بخشی از مقاله
چکیده
شناخت هر چه بیشتر زیارت در سلامت روانی انسانها میتواند ما را در شناخت بهتر بقاع متبرکه و استفاده بیشتر از محضر آن در درمان بیماریهای روانی کمک کند و راههای جدیدی را در استفاده از معنویات بر ما بگشاید. تمسک به زیارت و دینباوری به زندگی انسانها معنا میدهد و این موجب آرامش بخشی بسیاری از حوادث و رویدادها در جهان هستی میباشد. پژوهش حاضر نیز بر اساس روشی تحلیلی-همبستگی با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته زیارت بقاع متبرکه و سلامت روانی، به بررسی رابطه بین سلامت روانی و زیارت بقاع متبرکه در بین دانشجویان دانشگاه گیلان - دانشجویانی که حداقل یکبار به زیارت بقاع متبرکه بهخصوص سید جلالالدین اشرف - ع - رفته بودند - پرداخته است. حجم نمونه شامل 360 نفر از دانشجویان بر اساس فرمول کوکران میباشند. در پرسشنامه سلامت روان از فرم 28 مادهای پرسشنامه GHQ که مشتمل بر چهار مقیاس فرعی - علائم جسمانی، اضطراب، اجتماعی و افسردگی - هر یک به تعداد 7 سؤال و بخش زیارت بقاع متبرکه با پرسشنامه 22 سوالی استفادهشده است. نتایج بیانگر آن بودند که بهطورکلی بین سلامت روان و زیارت بقاع متبرکه در بین دانشجویان رابطه وجود دارد. در بین زیرمجموعههای سلامت روان نیز همگی با زیارت بقاع متبرکه ارتباط داشتند بهطوریکه علائم افسردگی دارای بالاترین معناداری و کنش اجتماعی دارای معناداری کمتری بود؛ یعنی اینکه افزایش توجه به معنویات زمینهساز سلامت روانی و کاهش افسردگی، کنش وخیم اجتماعی، اضطراب و علائم جسمانی بد میگردد. در این میان توجه به بقاع متبرکه که مشتمل بر مطالب بسیار عالی و ارتباط با معبود میباشد، تأثیر بسیار شگرفی در سلامت روانی و سلامت جامعه اسلامی دارد.
کلمات کلیدی: زیارت، بقاع متبرکه، روان، سلامت، دانشجویان، گیلان.
-1مقدمه
نوجوانی و جوانی، بهار عمر و هنگام شکوفایی آن و آغاز فراز و نشیبهای روحی و جسمی و رسیدن به رشد است. در این دوره کمکم شخصیت انسان شکل میگیرد و پرسشهای فکری و فرهنگی بسیاری در ذهن جوان پیدا میشود. - بلر، 1379، ص - 93 روزهای جوانی لبریز از زیبایی، نشاط، احساسات، لذتهای متنوع، تفریح و آراستگی است. از سوی دیگر، خداجویی و خدایابی و دینباوری از ویژگیهای این دوران است. با درک این ویژگیها و انرژی متراکمی که در آنها وجود دارد و با تبیین صحیح باورها و ارزشهای دینی و مذهبی، میتوان روح ناآرام جوان را آرامش و اطمینان بخشیده و او را به نجات و کمال رساند.
در روزگار کنونی، بشر چنان گرفتار تمدن مادی و ظواهر گوناگون آن شده است که از خودیابی و خویشتنشناسی دورمانده است. علیرغم پیشرفت حیرتآوری که انسان به مدد فنآوری کسب کرده، تحقیقات نشان میدهد که نهتنها هنوز به آرامش روانی که از عناصر پایهی سلامتی از دیدگاه سازمان جهانی بهداشت - W.H.O - و اساس یک زندگی سعادتمندانه است دست نیافته، بلکه بهموازات پیشرفتهای علمی و مادی تمدن مدرن بر مشکلات و ناراحتیهای روانی انسان نظیر ناامیدی، پوچگرایی، اضطراب، ترس، افسردگی، اعتیاد، طلاق و خودکشی افزودهشده است. پژوهشها نشان میدهد که میانگین درمان ناشی از رواندرمانی بر پایه روشهای علمی هنوز به میزان رضایت بخشی نرسیده است. آنچه در دو دهه آخر قرن بیستم برای روان شناسان و توده مردم محسوس بود کمبود یا نبود توجه مدلها و مکتبها در بعد معنوی انسان است. ازاینجا لزوم توجه به آموزههای دینی بهخصوص بقاع متبرکه برای تأمین بهداشت روانی و سلامت روح و روان مشخص میگردد. آموزههای دینی راهکارهای مناسب را در خصوص تأمین سلامت روح و روان ارائه داده است - بهرام خانی و بهرام خانی، بیتا: . - 1
حضرت امام خمینی - ره - در طول نهضت خود همواره جوانان را میستود و آنان را ارشاد و راهنمایی میکرد و برای پیشبرد آرمانهای اسلام بر آنان سرمایهگذاری مینمود:
شما جوانها امید من هستید، نوید من هستید، امید من به شما توده جوان است. به شما توده محصل است. من امید این رادارم که مقدرات مملکت ما، بعدازاین به دست شما عزیزان بیافتد و مملکت ما را شما عزیزان حفظ کنید. شما جوانان برومند، شما محصلین ارجمند، در هر جا از ایران که هستید باید بیدارباشید با بیداری از حقوق خودتان دفاع کنید. - خمینی، 1378، ج 2، صص . - 79-80
برخی از محققان و متخصصان علوم پزشکی، پژوهشهای متعددی در این مورد انجام دادهاند و تأثیرات آموزههای دینی را در بهداشت روانی و تأمین سلامت روح و روان انسان بررسی کردهاند.
بر اساس مطالعات انجامشده، بین مذهبی بودن و معنادار بودن زندگی و سلامت روانی ارتباط نزدیکی وجود دارد. همانگونه که در قرآن آمده "الا به ذکر االله تطمئن القلوب"، 260 بار کلمه "ذکر" آورده شده است که منظور یادآوری است. قرآن آرامش و امنیت را، راه دستیابی بهسلامت روان میداند.
شناخت هر چه بیشتر زیارت در سلامت روانی انسانها میتواند ما را در شناخت بهتر بقاع متبرکه و استفاده بیشتر از محضر آن در درمان بیماریهای روانی کمک کند و راههای جدیدی را در استفاده از معنویات بر ما بگشاید. تمسک به زیارت و دینباوری به زندگی انسانها معنا میدهد و این موجب آرامش بخشی بسیاری از حوادث و رویدادها در جهان هستی است،که از این طریق به انسان آرامش روانی دست میدهد .آرامش مومن نشانهی انسجام عناصر روانی اوست و این آرامش در سایه ذکر به دست میآید. هر آنچه ذکر خداوند متعال باشد و باعث شود تا ما خود را در محضر ذات مقدسش بیابیم، باعث حاکمیت فطرت و درنتیجه آرامش روان میشود. لذا جهت برخورداری از آثار معنوی زیارت، بهرهگیری از این امر بهعنوان یک روش تسکیندهندهی مفید و قابلدسترسی برای کاهش بیماریهای روحی و روانی پیشنهاد میشود - بهرام خانی و بهرام خانی، بیتا: . - 1 دین و دینداری حقیقتی است که پیوسته با بشر بوده و شالوده زندگی وی را تشکیل میدهد. دین و مذهب از ارکان اصلی فرهنگ هر ملتی است که جامعه را هویت و انسجام میبخشد و در افراد جامعه حس همبستگی به وجود میآورد. دستورات دینی، مراسم و آیینهای دینی همه عواملی هستند که میتوانند در امر درمان و پیشگیری اختلالات روانی و همچنین برای ارتقای سلامت روان به نحو مؤثری به کار گرفته شوند - جاویدیان، . - 12 :1376 دین شامل مجموعهای از باورها و رفتارهایی دینی است که شیوه رفتاری خاصی را به افراد ارائه میدهد - رابرت، . - 102 :1992 بسیاری از پژوهشگران علوم رفتاری و رواندرمان گران معتقدند که این باورها و رفتارها در پیشگیری و شفا دهی بیماریهای جسمانی و روانشناختی نقش اساسی دارند . - Nealman and Persaud - , 1995 - بهگونهای که برخی فقدان باورهای دینی را علت بیماریهای روانی دانسته و توصیه به درمان اختلالات به طریق آموزشهای دینی نمودهاند. پژوهشهای زیادی در این راستا رابطه مثبت بین باورها و نگرشها و عملکردهای دینی با شاخص بهداشت روانی و حتی جسمانی را به اثبات رسانیدهاند Willits and Crider - , 1992 به نقل از کوئینگ و همکاران، . - 1992 در این میان نقش زیارت نیز در کاهش تنشهای اجتماعی و بیماریهای روانی تأثیر چشمگیری دارد.
-2پیشینه تحقیق
به عقیده بوالهری - 1376 - دین، روانشناسی و روانپزشکی از بدو ظهور و گسترش فعالیتهای خود، اهداف مشترکی چون اصلاح احساسات، تفکرات و رفتارهای فردی و گروهی داشتهاند.
ازنظر داویدیان - 1376 - ایمان، معتقدات مذهبی، دستورات دینی، مراسم و آیینهای مذهبی همه عواملی هستند که میتوانند در امر درمان و پیشگیری از اختلالات روانی به نحو مؤثری بهکاربرده شوند بهشرط آنکه، روش بهکارگیری آنها آموخته شود و موارد استفاده از آنها شناخته شودمخصوصاً، اینکه افراد، چه سالم و چه بیمار، و چه درمان گر و درمان شونده، ازلحاظ درجه ایمان و میزان دینداری تفاوتهای فاحشی با یکدیگر دارند. برخورد آنها با مسائل دینی متفاوت است و انتظارات آنان از دین یکسان نیست.
کوهن و همکاران - 1995 - در مطالعهای بین میزان افسردگی و مقابله دینی ارتباط منفی معناداری به دست آوردند . در این بررسی افراد متدین بهطور معناداری علائم افسردگی از قبیل فقدان علاقه و انگیزه، کنارهگیری و انزوا، احساس دلشکستگی، بیقراری و ناامیدی کمتری از خود نشان دادند - به نقل از ابوالقاسمی و حجاران، . - 1376
ویلتزو کریدر در مطالعهای که بر روی 1650 آزمودنی انجام دادند دریافتند که نگرشهای دینی بهطور مثبتی با سلامت روانی ارتباط دارد - به نقل از کوئینگ و همکاران، . - 1992
برخی مطالعات نیز رابطه بین دین و سازگاری را بررسی نموده و دریافتهاند که نگرشها و فعالیتهای دینی بااحساس سازگاری بهطور مثبتی همبستگی دارند - لوین و واندر، . - 1998
در همین رابطه گانتنر و همکاران - 1996 - در مطالعهای نشان دادند که داشتن باورهای دینی و انجام اعمال دینی با سازگاری بالای زناشویی، رضایت زناشویی و کاهش طلاق همبستگی معناداری دارد. ویتر و همکاران - 1985 - نیز نشان دادند که 20 تا 60 درصد متغیرهای سلامت روانی افراد بالغ توسط باورهای دینی تبیین میشود - هر دو به نقل از تیکس و فرازیر - 1998 در مطالعه دیگری ویلیتر و کریدر - 1989 - نشان دادند که در یک نمونه 1650 نفری با میانگین سنی 50
