بخشی از مقاله
چکیده
جاال طبیب شررازی از شاعران غزل رسای قرن هشتم و پررو سبک عراقی است. دوران زندگی وی مهزمان با عر سعدی و حافظ است. بیشرر اشعار او به زبان فارسی و پاره ای ملمع به فارسی و عربی است. معشوق به عنوان قطب و حمور اصلی داستان پایان ناپذیر عشق در مهه دوره ها چه به عنوان معشوق زمینی و چه معشوق آساانی با شکل و شاایل و رفتاری خاص یکی از اصلی‌ترین حمورهای اشعار عربی و ملمعات طبیب شررازی است که پژوهش حارض با بکارگرری شیوه ی توصیفی- حتلیلی سعی در بررسی جلوه های معشوق در اشعار عربی وی می پردازد. معشوق در اشعار وی دارای جلوه های گوناگون ظاهری و رفتاری است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که معشوق وی در واقع مهان معشوق دست نیافتنی سبک عراقی است. مضامنن معشوق در غزلیات وی غالبا با مضامنن معشوق شاعران معارص او مشررکات زیادی دارد و مهانند آنان از مفاهیم سنتی هبره جسته و ابتکاری به خرج نداده است.
واژگان کلیدی: عشق ،غزل، جلوه های معشوق، جالل طبیب
مقدمه
عشق از پدیده های معنوی و جاودان بشری است و انسانی را نمی توان یافت که پرتویی از این سرچشمه‌ی فیض و زندگی بر دلش نتابیده باشد. ولی تردیدی نیست که تجلی عشق به نسبت شدت و ضعف آن و لطافت و ظرافت طبایع و حساسیت افراد متفاوت است و به هر کس به مناسبت شایستگی او به گونه ای جلوه می کند - صبور، - 406 :1384غزل عاشقانه از غنایی ترین و پرمخاطب ترین گونه های ادبی است که با توجه به زبان و بیان روان ان بر دل می نشیند.غنا در ادب منظوم عمدتا در سه قالب غزل و مثنوی و رباعی متجلی می شود از این رو غزل را می توان از لحاظ صورت و معنای مشخص یک نوع ادبی محسوب داشت - شمیسا، - 284 :1389
. شعر غنایی در دو معنی بکار می رود: -1 اشعار احساسی و عاطفی -2 اشعار عاشقانه غزل مطبوع ترین اقسام شعر فارسی است چه از دل و شور و اشتیاق سخن می گوید و این معانی بیش از سایر موضوعات مقبول طبع آدمی است. غزل خوب آن است که آیینه ی تمام نمای افکار و احساسات شاعر باشد و حاالت و تاثرات عاشقی را نسبت به معشوق اعم از جسمانی یا روحانی بیان کند - موتمن، . - 80-73 :1352بن مایه ی اصلی غزل عشق و عاشقی است و مضامین دیگر از قبیل حکمتعرفان و سیاست و... درون مایه ای از غزل بیان شده اند.
بدین ترتیب غزل فارسی چه مستقیم و چه غیر مستقیم بر مدار معشوق دور می زند. به عبارت دیگر هسته ی مرکزی غرل معشوق است. گاه این معشوق خداست - غزل عارفانه - و گاه ممدوح است - غرل مدحی - و گاه زنی یا نوخطی - غزل عاشقانه - در برخی غزلیات هم این چند نوع معشوق ممکن است با هم درآمیخته باشند - شمیسا، - 261 : 1370رواج غزل در قرن ششم و مقارن با اوج تصوف است و چنانچه واضح است یکی از بهترین قالب های شعری برای بیان اندیشه های عرفانی همین غزل است زیرا مضامین عرفانی در حقیقت تعبیر و تفسیری از اشعار عاشقانه بوده است.
پس پایه های غزل در این قرن استوار می شود و غزل قالب رایج می گردد و اندک اندک تکامل می یابد تا آنکه در قرن هفتم و هشتم به اوج خود می رسد - شمیسا، - 73 : 1370در فاصله نسبتا کوتاه میان شیخ اجل سعدی و خواجه شمس الدین محمد حافظ چندین شاعر برجسته در شیراز و شهرهای دیگر ایران زندگی می‌کردند که بعضا معاصر حافظ بوده‌اند که از جمله انان جاال طبیب شیرازی است. جاال از شاعران قرن هشتم و پیرو سبک عراقی است. قرن هشتم در ایران قرن حکومت ایلخانان مغول است - کاوه زاده، - 8-3 :1392در همین دوره است که به دلیل حمله ی مغول شهرهای خراسان بزرگ آسیب دیده و از این رو سبک خراسانی مضمحل گردید و سبک عراقی روی کار آمد.
شعرجالل ساده و روان بوده و در غزل تابع سعدی است. و از آنجا که دوره جوانی جاال طبیب همزمان با نوجوانی حافظ بوده است حافظ غزل های لطیف و زیبایی را از وی متاثر شده است.درباره ی هنر شاعری جاال، سعید نفیسی در کتاب تاریخ نظم و نثر ایران می نویسد: از دانشمندان نامی و شعرای فارس در سده ی هشتم بود. اصاا از مردم خواف بوده و در شیراز در زمان پادشاهان آل مظفر، حکیم و طبیب معروفی به شمار می رفته و شاعری زبر دست بوده و مخصوصا با شاه شجاع آل مظفر مناسبات داشته - نفیسی، - 213 :1344
آوردن اشعار عربی در شعر شاعران از قرن هفتم آغاز شد و شاعران فارسی زبان کم و بیش زبان عربی را در سروده های خود بکار برده اند.جاال طبیب نیز در دیوان خود که اکثرا به زبان فارسی است قصاید و غزلیاتی به زبان فارسی و پاره ای ملمع به عربی و فارسی و حتی برخی اشعار مثلث به فارسی و عربی و لهجه شیرازی دارد.هدف پژوهش حاضر تحلیل جلوه های معشوق با بررسی قصاید عربی جالل می باشد و تحلیل این موضوع که آیا وی همانند معاصران خود معشوق را به تصویر می کشد یا در این زمینه ابتکار به خرج داده است.
