان یکی از مشهورترین شاعران ایرانی در جهان عرب نیز کاملا شناخته شده است و مصری ها در شناساندن او به جهان عرب پیشگام بوده اند. مهم ترین و اصلی ترین راه معرفی مولانا به جهان عرب از طریق ترجمه آثار وی انجام شده است. تا کنون بیش از 40 بار آثار مولانا به عربی برگردانده شده است.در این مقاله سعی خواهد شد با روش کتابخانه ای ابتدا آثار ترجمه شده مولانا به زبان عربی را رصد کرده سپس با روش توصیفی به مهم ترین ترجمه آثار مولانا پرداخته شود.نتایج این تحقیق نشان می دهد که مولانا جلال الدین رومی از طریق ترجمه آثار وی به نظم و نثر عربی به جهان عرب معرفی شده است و ادبای عرب شناخت کاملی نسبت به مولانا دارند به حدی که کتاب مثنوی معنوی او را به خاطر تأثیر پذیری عمیق آن از قرآن کریم به قرآن العجم لقب دادند می توان آن را جایگاه والای مولانا در میان پژوهشگران معاصر عرب دانست. هرچند که دیوان مولانا به شکل کامل هنوز به عربی برگردانده نشده ولی ترجمه های گزینشی از دیوان او نیز درخور اهمیت بوده وسهم زیادی در معرفی مولانا به جهان عرب و شهرت او دارد.
کلیدواژهها: مولانا،پژوهشگران معاصر عرب،ترجمه
مقدمه
زبان فارسی به عنوان زبان دوم جهان اسلام و یکی از زبان های زنده دنیا ارتباط و پیوستگی محکم و عمیقی با زبان عربی دارد. کلمات بسیاری از زبان فارسی وارد زبان عربی شده و بالعکس تا جایی که نزدیک به60٪ از کلمات فارسی را واژه های عربی تشکیل می دهد. - الخالدی، - 2003 علاوه بر این مهم به خاطراسلام آوردن ایرانیان وپذیرش دین مبین اسلام زمینه نزدیکی این دو زبان بیش از پیش فراهم شد.تا جایی که بیشتر شاعران و دانشمندان ونویسندگان ایرانی در آن زمان عربی آموختند وآثار زیادی از آنها به زبان عربی باقی مانده است .خیام و سعدی و ابوعلی سینا ازنمونه بارز این مورد هستند.همچنین بسیاری از شاعران و نویسندگان عرب فارسی آموختند وبرعکس ایرانی ها، به ندرت آثاری به زبان فارسی از خود برجای گذاشتند ولی در ترجمه آثار ادبای ایرانی به زبان عربی و همچنین تألیفات و پژوهش های بسیاری پیرامون زبان فارسی و شاعران این زبان انجام دادند .
تا حدی که به جرأت می توان گفت که تا کنون نه تنها هیچ شاعر و نویسنده ایرانی چه در عصر گذشته و چه در عصر حاضر از حیطه تحقیق پژوهشگران عرب زبان خارج نبودند بلکه بارها و بارها آثار آنها ترجمه شده است. به عنوان مثال رباعیات عمر خیام بیش از90 بار تا کنون به نظم و نثر عربی ترجمه شده و هزاران پایان نامه و مقاله و تألیف پیرامون این فیلسوف وشاعر بزرگ ایرانی به زبان عربی در جهان عرب نوشته شده است. - قربان زاده، - 2011 با گذشت زمان نیز تأثیر و تأثر بسیاری میان شاعران ونویسندگان ایرانی و عرب زبان صورت پذیرفت و از این راه فرهنگ ودانش میان این دو رد و بدل شد.به عنوان نمونه سعدی شیرازی از متنبی و منوچهری دامغانی ازامرؤالقیس و عمر خیام از ابوالعلا المعری تاثیر پذیرفتند - بوجله، - 2013 ودر مقابل حسین مجیب مصری نویسنده و شاعر مصری بسیاراز حافظ شیرازی متأثرشده است. - قربان زاده ، - 2014
وعرار شاعر معاصر اردنی،ایلیا أبو ماضی شاعر و نویسنده لبنانی ،تیسیر سبول شاعر اردنی ،عبد الوهاب عزام نویسنده و شاعر مصری ،ابراهیم ناجی شاعر مصری وعبد الرحمن شکری بسیار از عمر خیام نیشابوری تأثیر پذیرفتند. - قربان زاده، - 2013 کم کم این عوامل دست به دست هم داده تا اهمیت یادگیری زبان فارسی و عربی برای پژوهشگران وادیبان هر دو زبان بیشترجلوه گری نماید. تا جایی که ادیبان بزرگ عرب زبان بخصوص در مصر یادگیری زبان فارسی را برای درک بیشتر و دقیق تر زبان عربی ضروری و حتمی دانستند و معتقدند که هیچ استاد زبان عربی را نمی توان یافت که مدعی این باشد که زبان عربی را کامل می داند جز اینکه شاختی نسبت به زبان فارسی داشته باشد. - امیری، - 1380
مع ذلک،تلاش های پژوهشگران معاصر عرب در خدمت به زبان و ادب فارسی افزایش یافت وهمانطور که گفته شد تا کنون هیچ نویسنده و شاعر ایرانی نیست که آثار وی به زبان عربی ترجمه نشده باشد یا اینکه پژوهشگران عرب زبان در مورد آن تحقیق و پژوهش انجام نداده باشند.از جمله شاعران ایرانی که بسیار مورد توجه ادبای عرب قرار گرفته مولانا جلال الدین رومی است که آثار این شاعر بزرگ از جمله »مجالس سبعه« و»فیه مافیه«،»مثنوی معنوی« و »دیوان« بارها و بارها به نظم و نثر عربی برگردانده شده است تا حدی که تا کنون بیش از40 بار آثارمولانا به عربی ترجمه شد. وعلاوه بر آن تألیف ها و پژوهش های بسیاری نیز به زبان عربی پیرامون این شاعر ایرانی انجام شد.
روش تحقیق
در این مقاله سعی خواهیم کرد تا با روش کتابخانه ای وبا جستجو کردن در کتابخانه های داخل و خارج کشور تالیف ها و ترجمه های عربی آثار مولانا را رصد کرده و با روش توصیفی وتاریخی به بیان مهم ترین آثارپژوهشگران معاصر عرب پیرامون مولانا و سیره علمی و ذاتی آن خواهیم پرداخت.
سولات تحقیق
با توجه به مطالب گفته شده در این مقاله بر آنیم تا به پرسش های زیر پاسخ داده شود: -1مهم ترین ترجمه ها و تالیف های عربی آثار مولانا کدام است؟
-2روش ادبای عرب درترجمه آثار مولانا و تالیف پیرامون وی چگونه است؟ -3جایگاه مولانا در جهان عرب چگونه است؟
پیشینه تحقیق
اما درخصوص پیشینه تحقیق باید گفت تاکنون به شکل مستقل چنین کاری صورت نگرفته است.اما به برخی از کتابها می توان اشاره کرد که تا حدودی مطالب مربوط به موضوع این تحقیق را دربرداشته است و برای اتمام این مقاله از آن استفاده کردم می توان به کتاب »فارسی در جهان، مصر« نوشته کیومرث امیری اشاره نمود.در این کتاب ابتدا نویسنده به روابط تاریخی ایران و مصر اشاره می کند ودر بخشی نیز به شرح حال وبرخی ازآثار ایرانشناسان و استادان زبان فارسی در مصر می پردازد.علاوه بر آن می توان به کتاب "دانشنامه زبان فارسی در جهان عرب" نوشته چند تن از ایرانشناسان عرب و ایرانی به سرپرستی حسن انوشه اشاره کرد که در این کتاب
