بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر بر آن است تا با بررسی روند تخریب و تغییر کاربري اراضی کشاورزي و فضاي سبز در طی دوره هاي زمانی مختلف به منظور جوابگویی به توسعه هاي شهري، بتواند درك روشنی از میزان تخریب و تغییر کاربري اراضی مذکور را به تصویر کشیده تا به عنوان زنگ هشداري، مسئولین ذي ربط را به فکر چاره اندیشی جهت مقابله با مساله تخریب و تغییر اراضی کشاورزي و فضاهاي سبز واقع در محدوده شهرها بیندازد. روش تحقیق و گردآوري مطالب اسنادي، توصیفی، تحلیلی، مبتنی بر مشاهدات میدانی است.
-1 مقدمه
انقلاب صنعتی نقطه آغازین توسعه شهرنشینی و گسترش نافرجام و در مقابل تخریب محیط طبیعی بوده است و از بین رفتن فضاهاي سبز شهري به عنوان ریه تنفسی شهرها و گسترش صنایع آلوده ساز در شهرها، محیط شهري را به محیط آلوده و غیر قابل زیست مبدل ساخت - رحیمی، . - 51:1385 موجودیت فضاي سبز بعد از قرن 19، براي ایجاد محیط زیست سالم شهري و انسانی مورد توجه اساسی قرار گرفت و به یکی از شاخص هاي اساسی در طراحی شهري تبدیل شد - حسین زاده، . - 29:1375 یکی از پدیده هاي نوین قرن بیستم و دهه هاي اخیر روند گسترش شهرنشینی و افزایش بی رویه جمعیت و توسعه فیزیکی مناطق شهري می باشد. این روند در کشورهاي در حال توسعه - از جمله ایران - همواره با مشکلات فراوانی مواجه بوده است که پیامدهاي منفی بسیاري به همراه داشته است
امروزه، جمعیت مردمی که در مناطق شهري زندگی می کنند از تمام ادوار تاریخ انسان بیشتر است. تخمین زده شده است که جمعیت شهري دنیا تا سال 2025 دو برابر شده که بیش از %90 این رشد در کشورهاي در حال توسعه خواهد بود
شهرنشینی و در کنار آن الزامات شهرنشینی، علت اساسی تغییرات محیطی می باشد . - Turner, 2005: 23 - این رهیافت در نتیجه پیچیدگی هاي تاریخی- جغرافیایی شکل گرفته و باعث گسترش لجام گسیخته شهري و تخریب فضاهاي سبز و اراضی کشاورزي گردیده است - Leichenko & Soleki, 2005:62 - و موجبات از بین رفتن زیبایی و فراخی شهر و طبیعت و نمود عینی مشکلات اجتماعی- اقتصادي، فرهنگی و اکولوژیکی شده است که نه تنها موجب تغییرات منطقه اي، بلکه باعث تغییرات زیست محیطی و به هم خوردن تعادل اکولوژیکی در سطح جهان گردیده است .
در این میان ایجاد شهر جدید برازیلیا در دل جنگل هاي فشرده آمریکاي جنوبی که باعث تخریب گونه هاي بی نظیر گیاهی در آمازون گردیده و موجب به هم خوردن تعادل اکولوژیکی و تغییرات اقلیمی در سطح منطقه و جهان گردیده است، مثالی ساده از تخریب منابع طبیعی و پوشش هاي گیاهی می باشد - Zhang .et all, 2007: 47 - در ایران نیز تبدیل اراضی کشاورزي و فضاهاي سبز شهري به استفاده هاي شهري- صنعتی و پیامدهاي اقتصادي و زیست محیطی، به دهه هاي 40 و 50 بر می گردد. به لحاظ شرایط فضایی خاص ایران این مقوله از اهمیت و حساسیت بیشتري برخوردار است. بطوریکه نسبت میانگین اراضی جنگلی کشورهاي مختلف جهان 31 درصد و اراضی کشاورزي 36 درصد است - هیبرید، - 68:1374 در حالی که این نسبت ها براي کشور ایران به ترتیب 7,5 و 11 درصد می باشد
همزمان با توسعه کالبدي شهر شاهرود در سال هاي اخیر، تخریب محیط زیست و منابع طبیعی به وقوع پیوسته است و با توسعه ساخت و سازها در زمینه تامین مسکن و خدمات عمومی، به تدریج زمین هاي کشاورزي و فضاي سبز طبیعی، تغییر کاربري داده و شهر را با آلودگی هاي زیست محیطی و کمبود فضاهاي سبز مواجه شاخته است. در چنین شرایطی شناخت عوامل تاثیرگذار در این زمینه و مقابله با پیشرفت تخریب و تغییر اراضی کشاورزي و فضاهاي سبز ضروري می باشد. در این پژوهش، محله باغزندان شهر شاهرود به عنوان یک نمونه مطالعاتی مورد مطالعه قرار گرفته و سعی شده است که با مقایسه نقشه هاي کاربري اراضی این محدوده در دوره هاي زمانی مختلف، بتوان به درك روشنی از مساله تغییر و تخریب اراضی کشاورزي در طی دهه گذشته دست یافت و اقدامات پیشگیرانه اي را جهت مقابله با آن به کار گرفت.
-2 بیان مساله و ضرورت تحقیق
بسیاري معتقدند که جامعه آینده، جامعه اي شهري خواهد بود. بنابراین شهرها باید آفرینشگر فرصت هایی ارزنده براي رفاه و توسعه نه تنها جمعیت ساکن در آن، بلکه جمعیت تمامی کشور باشد - لطفی، . - 12:1388 شهرها به عنوان موتورهاي رشد و توسعه اجتماعی داراي پتانسیلی باورنکردنی هستند که بی شک باید مورد توجه قرار گیرند - Lewis and mioch, . - 2005:50 نواحی شهري به عنوان اکوسیستم هاي خودکفا نیستند و می بایست همواره در مسیر تعاملی مطلوب با کشتزارها،مراتع، آبخیزها و جنگل ها حرکت کنند. تخریب و تغییر کاربري اراضی کشاورزي به منظور توسعه هاي شهري یک فرایند غیر قابل تجدید است که به مرور می تواند موجودیت یک ناحیه شهري را به خطر اندازد.
بررسی سابقه کاربري اراضی در محله باغزندان شهر شاهرود حاکی از آن است که با روند فعلی به تدریج اراضی کشاورزي و فضاهاي سبز و باز محدوده در آستانه تخریب و نابودي قرار گرفته اند و برنامه ها و طرح هاي در نظر گرفته شده براي جلوگیري از تخریب اراضی مذکور، نه تنها تاکنون نتوانسته است به هدف خود که حفظ طبیعت و سبزینگی محدوده مورد نظر می باشد، دست یابد بلکه رفته رفته روندي بالعکس را طی نموده و تاکنون نیز ادامه یافته است. در این راستا با توجه به بررسی هاي بعمل آمده از مطالعات وضع موجود اراضی طرح، مهمترین ضرورت هاي پژوهش حاضر، به شرح ذیل مطرح است:
• ضرورت توسعه کالبدي محدوده با تاکید بر حفظ باغات ، اراضی زراعی و فضاهاي سبز
• ضرورت اعمال نظارت بر توسعه اراضی محدوده و سعی در ارتقاي کیفیت توسعه کالبدي از طریق جلب مشارکت مالکین و پیشنهاد راه حل هاي عملی
-3 اهداف پژوهش
پژوهش حاضر بر آن است تا با بررسی روند تخریب و تغییر کاربري اراضی کشاورزي و فضاي سبز در طی دوره هاي زمانی مختلف به منظور جوابگویی به توسعه هاي شهري، بتواند درك روشنی از میزان تخریب و تغییر کاربري اراضی مذکور را به تصویر کشیده تا به عنوان زنگ هشداري، مسئولین ذي ربط را به فکر چاره اندیشی جهت مقابله با مساله تخریب و تغییر اراضی کشاورزي و فضاهاي سبز واقع در محدوده شهرها بیندازد. این پژوهش محله باغزندان شهر شاهرود را به عنوان نمونه مورد بررسی قرار می دهد.
-4 پیشینه تحقیق
• یو جی هارا و همکارانش در سال 2005، تحقیقی با عنوان شهرنشینی مرتبط با الگوهاي کاربري اراضی زراعی در حواشی شهرهاي میلیونی منطقه دلتایی، انجام دادند و معتقدند که پدیده پراکنش شهري به عنوان محصول مشترك کاربري هاي شهري و روستایی است که در حومه شهرهاي بزرگ در حال شکل گیري است. وي در این تحقیق تغییر کاربري زراعی به مناطق مسکونی را مورد تحلیل قرار داده است و نتیجه آنکه همبستگی معناداري بین ارتفاع اراضی با کاربري هاي اراضی وجود دارد و تغییرات کاربري اراضی هم در حالت افقی و هم در حالت عمودي در منطقه مورد مطالعه روي داده است
• مارتینوزي و همکارانش در سال 2007 با استفاده از تصاویر ماهواره اي و داده هاي سرشماري آماري به تحلیل میزان توسعه شهري و تخریب اراضی کشاورزي و فضاهاي سبز شهر پرتوریکو پرداختند. نتایج ایشان نشانگر کارایی تصاویر ماهواره اي در سنجش میزان تغییرات در کاربري اراضی شهري بوده است. بر اساس نتایج، توسعه بی برنامه و لجام گسیخته شهري بر روي اراضی مستعد، باعث تخریب زمین هاي زراعی در اطراف شهر شده است -
• لیچتنبرگ و همکاران در سال 2008 در مقاله خود به بررسی سیاست هاي حفاظت از فضاهاي سبز و زمین هاي کشاورزي و کارایی این سیاست ها در حفظ این منابع طبیعی در مادرشهرهاي کشور چین پرداختند. نتایج به دست آمده از تحقیق نشانگر آن بوده است که توسعه در زمین هاي مستعد کشاورزي عاملی اساسی در تخریب این فضاها بوده است که با کلاس بندي میزان بهره وري کاربري ها و ساماندهی برنامه ریزي توسعه کالبدي تا حدودي از تخریب این نوع فضاها کاسته شده است
• کومارجات و همکاران نیز با استفاده از تصاویر ماهواره اي به بررسی و تحلیل تخریب فضاهاي سبز و اراضی مزروعی در اجمر هند پرداخته است. ایشان فرم توسعه شهري را علت اساسی در تخریب این منابع برشمردند.
