مقاله شناخت و بررسی مولفه های هویت کالبدی و انعکاس آن در معماری معاصر ( بازیابی هویت کالبدی درساختمان شهرداری مشهد )

بخشی از مقاله

چکیده :

اکثریت نظریه پردازان حوزه ی معماری و روانشناسی بر تأثیر شکل و کالبد محیط بر روند شکل گیری هویت کالبدی برانسان تأکید دارند. در شهرهای ایرانی Bاسلامی فرم به تبع معنا تعریف می شود و کالبد هویت خود را از محتوی اخذ می کند. بی هویتی و یکنواختی درفضای شهری، تمامی ابعاد زندگی اجتماعی، زیست محیطی را تحت تاثیر قرار داده است. درنگاهی آینده نگر به شهر مشهد شاهد فقر عناصر میراثی خواهیم بود، چنانچه این روند اقتصاد محور و فرهنگ ستیز ادامه یابد، شهری با ساختمانهای بلند قوطی شکل، منقطع از پیوستگی تاریخی - کالبدی و فاقد هویت خواهیم بود.

با توجه به اهمیت ساختمان های با ارزش شهری در هویت بخشی شهرها و جایگاه آنها در فرآیند توسعه اقتصاد پایدار شهری، ساختمان شهرداری - در گذشته ارگ یکی از ارکان استخوان بندی اصلی شهر بوده - مورد مطالعه قرارگرفته است. خصیصه کالبدی شهرها، آنها را به عنوان عناصری جهت شناخت هویت ساکنان و بوجود آورندگان آن کالبد با اهمیت و شاخص می کند، این پژوهش به ارزیابی فاکتورهای تاثیرگذارکالبدی هویت ساز بر شهروندان پرداخته است.

روش تحقیق این پژوهش ترکیبی، تاریخی، توصیفی و تحلیلی می باشد و در جمع آوری داده های کیفی از مطالعات کتابخانه ای، برداشت میدانی، مصاحبه و پرسشنامه استفاده شده است، داده های کمی ازطریق نرم افزار - - Spss به دست آمده و برای تحلیل داده ها و نتیجه گیری از روش استدلال منطقی استفاده شده است.

نتایج پژوهش نشان می دهد که شهرها و فضاهای شهری گذشته ما، از هویت ویژه ای برخوردار بوده اند، مفاهیمی که نهایتا منجر به تعریف مفاهیم بزرگتری چون تعلق خاطر وحس شهروندی گشته اند. امروزه بایستی به منظور حفظ هویت و پایداری فرهنگی جامعه به بهسازی الگوها و فرم های گذشته با رجوع به سنت، معطوف به ایجاد راهکارهای معاصر سازی الگوهای هویتی - برای دستیابی به حس رضایت و آرامش درافراد - پرداخت.

.1  مقدمه

تنها پدیده ای که دغدغه هویت دارد، انسان است. همواره به دنبال ابزاری می گرددکه خود را بواسطه آن تبیین کند. بدیهی است که تبیین خویشتن به صورت متنوع از سایرین امکان پذیر نیست چرا که هویت شخص، بخشی از حوزه حیات اجتماعی است که فرد، خویش را با آن معرفی می کند. از سوی دیگر فرد با حضور و رشد یافتن در جمع علاوه بر آنکه دارای هویت شخصی، یعنی نام، منزلت اجتماعی و روابط شخصی با دیگران می گردد

بی هویتی، نا هماهنگی سیمای نامطلوب و یکنواختی که امروزه بر فضای شهری است، در حال گسترش است و تمامی ابعاد زندگی اجتماعی زیستی محیطی را تحت تاثیر قرار داده است

در نبود هویت احتمال رفتارهایی چون ترس، خطر، جرم و تصادف بالا می رود - یوجانگ،. - 2012 شهرهای جدید باید توانایی ترسیم هویت متمایز خود از طریق طراحی عناصر فیزیکی شان را داشته باشند

محیط علاوه برعناصر کالبدی، شامل پیام ها، معانی ورمزهایی است که مردم براساس نقش ها، توقعات، انگیزه ها ودیگر عوامل آن را رمزگشایی و درک می کنند و درمورد آن به قضاوت می پردازند - فلاحت، . - 1385 مردم باید قادر به درک شهرشان باشند

معنا می تواند از فعالیت و فرم ساخته شده ای که در مکان وجود دارد، مشتق شود - مونتگومری،. - 1998
یکی از مهم ترین ویژگیهای هویت شهر ، خوانایی و معنی داشتن آن در نزد مخاطب است. یعنی شهر تا چه اندازه می تواند به وضوح درک شود ، از نظر ذهنی قابل شناسایی باشد و نیز تا چه اندازه ساختار ذهنی ایجاد شده با ارزشها و مفاهیم جامعه در ارتباط است

هویت ریشه درگذشته دارد و برای دستیابی به هویت شاخصه های بسیاری مدنظر می باشدو از آن جایی که لینج نشانه ها را یکی از پنج عامل مهم در تشخیص هویت شهری می داندو ساختمانها به عنوان نشانه می توانند در ایجاد هویت تاثیر گذار باشند، این پژوهش به بررسی عوامل موثر بر ارتقاء هویت کالبدی درساختمان شهرداری به عنوان نشانه ویکی از مراکز مهم تاثیر گذار هویتی - در گذشته ارگ یکی از ارکان استخوان بندی اصلی شهر بوده - پرداخته است.

.2  بدنه تحقیق

.1.2 پیشینه پژوهش در مفهوم هویت - نظریه پردازان و کارهای انجام گرفته شده در این زمینه -

ساده ترین شکل معنی به مفهوم محدود این واژه کلی"هویت"است یعنی "معنی یک محل". هویت یک مکان یا یک رویداد را می توان از طریق آزمایشهای ساده شناخت، بازشناسی و توصیف تحلیل کرد و به صورت تقریبی اندازه گیری کرد - بحرینی ،. - 1387 درمقاله مکان وفرآیندهویتی دیوید یوزل و روس به 4 هدف هویتی اشاره دارد: -1 تداوم و استمرار -2توجه به خود -3خودباوری -4منحصر به فرد بودن

طبسی در تحقیق خود درباره "شاخصه های سلامت بصری شهر مشهد " نخستین قدم را مطالعات فنی در زمینه منظرو همچنین تحقیقات وسیع در زمینه جنبه های نظری هویت و پشتوانه های تمدنی وتاریخی آن می داند، با اشاره به اینکه سنت شهرسازی در ایران دارای قدمت گرانسنگی است، تاکید بر تجزیه وتحلیل عالمانه داراییهای تمدن خودی می کند و در مرحله بعد به نحوی مدیرانه وضابطه مند به معاصرسازی اشاره دارد. ضابطه های منظر شهر ایرانی را شناخته و نظام زیبا شناسی آن درک شود

فرشچیان و علی آبادی در بررسی" نقش محور پیاده وساختار کالبدی شهر" نشانه ها را موجب حضورپذیری مخاطب می داند، به طوری که نشانه ها، هویت یا تصویر ذهنی از یک شهر را در ذهن بیننده ایجاد کند - فرشچیان،. - 1393 از دیدگاه شولتزدر 1981، هستی فضاها ازمکان هاست نه ازخود فضاها، لذا طراحی فضا وابسته به شناخت ما ازمکان و آنچه حس مکان نامیده می شود، است

نتایج نشان داده که هویت شهر، حالت ذاتی و درونی داشته که به کالبد شهر تاثیر می گذارد لذا سیمای کالبدی شهرهای وابسته به یک فرهنگ،جهان بینی خاصی را از فرهنگ و ساختار اجتماعی متمایز می کند - فرح حبیب،. - 1387 مازلو تئوری فرآیند هویتی را در چهار مرحله بیان می کند: احساس تعلق، احساس به خود، اعتماد به نفس، تداوم

. 2.2 تعاریف و اصطلاحات

هویت: مجموعه ای از صفات و مشخصاتی است که باعث تشخیص یک فرد از افراد دیگر با یک شیءاز اشیاء دیگر می شود. تشخیص هویت، در واقع نوعی ارزش گذاری و یا تعیین کیفیت است که با اندوخته های ذهنی فرد از تجربیات مستقیم گرفته است تا فرهنگ نسبت دارد - بهزاد فر،. - 1382 به معنای متداول امروزی هویت نتیجه فرایند - این همانی - است. فرآیند این همانی فرآیندی است قیاسی بین عینیتی موجود با اطلاعات و داده هایی از آن در ذهن - ذهنیت قبلی -

هویت کالبدی: عامل غالب هویت است که بافت و ساختار و شکل شهر و ساخت اصلی به آن هویت وابسته است. هویت کالبدی ، مجموعه ای از صفات و خصوصیات شهر است که به کمک آن ها از » غیر « متمایز وشباهتش با » خودی « آشکار می شود

مفهوم ارزش: ارزش به معنای بها، قدر، برازندگی شایستگی، قابلیت است - معین،. - 1371 ارزش عبارت است از بار معنایی خاصی که انسان به برخی از اعمال و پاره ای حالت ها و بعضی پدیده ها نسبت میدهد و برای آن در زندگی خود جایگاه و اهمیت ویژه ای قائل است. ادراک ارزش ها از ادراک واقعیت ها متمایز است

.3 .2 نظریه پردازان :

برای دستیابی به هویت، در مرحله اول فرد در محیط قرارمی گیردو با فضا ارتباط برقرار کرده، محیط از جنبه های کالبدی و اجتماعی به صورت توامان ساخته شده است. انسان ها مکان های اطراف خودرا خلق می کنند مکان مستقل از انسان معنا ندارد. ستالو انسان شناس - - 2001، تعلق به مکان، ورای تجربیات احساسی و قابل درک شامل اعتقادات فرهنگی وفعالیت هایی است که انسان را به محیط پیوند می دهد. توان 2001 - - ، احترام به مکان ،زنجیر محکمی بین فرد و مکان است. تعهد به محیط حسی زیبایی شناسان، لمس کردنی واحساسانه است.

رلف - Relf - 1976 بیان میکند که یک مکان موقعی فراتر از یک فضا است که واجد سه خصوصیت باشد: محدوده عملکردی، فعالیت و معنا. مکارتی - - 2003، پیشنهاد می کند که مکان های شکل گرفته براساس معانی ناثیرگذارتر ازدیگرنیروهای اجتماعی است و راپاپورت1998 - Rapoport - دارد به این موضوع که ما مجبور به درک محیط ازطریق معانی هستیم، چیزهایی که هیچ خواص مادی درمحیط فیزیکی ندارند. از نظر فریتز استیل1981، مهمترین عوامل کالبدی موثر در ادراک و حس مکان، اندازه مکان، درجه محصوریت، تضاد، مقیاس، تناسب، مقیاس انسانی، فاصله، بافت، رنگ، بو، صدا و تنوع بصری است

همانطور که ازجمع بندی این نظریات برمی آید درک محیط از طریق معانی صورت می گیرد، دراین راستا به دنبال کاربرد مفاهیم ومعانی در شکل گیری فضا ومکان می باشیم و تبدیل به صور فرمی وکالبدی وتاثیر گذار در ایجاد هویت هستیم. که برای رسیدن به این مقصود به بررسی ساختمان شهرداری و معانی آن و به واکاوی عناصر ارتقاء دهنده هویت کالبدی می پردازیم.

.4 .2 تحقیقات وکارهای انجام شده :

یکی از رموز جاودانه بودن یک اثر، تاثیر آن بر آیندگان واقتباس از آن فضا و یا مکان می باشد و این تاثیر گذاری در آینده همان هویت داشتن آن اثر می باشد. جک نسر در تحقیق خود تحت عنوان Does ytinummoC    Neotraditional   Development   Build احساس جامعه را از لحاظ جغرافیایی تعریف می کند بدان معنا که هر فرد به سرزمینی با ویژگیهای خاص خود تعلق داشته، ازاینرو ارتباط با مکان و دوم به جامعه دلبسته می شود و دراین زمینه ارتباط با مکان بسیار تاثیر گذار است

الکساندر در این زمینه معتقد است که هویت در بناها نه ناشی از تاریخی بودن و نه ناشی از ابتدایی بودن روند احداث آنهاست. تنها ملازمت و همراهی ضرورتها اهمیت دارد - الکساندر، . - 1381 دیوید یوزل وروس در مقاله ای با عنوان "مکان و فرآیند هویتی " سه عامل را فاکتورهویتی را تداومو استمرار- توجه به خود و خودباوری می داند. طبسی در مقاله" شاخصه های سلامت بصری شهر مشهد" جنبه نظری هویت را پشتوانه تمدنی و تاریخی بیان می دارد. و یو جانگ به ترکیبی از فعالیت و معنا اشاره می کند. در مدل بریکول ابزار رسیدن به فاکتور هویتی طول زمان است.

هویت در سه حوزه کالبدی معنایی و اجتماعی میتوان گفت ویژگیهای کالبدی مکان بر هویت اجتماعی و معنایی محیط اثر گذاشته و البته هویت کالبدی مکان برای درک شدن نیازمند همگام شدن با زمان است پس کالبد اجتماع معنا درحیطه زمان و منبطق شدن با آن نیازدارد. از نظر فریتز استیل1981، مهمترین عوامل کالبدی موثر در ادراک و حس مکان، اندازه مکان، درجه محصوریت، تضاد، مقیاس، تناسب، مقیاس انسانی، فاصله، بافت، رنگ، بو، صدا و تنوع بصری است.

او همچنین خصوصیاتی نظیر هویت، تاریخ، تخیل و توهم، راز و رمز، لذت، شگفتی، امنیت، سرزندگی، شور و خاطره را موجب برقراری رابطه متمرکز با مکان می داند. بر مبنای نظریه نظام "ارزشاشیاء " ژان بویار، می توان "نظام ارزش طراحی شهری" را متشکل از چهار گونه ارزش مصرفی، مبادله ای نمادین ونشانه ای تصور کرد.