بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی تاثیر تنش کمبود آب بر روی عملکرد و اجزای عملکرد ذرت فوق شیرین در کشت نشایی و مستقیم آزمایشی در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی- مشهد در سال زراعی 94-93 اجرا شد. این آزمایش به صورت کرتهای خرد شده - اسپلیت پلات - در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. در این آزمایش کرتهای اصلی شامل سه سطح تامین آب آبیاری 75 - ، 100 و125 درصد نیاز آبی - و کرتهای فرعی شامل: -1 کشت نشاء 20 روزه -2 کشت نشاء 30 روزه و -3 کشت مستقیم ذرت بود. از رقم فوق شیرین Basin برای کشت ذرت استفاده شد. نتایج و تجزیه واریانس نشان داد اثر سطوح مختلف آبیاری برروی صفات عملکرد بلال، عملکرد دانه، عملکرد کل، تعداد دانه در ردیف و طول بلال معنیداراست بطوریکه تیمار با تامین کامل نیاز آبی نسبت به تیمار تحت تنش 75 درصد تامین نیاز آبی از افزایش عملکرد بلال - 2000 کیلوگرم - ، عملکرد دانه 1300 - کیلوگرم - و عملکرد بیوماس 4200 - کیلوگرم - برخوردار بود.
مقدمه
ذرت به عنوان یکی از محصولات استراتژیک در بین گیاهان زراعی از اهمیت ویژهای برخوردار است. ذرت در دنیا از نظر تولید رتبه اول و از نظر سطح زیرکشت رتبه دوم بعد ازگندم در بین محصولات زراعی دارا می باشد. سطح زیر کشت ذرت در جهان در سال 2014 بالغ بر 184 میلیون هکتار با تولید 1 میلیارد تن و در ایران حدود 215000 هکتار با تولیدی معادل 1600000 تن دانه بوده است .[1] از این میزان سطح حدود12000 هکتارمتعلق به کشت ذرت شیرین است. با توجه به کمبود منابع آب درایران کشت ذرت علوفهای دراکثر نقاط کشور از جمله خراسان رضوی- در تابستان به عنوان کشت دوم رواج یافته، به نحویکه پس از قطع آخرین آبیاری مزارع گندم وجو بلافاصله کشت میشود و بدین ترتیب فصل رشدی آن کوتاه میباشد .[2] ذرت گیاهی چهارکربنه است که پس ازگندم و برنج مهمترین ماده غذایی دنیا را تشکیل میدهد. ذرت علوفهای یکی از محصولات استراتژیک و مهم کشور میباشد که سهم عمدهای در تأمین پروتئین موردنیاز بهویژه گوشت قرمز و سفید ایفا میکند .با توجه به مصارف متعدد آن، سطح زیرکشت ذرت درچند دهه اخیر افزایش چشمگیری داشته .[3] بزرگترین صادرکنندگان ذرت را کشورهای آمریکا، چین و برزیل تشکیل میدهند. طبقه بندی ذرت براساس خصوصیات دانه آن میباشد. براین اساس ذرت را به انواع سخت، دندان اسبی، شیرین، آردی، مومی وپاپ کورن تقسیم میکنند. ذرت شیرین دراین میان نوعی ذرت است که میزان قند بالایی دارد. ذرت شیرین در نتیجه جهش برگشتی در ژنهایی که در درون دانه تبدیل قند به نشاسته را کنترل میکنند بوجود آمده است. هدف از این پژوهش مقایسه حجم آب مصرفی، کارایی مصرف آب و تاثیر تنش برعملکرد و اجزای عملکرد در منطقه مشهد و دستیابی به سطح آبیاری مناسب در کشت ذرت فوق شیرین است.
مواد و روشها
به منظور بررسی تاثیر تنش کمبود آب بر روی عملکرد و اجزای عملکرد ذرت فوق شیرین آزمایشی درمرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی در سال زراعی 94-93 اجرا شد. این آزمایش به صورت کرتهای خرد شده - اسپلیت پلات - در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. در این آزمایش کرتهای اصلی شامل سه سطح تامین آب آبیاری 75 - ، 100 و125 درصد نیاز آبی - و کرتهای فرعی شامل: -1 کشت نشاء 20 روزه -2 کشت نشاء 30 روزه و -3 کشت مستقیم ذرت بود. از رقم ذرت فوق شیرین Basin برای کشت استفاده شد. ابعاد زمین آزمایش 30×40 متر و هر کرت شامل 4 خط کاشت با فاصله ردیفهای 75 سانتیمتری به طول 8 متر با تراکم 76000 بوته در هکتار بود. به منظور اطمینان از توزیع دقیق و یکنواخت آب در بین تیمارهای آبیاری، عملیات آبیاری با استفاده از نوارهای تیپ انجام گردید. میزان رطوبت موجوددرخاک روزانه توسط رطوبتسنج الکترومغناطیس - TDR - که پروبهای آن به صورت عمودی در خاک قرار گرفته بودند، انجام شد. عملیات آبیاری مطابق با تیمارهای تحقیق و براساس تامین کسری رطوبت خاک تا نقطه ظرفیت زراعی و عمق توسعه ریشه انجام گردید .
در زمان برداشت، پس از حذف دو ردیف کناری و حذف 0/5 متر حاشیه ابتدایی، بوتههای دو ردیف وسط در 5 متر طول هرکرت شمارش شد و تعدادبلال درهربوته معلوم گردید. با کف بر کردن آنها، عملکرد بیولوژیک - وزن بلال و علوفه تر - و عملکرد بلال توزین و ثبت شد. به صورت تصادفی در 10 بلال در هر کرت، اجزای عملکردشامل طول بلال، قطربلال، تعداد دانه درردیف و تعداد ردیف دانه اندازهگیری شد. برای تعیین عملکرد دانه قابل کنسرو، ابتدا این 10 نمونه توزین و سپس دانهها از سطح چوب برش داده و جهت تعیین درصد دانه قابل کنسرو توزین شدند. همچنین درصدرطوبت دانه - براساس تعیین وزن تر و خشک نمونهها - در هر کرت آزمایشی تعیین و براساس 70 درصد رطوبت دانه عملکرد بلال تصحیح گردید. دادهها و اطلاعات جمع آوری شده توسط نرم minitab نسخه 17 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و مقایسه میانگینها به روش آزمون دانکن صورت گرفت .
نتایج و بحث
عملکردبلال
مقایسه میانگین عملکردبلال در سطوح مختلف آبیاری نشان دادکه بیشترین عملکرد مربوط به آبیاری 100 درصد تامین نیاز آبی وکمترین آن متعلق به 75 درصدتامین نیازآبی گیاه بود - شکل . - 1 بین تیمار آبیاری%100 و%125 نیاز آبی اختلاف آماری از نظر این صفت وجود نداشت. اختلاف عملکرد تیمار100درصدتامین نیاز آبی و75 درصد، 2000 کیلوگرم در هکتار بود. آذری و همکاران [4] نیز در یک بررسی مشابه اثرات سه سطح آبیاری 80 ، 100 ، 120 تبخیر و تعرق کامل را بر روی عملکرد ذرت مشاهده کردند که بیشترین عملکرد محصول مربوط به تیمار %100 به میزان 9457 کیلوگرم وزن دانه ذرت در هکتار و پس از آن تیمارهای %120 و %80 به ترتیب با9147 و 8515 کیلوگرم دانه ذرت در هکتار بود.
سطوح آب آبیاری
شکل - 1 اثرسطوح آبیاری برعملکردبلال ذرت فوق شیرین Basin
شاخص برداشت بلال
مقایسه شاخص برداشت بلال در سطوح مختلف آب آبیاری نشان دادکه بین تیمارهای آبیاری اختلاف آماری از نظر این صفت وجود نداشت ولی بیشترین میزان شاخص برداشت مربوط به تیمارآبیاری 75 درصد بودکه علت آن کم شدن رشدرویشی و قویتر شدن سینک دانه است که واکنش گیاه برای افزایش سازگاری در مقابل تنش خشکی و حفظ بقای خود است.
عملکرددانه
مقایسه میانگین عملکرد دانه درسطوح مختلف آبیاری نشان داد که بیشترین عملکرد دانه مربوط به تیمارهای آبیاری 125 و100 درصد نیاز آبی و کمترین آن متعلق به 75 درصدتامین نیاز آبی بود - شکل. - 3 عملکرد دانه در تیمار75
