بخشی از مقاله
تاثیربرنامه ریزی کالبدی بر کاربریهای اراضی شهری
چکیده
تحقیق حاضر به بررسی تاثیر برنامه ریزی کالبدی بر کاربری اراضی شهری در یک دوره طولانی 55ساله از سال 1335تا 1390 در دو دوره 20ساله ویک دوره 15ساله در مورد شهر فامنین از توابع استان همدان پرداخته است.در این تحقیق ما بر اساس عواملی مانند ،مهاجرت،تحولات جمعیتی،تجارت،تفکیک زمینهای کشاورزی،و...میزان تاثیر برنامه ریزی بلند مدت طرحهای کالبدی را با استفاده از اسناد موجود در شهرداری .سایر نهادها،مورد تجزیه وتحلیل قرار داده ودراین تحقیق از روش توصیفی-تحلیلی،استفاده کرده ایم.نتایج حاصله نشان دهنده وجود ضریب همبستگی 0/97 بین متغیر مستقل برنامه ریزی و12مورد متغیر های وابسته به آن می باشد .
واژه های کلیدی: برنامه ریزی کالبدی،، کاربری اراضی شهری ، فامنین
مقدمه :برآوردهای جدید نشان می دهد که بیشتر از 45 جمعیت جهان در شهرها زندگی می کنند و تا سال 2030 میلادی این نرخ جمعیت به بیشتر از 60 می رسد (Christopher.1999) شهرها همواره تحت تاثیر نیروها و عوامل گوناگونی شکل گرفته و گسترش می یابند و با تحولات اجتماعی و جابجایی جمعیتی تغییرات اقتصادی و نوآوریهای فن شناختی دگرگون می شوند با افزایش جمعیت نیز فعالیت ها و سرمایه گذاری به شهر توسعه می یابد و نظام و سازمان کالبدی شهرها دستخوش تغییرات اساسی می شود -سعیدنیا، 1378، 19-شهرنشینی نقش اساسی در خ مشی توسعه جغرافیایی جمعیت و رشد شهر ها را دارد. از این رو در دهه های اخیر در ایران رشد و گسترش شهرها بصورت نوعی معضل یا مسئله درآمده و لزوم توجه به مسایل شهری و بویژه مسایل کالبدی آن در قالب چهارچوبی علمی اهمیت و ضرورت یافته است (ربانی، 1381، .(9 اکثر شهرهای کشور در مرحله اول شکل گیری با هدف استفاده از خاک های مرغوب برای زراعت و کشاورزی استقرار یافته اند(سلطانی، 1371، 19 (اما با رشد و گسترش شهرها، مشکلاتی چون تخریب و تغییر اراضی پیرامون شهر به کاربریهای شهری، مسایل زیست محیطی، انواع آلودگی، ادغام روستاهای پیرامون شهری، محلات شهری و... بوجود آمده است این مسئله در شهرهای کوچک نیز مشاهده می گردد زیرا شهرهای کوچک اکثراً بصورت روستا بوده اند و شغل اکثر ساکنان روستا کشاورزی و اقتصاد روستا بر اساس تولیدات کشاورزی بوده که با تبدیل به شهر و توسعه شهر زمین های مجاور شهر از نظر تغییر کاربری از کشاورزی به کاربریهای مورد نیاز شهری تحولات زیادی به خود دیده اند. لذا یکی از مشکلات و زیانهای وارده بر اثر توسعه فیزیکی شهری عدم بهره برداری از زمین های کشاورزی اطراف شهرهاست (شکویی 89، . 216(در شهرهای کوچک مانند فامنین به دلیل تراکم کم ساختمانها ، بالا بودن سرانه های شهری، پراکنش جمعیت و توسعه شهر بصورت افقی لذا گسترش فیزیکی شهرها و متعاقب آن تغییرات کاربری اراضی پیرامون شهرهابه نسبت بیشتر است.
سوال ها و فرضیات:
در این تحقیق سعی بر این است که تاثیر گسترش کالبدی و فیزیکی شهر فامنین طی سال های 1335 تا 1390 با توجه به نقشه های هوایی موجودو مطالعات میدانی بررسی گردیده و تاثیر آن بر تغییرات کاربری اراضی پیرامون شهر مطالعه شده و نتایج ارائه گردد. به نظر می رسد -1توسعه کالبدی و گسترش افقی شهر فامنین در طی سال های 1390-1335 با توجه به عوامل مختلف (عوامل جمعیتی، اقتصادی، سیاسی و...) بر تغییرات کاربری اراضی اطراف شهر تاثیر داشته است.-2روند تاثیر توسعه کالبدی شهر فامنین بر کاربریهای اراضی شهری در فاصله زمانی 75-90 شتاب بسیار سریعتری داشته است
روش تحقیق ومتغیرها:
در این تحقیق از روش توصیفی و تحلیلی استفاده گردیده است یعنی اینکه جهت بررسی موضوع تحقیق از زبان آمار توصیفی استفاده گردیده است و برای جمع آوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای و میدانی استفاده گردیده ، روش کتابخانه ای مانند مطالعه کتاب های مرتب ، مطالعه و بررسی نقشه های هوایی فامنین، در سالهای مورد تحقیق، مطالعه و بهره برداری از طرح های هادی و جامع شهر فامنین و اسناد و پرونده های شهرداری فامنین روش های میدانی مانند بازدید از نقاط مختلف شهر، مشاهدات ، مصاحبه با افراد مطلع و قدیمی، مراجعه به فرمانداری ، شهرداری، بنیاد مسکن و راه و شهرسازی استان
وشهرستان. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات همانطوریکه ذکر شد بصورت توصیفی و تحلیلی است . ابزار لازم استفاده از نقشه ها و طرح های شهری فامنین، و استفاده از نرم افزارهای ، GiS و می باشد با توجه به وابستگی تغییرات کاربریهای اراضی شهری به توسعه کالبدی و فیزیکی شهرما در این تحقیق توسعه فیزیکی شهر را به عنوان متغییر مستقل در نظر گرفته ایم و12 مورد کاربری عمده اراضی شهری امل -1 کاربری مسکونی -2اراضی ذخیره شهری-3 معابر-4تجاری -5 فضای سبز-6 آموزشی-7 مذهبی-8 بهداشتی درمانی-9 تاسیسات وتجهیزات -10 داری-11نظامی وانتظامی-12 ورزشی را به عنوان متغییر وابسته لحاظ کرده ایم که در سه دوره 20 ساله روند تاثیر متغییر مستقل را بر متغییر های وابسته بررسی نموده ایم
طبق آمار و اطلاعات ارائه شده در جدول شماره یک همانطوریکه مشاهده می گردد مساحت شهر از سال 1335 شروع به افزایش نموده بطوریکه در دوره 75-90 به اوج خود رسیده است که این مسئله به علت افزایش جمعیت شهر ،تفکیک
اراضی کشاورزی شرق، جنوب و غرب شهر و ادغام روستای ماماهان و اراضی مابین فامنین و ماماهان در سال 77 به شهر فامنین بوده است که باعث افزایش محدوده شهر گردیده است. یقیناً افزایش جمعیت و به دنبال آن افزایش محدوده و اراضی اشغال شده شهر فامنین طی دهه های متمادی تحت تأثیر امواج اقتصادی، سیاسی، جمعیتی و گسترش حوزه نفوذ فامنین بوده است .
طبق آمار و اطلاعات ارائه شده در جدول 2 جمعیت شهر فامنین از سال 1335 رو به افزایش بوده تا اینکه در سال 1390 جمعیت شهر به 17625 نفر رسیده است نکته قابل ذکر این است با توجه به سیل مهاجرت از منطقه به شهرهای بزرگ در دوران قبل از انقلاب و دهه اول انقلاب فامنین به دلیل جاذبه های اقتصادی، کشاورزی، خدماتی و... توانسته است رشد مثبت جمعیت خود را حفظ
نمودار -1 رشد جمعیت شهر فامنین طی سال های 1390-1335
نمودار-2 گسترش فیزیکی شهرفامنین و تغییرات کاربری اراضی طی سالهای
جدول -3 تغییرات جمعیت و مساحت شهر فامنین طی سال های 1390-1335
با بررسی نقشه های شهر و جداول 4 و 5 مشاهده می شود با گسترش شهر از بین کاربری ها، اراضی ذخیره شهری (اراضی ساخته نشده) با مساحت 141 هکتار بیشترین سهم را از بین زمینهای تغییر کاربری یافته به خود اختصاص داده است که علت آن الحاق اراضی شرقی، غربی و جنوبی به داخل شهر و ادغام روستای ماماهان والحاق اراضی بایر مابین فامنین و ماماهان به داخل شهر در سال 77 بوده است که قسمتهایی از آن اراضی ساخته نشده و بایر مانده است.
از نظر تغییرات کاربری اراضی پیرامون شهر نیز در دوره های مورد مطالعه آمار و برآوردهای جدول 5 نشان می دهد که تغییرات کاربری اراضی از دوره 1335-1355 تا 1375-1390 سیر صعودی دارد بطوریکه در دوره 1375-1390 به حداکثر خود 296/6 رسیده است که دلیل آن گسترش شهر، استقرار ادارات، افزایش نقش تجاری و خدماتی شهر و منطقه، تفکیک اراضی جنوب، شرق و غرب شهر، و همچنین الحاق روستای ماماهان به شهر فامنین می باشد.
