بخشی از مقاله
چکیده:
آن چه امروزه تحت عنوان هنر انقلاب اسلامی ایران شناخته شده است؛ هنری است متأثر از فضای حاکم بر زمان انقلاب که هنرمند، عکسالعمل خود را حتی اگر شده با یک اثر نشان داده است.
همزمان با اوجگیری انقلاب شکوهمند اسلامی، نقاشان مخالف رژیم پهلوی در کنار حرکتهای مردمی به فعالیت هنری خود ادامه دادند. در سالهای آغاز انقلاب، بیشتر آثار خلق شده در عرصه نقاشی ابتدا متوجه دو حوزه سیاسی مطرح و جدی یعنی رژیم پهلوی و مسائل پشت پرده آن و آمریکا و مسائل مربوط به هنر ایران بود. هنرمندانی که با به تصویر کشیدن مسائلی در رابطه رژیم پهلوی میپرداختند، متاثر از فضای ملتهب ابتدای انقلاب گاه خشم خود را از نظام پیشین همچون شعارهای انقلاب که مردم در خیابانها سر میدادند در آثار کاریکاتور نشان میدادند .
تحقیق حاضر با هدف بررسی مفهوم هنر انقلاب اسلامی ایران و نقش آن در پیشرفت هنرهای ایران در دهههای بعد علی الخصوص در حوزه نقاشی که نقشی بسیار ارزشمند داشته تدوین یافته است. آنگاه عناصر سازندهی این هنر تحلیل خواهد گردید. در طی این تحقیق به این پرسش پاسخ داده خواهد شد؛ عناصر سازندهی هنر انقلاب اسلامی و نقش آن در پیشرفت هنرهای ایران چیست؟ تدوین این پژوهش به شیوهی تحلیلی- توصیفی و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانهای صورت گرفته است.
.1 مقدمه:
انقلاب اسلامی ایران که در دنیا و در نوع خود بی نظیر بود، بحث هنری خاص خود را به همراه داشت و آثار هنری این دوره بازتاب رویدادهای انقلاب است. هم زمان با اوج گیری انقلاب شکوهمند اسلامی، نقاشانی که مخالف رژیم حاکم بر جامعه - رژیم پهلوی - بودند، در کنار حرکتهای مردمی، فعالیتهای هنری خود را ادامه دادند و پس از پیروزی انقلاب در بهمن ماه 1357 آثار آنها »هنر انقلاب« عنوان گرفت.
برخی از هنرمندان و صاحب نظران، هنر انقلاب را با تعارف گوناگون و متفاوتی بیان کردهاند که در ذیل به برخی از آنها پرداخته خواهد شد. اما قبل از هر چیز، بهتر است ابتدا معنا و مفهوم »انقلاب« و »انقلاب اسلامی« و پس از آن، معنا و مفهوم »هنر انقلاب اسلامی« مورد بررسی قرار گیرد. با این فرض که تمامی انواع هنر، عناصری سازنده داشته و بر اساس آن شکل و رونق گرفته است؛ تحقیق حاضر، در پی یافتن عناصر سازنده ی هنر انقلاب اسلامی بوده که نای مطلب، پاسخِ سوال اصلی تحقیق حاضر را شامل میشود.
.2معنای انقلاب و انقلاب اسلامی:
انقلاب - revolution - از مقولهی عصیان، انکار، طغیان، تغییر و دگرگونی است. استاد مطهری در تعریف این واژه میگوید: انقلاب چندان احتیاج به تعریف ندارد، »انقلاب عبارت است از طغیان و عصیانی که مردمی علیه نظام حاکم موجود برای ایجاد وضع و نظمی مطلوب انجام میدهد - «مطهری، . - 59 :1387 واژهی انقلاب در زبان فارسی کاربردهای متفاوت داشته است.
در فقه به معنای استحاله و دگرگونی ظاهری و محسوس، در فلسفه به معنای دگرگونی ذات و حقیقت شیء، در عرفان به معنای تغییرات اساسی حالات روحی و در زبان عامیانه به معنای تغییر و دگرگونی حالات جسمی به کار می رفته است. همچنین از دیدگاه جامعهشناسی عبارت است از جنبشی سخت و بنیادین که موجب رفع شرایط ناسازگار اجتماعی و جایگزینی شرایط سازگار میشود - ایزدپناه، . - 107 : 1378 در فرهنگ فارسی معین، انقلاب با این تعریف بیان شده است: دگرگون شدن، زیر و رو شدن، قیام گروهی برای واژگون کردن یک حکومت، ناآرامی، بی قراری، هیجان، عصیان و شورش
از نظر شهید محمدباقر صدر، »انقلاب« عبارت است از: نهضتی سرسختانه و بر مبنای اصول مکتبی معین، که با درک واقعیتهای موجود، به دنبال تغییر و دگرگونی عمیق و بنیادین، در کلیهی ابعاد زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی و معیارها اصول و ارزش های ریشهای حاکم است - بلرم، . - 819 : 1373 دکتر شریعتی انقلاب را عمل اکثریت مردم که به صورت تجلی ارادهی جامعه که طالب حق تعیین حاکمیت و مسئولیت بر سرزمین خویش است، میداند
با وجود اینکه انقلاب به معنای تحول و تغییر ناگهانی است؛ اما نباید پنداشت که این تحول و تبدیل همواره به یک صورت اتفاق میافتد و در نتیجه این لفظ همواره به یک معناست. گاه هست که انقلاب فقط در عوارض است و گاه هست که جوهر و ذات دگرگون میشود. در صورت اول جز تغییری ظاهری، محدود و زودگذر روی نمیکند؛ اما در صورت ثانی، انقلاب همه چیز را تغییر میدهد: از اعتقادات، سنتها و آداب گرفته تا نظام حکومتی و مدنی. و فقط دومی را باید انقلاب به معنای حقیقی دانست
از انقلاب اسلامی تعریفهای گوناگونی به عمل آمده است. شاید در تعریفی جامع بتوان گفت: تحولی است بنیادین و مبتنی بر ثقلین و رهبری پیامبر گونه در بنیانهای فردی و نهادهای اجتماعی برای انتقال جامعه از هویت زیستی به هویت انسانی- عقلانی و از هویت انسانی - عقلانی به هویت ربانی
از نظر حشمتزاده، انقلاب اسلامی یعنی احیا و تعمق عقاید و احکام اسلامی در افکار و رفتار فرد و جامعه به صورت صریح و همراه با خشونت و خونریزی در جهت نیل به کمال انسانی و اسلامی - حشمت زاده، . - 35 :1378 بنا بر تعریف عمید زنجانی، انقلاب اسلامی عبارت از دگرگونی بنیادی در ساختار کلی جامعه و نظام سیاسی آن منطبق بر جهان بینی و موازین و ارزش های اسلامی و نظام امامت و بر اساس آگاهی و ایمان مردم و حرکت پیشگام متقیان و صالحان و قیام قهرآمیز تودههای مردم است.
در این تصویر کلی که از انقلاب اسلامی ارائه شد نقش عمده ایمان و حرکت پیشگام متقیان و تئوری امامت و قیام قهرآمیز مردم در انقلاب، نشانگر ایدئولوژیک بودن انقلاب اسلامی است - عمیدزنجانی، :1384 . - 22 به طور کلی میتوان گفت: انقلاب اسلامی تحولی است مبتنی بر اسلام و برای اسلام، محور و هدف آن، خداوند است و لازمهی آن، نفی هرچه غیر خدا و دگرگون کننده درون و بیرون انسان. در انقلاب اسلامی، مبارزه، وسیله و ابزار است و اسلام، هدف. لذا به کلی متفاوت از دیدگاه و عملکرد کسانی است که اسلام را ابزار و مبارزه را هدف تلقی میکنند؛ یعنی قائل به »اسلام انقلابی« اند. اسلامی که مورد توجه و مبنای عمل گروههایی چون، فرقان و منافقین بود
.3معنای هنر انقلاب اسلامی:
با سقوط حکومت پهلوی و ظهور انقلاب اسلامی، شرایطی به وجود آمد که بسیاری از هنرمندان آثار بدیعی با موضوع انقلاب اسلامی به وجود آورند. در چنین شرایطی، هنرمندان بر اساس فضای معنوی همسو با فرهنگ اسلامی، کیان هنر انقلاب اسلامی را پی نهادند. در حقیقت هنر انقلاب را بایستی یکی از دورههای درخشان فرهنگ و هنر در تاریخ ایران به شمار آورد. هنرمندان این دوره با برداشتی ماهرانه از مبانی کهن ایرانی - اسلامی، منطبق با مبادی نوین هنرهای معاصر پا به عرصهی وجود نهادند تا بر اساس عناصر هنر ایرانی و فضای معنوی همسو با فرهنگ اسلامی، شاکلهی هنر انقلاب اسلامی را پی نهند
هنر انقلاب، بازتاب ایدههای موجود در جهت انقلاب است. آثار انقلاب، آثاری است که تبلور و تجلی ایده های اصلی انقلاب در محتواست. اگر دغدغه یا محتوای پنهان اثری احیای یکی از شعارهای انقلاب یا تلاش در جهت تبیین هنری یکی از شعارهای اصلی انقلاب باشد، جزء هنر انقلاب طبقه بندی میشود
