بخشی از مقاله
چکیده
عوامل بیشماری از قبیل پیشرفت سریع فناوری و گسترش و پیچیدهتر شدن سازمانها، تغییر در نوع مدیریت باعث شده طرز تفکر و عمل مدیریت تغییر قابل ملاحظهای نماید بطوری که دیگر به شرکت یک دید بسته و منطقی ندارند و شرکت را متاثر از محیط پیرامون و با رویکرد اجتماعی تصور میکند. هدف نظریه اقتضا، ارائه و پیشنهاد مناسبترین طرحهای سازمانی و سیستمهای مدیریت برای شرایط مشخص است و برای تحقیق این هدف درصدد آن است که ارتباطات مشخص را بین عوامل و سازمان بیابد.
به طور کلی نظریه اقتضایی مبتنی بر این واقعیت است که محیطهای گوناگون نیازمند روابط سازمانی متفاوت است. لذا شیوه مدیریت موثر شیوهای است که با محیط سازمان سازگار باشد تا از این طریق بیشترین کارایی حاصل شود.
همزمان با تغییر دیدگاه و نوع نگرش مدیریت، حسابداری نیز برای اینکه اطلاعات مناسب را برای این طرز تفکر مدیریت قرار دهد دچار دگرگونی شد و این دگرگونی در حسابداری مدیریت به مراتب بیشتر از حسابداری مالی است. تغییرات حسابداری مدیریت به حدی بود که این رشته را متحول کرد و باعث بوجود آمدن مباحث همچون هزینهیابی بر مبنای فعالیت نمود. تئوری اقتضایی بوجود آمده در مدیریت باعث پیدایش روش هزینهیابی بر مبنای فعالیت در حسابداری شد. در این مقاله با توجه به تئوری اقتضایی تغییرات رشته حسابداری در بحث هزینهیابی را از رویکرد سنتی به رویکرد هزینهیابی بر مبنای فعالیت بررسی نموده و دلایل بوجود آمدن این تغییرات بررسی شده است.
-1 مقدمه
وقوع رویدادهایی نظیر توسعه رقابت جهانی، پیشرفت فنآوری اطلاعات و ارتباطات، دسترسی به سیستمهای اطلاعاتی ارزان طی دهه گذشته و تلاش واحدهای اقتصادی جهت احراز رتبه جهانی و ورود به بازارهای بینالمللی، لزوم داشتن نگرشهایی همچون رضایت مشتریان، کاهش هزینهها و بهبود عملکرد را اجتنابناپذیر کرده است .
در چنین شرایطی مدیران باید با داشتن یک بینش وسیع و اتخاذ استراتژیهای مناسب، تدابیر و مقدمات مورد نیاز را جهت استفاده از این موقعیتها فراهم کنند. یکی از زمینهها برای استفاده از این موقعیتها برای شناخت تحولات آینده سازمانها و چگونگی عملکرد آنها در اختیار داشتن اطلاعات مربوط، بهموقع و قابل اعتماد است. برای دسترسی به این هدف نهتنها باید سازههای موثر بر تحولات آینده سازمانها، شناسایی و استراتژی لازم برای تطبیق با آنها فراهم گردد، بلکه رویکردهای نوین مبتنی بر خلق ارزش تکنیکهای مرتبط با تولید، تدارک و ارائه اطلاعات مورد نیاز مدیران برای تصمیمگیری در شرایط مذکور است .
امروزه سازمانها، اعم از کوچک و بزرگ، درگیر موقعیتهای به مراتب پیچیدهتر از گذشتهاند. موضوعاتی نظیر رقابت فشرده در بازار، نوسانات اقتصادی، بحرانهای روزمره در روابط بین المللی، پیشرفت سریع تکنولوژی در اغلب زمینهها حساسیت بیش از پیش عامل انسانی در سازمان و بسیاری از مسائل دیگر، مدیریت سازمانها را بسیار دشوارتر از گذشته کرده است، بطوریکه مدیریت از وضع یک تصمیم برای یک عمر به وضع یک تصمیم برای یک روز تغییر موضوع داده است .
اما نظریه پردازان سنتی مدیریت تلاش میکردند تا “بهترین راه” را برای فعالیت مدیران در وضعیتهای گوناگون، شناسایی کنند؛ به طوری که پس از دستیابی به اصولی جهانشمول، “مدیریت خوبالزاماً” در گرو یادگیری و نحوه به کارگیری آنها باشد. اما دیری نگذشت که پژوهشگران دریافتند که گاهی اوقات ضرورت دارد تا برخی از اصول سنتی، برای دستیابی به نتایج بهتر، نادیده گرفته شوند. بطوری که یک الگوی مدیریت برای همه موقعیتها به عنوان بهترین راه و روش وجود ندارد. وظیفه مدیر این است که چه روشی در چه موقعیت خاصی تحت چه شرایط ویژهای و در چه زمان به خصوصی، بهترین زمینه را برای نیل به اهداف مدیریت فراهم میکند. از این رو شرایط خاص هر شرکت و محیط آن باعث شد که برای مدیریت هر چه بهتر شرکت روشهای متنوعی استفاده شود و این مهم باعث پیدایش رویکردهای جدیدی در حسابداری مدیریت شد.
-2 اهمیت موضوع
سازمان همچون منشوری کثیرالوجه است که باید برای شناختن کامل آن نگاهی موشکافانه به تمامی وجوه آن بیندازیم و با چشمانی متعدد بدان نگریسته شود. زمانی که ما با یک چشم به پدیدهای مینگریممسلماً تمامی ابعاد آن را نخواهیم شناخت، وقتی هر دو چشم را به سوی آن میگشاییم شناخت ما کامل تر میشود و اگر چشمان بسیار دیگری هم داشتیم تا زوایای پنهان آن پدیده را مینگریستند به یقین تصویری واقعیتر و شناختی جامع تر از آن پدیده حاصل میشود. طریقی که ما به پدیدهها مینگریم درک ما از آنها را شکل میدهد و اگر تغییراتی در جهت تکیمل این نحوه نگرش صورت پذیردمسلماً در تکامل و تعالی درک ما از سازمان به عنوان پدیده مورد بررسی مؤثر خواهد افتاد.
تئوری اقضایی در زمانی شکل گرفت که دانشمندان متوجه شدند برخی از روشهای بسیار موثر که در شرایط خاصی موفق بودند، نتوانستند در شرایط دیگری حتی در همان شرکت اثربخش باشند. لذا متوجه شدند که یک روش که در یک حالت موثر واقع شده است،الزاماً در همه حالتها و شرایط موفق نخواهد بود.
لزوم بررسی این تئوری برای حسابداری از آن جهت دارای اهمیت است که مخاطبین و استفادهکنندگان از اطلاعات حسابداری متعدد و متنوع هستند و هر کدام دارای علایق و انگیزههای خاصی هستند که به تبع آن نیازهای اطلاعاتی آنها نیز متفاوت است. به منظور پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی استفادهکنندگان از گزارشهای حسابداری، حسابداری به دو شاخه حسابداری مالی و حسابداری مدیریت تقسیم شده است تفاوت این دو در جدول 1 عنوان شده است .
جدول :1 تفاوت های بین حسابداری مالی و حسابداری مدیریت
همانطور که در جدول 1 مشاهده میشود اطلاعات ارایه شده برای حسابداری مدیریت عمدتا بستگی به نظر مدیریت دارد و این خواسته مدیر است که نوع، دوره، حجم، واحد اندازهگیری، محتوا و غیره را برای این اطلاعات تعیین میکند.
