بخشی از مقاله
چکیده
افزایش بی رویه جمعیت، گسترش شهرنشینی و نیاز بیشتر بشر به غذا اهمیت آب را دوچندان کرده است. تغییرات لق لیمی و پیامدهای منفی آن نیز وخامت اوضاع را بیشتر کرده است. بطوریکه طبق نظر کارشناسان، مناقشات هزاره سوم را بیشتر بر سر منابع آب شیرین باید دانست و دعواها از منابع انرژی به منابع آب شیرین تغییر جهت خواهد داد. اتفاقی که احتمال بروز تنشهای منطقهای و بین المللی را بیش از پیش تقویت بخشیده است.
هم اکنون براساس اعلام سازمان ملل، بیش از 250 رودخانه و دریا در جهان وجود دارد که برخی کشورها هر کدام سهمی از آن دارند و تقریبا نیمی از کل کره زمین را تشکیل می دهند. تاکنون 300 مناقشه در سراسر جهان بر سر منابع آب شناخته شده اند و برخی مناقشات بر سر منابع آب ممکن است تا بروز یک مناقشه جنگی پیش برود. این در حالی است که در طی صد سال گذشته، تنها هفت مورد مناقشه کوچک بر سر آب ثبت شده بود.
مقدمه
اهمیت آب در توسعه کشاورزی، صنعت، بهداشت، محیط زیست و رفاه اجتماعی بر هیچ کس پوشیده نیست. با ا ینحال به دلیل تغییرات اقلیمی و موقعیت خاص جغرافیایی توزیع منابع آب در نقاط مختلف دنیا را نامتعادل ساخته است. همین امر منجر به مدیریتهای مختلفی از منابع آب در سطح جهان به طرق گوناگون شده است. موضوع منابع آب به عنوان یک موضوع با اهمیت در صحنه سیاست داخلی کشورها به ویژه در مناطق خشک و کم آب جهان از دیرباز همواره مطرح بوده و هم اکنون نیز اهمیت خود را حفظ کرده است
در همین راستا از سال 1993 ، هر سال یک شعار جدید درباره مسائل حیاتی و حساس آن زمان برگزیده میشود تا فعالیتهای جامعه بر پایه آن شعار شکل گیرد. لازم به یادآوری است از سال 1994 تا کنون عنوانهای ویژه روزهای جهانی آب به ترتیب زیر بوده است: :1994 آب و دغدغه همگانی. :1995 آب و زنان. :1996 آب و شهرهای تشنه. : 1997 آب جهان، آیا کافیست. :1998 آب زیرزمینی، گنجینه پنهان. :1999 همه در پاییندست رودخانهها زندگی میکنند. :2000 آب برای قرن :2001 .21 آب برای سلامت. :2002 آب برای توسعه. :2003 آب برای آینده. :2004 آب و بلایا. :2005 آب برای زندگی. :2006 آب و فرهنگ. :2007 سازگاری با کمآبی.
امروزه آبشناسان و حتی سیاستمداران کشورهای مختلف جهان یقین دارند که نحوه استفاده از منابع آب دنیا و چگونگی مصرف بهینه و مشترک از منابع آب شیرین موجود در جهان که هم محدود و آسیب پذیر و هم عامل اصلی زندگی، توسعه و محیط است، میتواند تعیین کننده وضعیت جنگ یا صلح در عصر حاضر باشد. بطوریکه شرکت گنندگان در دومین کنفراس آب در مارس 1994 در کشور هلند تقسیم آب در دنیا را تقسیم حیات خوانده اند
به همین دلیل است که ابراز میشود تا سال 2015 ، نقش آب برای جامعه بشری بدل به همان نقشی خواهد شد که امروزه نفت در حیات آدمیان ایفا میکند؛ یعنی عنصری کمیاب، گران بها و در معرض خطر به اتمام رسیدن، اما با این تفاوت مهم که به اتمام رسیدن منابع آب به مفهوم پاره شدن رشته حیات انسان در روی کره زمین است
بسیاری بر این باورند، جنگهای آینده جهان ممکن است بر سر منابع آب صورت گیرد. با این وجود، چنین به نظر میرسد که در جهان اراده محکم سیاسی جهت حل مشکل کم آبی وجود ندارد و برخلاف سخنان پرطمطراق جامعه بین المللی به اندازه کافی به این مسئله توجه نمیشود. در این میان آنچه حائز اهمیت به نظر میرسد، توجه به این مسئله است که همه به آب شیرین و پاکیزه نیاز دارند. اما کمبود آن در کشورهای جهان سوم به معنای در خطر بودن جان انسان هاست و در این میان خاورمیانه یکی از مناطق بحرانی جهان محسوب می شود. منابع آبی موجود پاسخگوی نیازهای جمعیت امروز و آینده نباشد .
در همین ارتباط، تمامی متخصصان امور آب بر این باورند که هرگاه نسبت جمعیت به حجم منابع آب شیرین تجدید شونده از حد معینی فراتر رود کمیابی آب محسوس و فشار و تنش ناشی از کمبود آب، اجتناب ناپذیرخواهد بود. بنابراین کشورهای مختلف دنیا بسته به وضعیت منابع آب و تکنولوژی های در دسترس بایستی در مدیریت صحیح مصرف آب در بخشهای مختلف توجه زیادی بنمایند.
بنابراین تحقیق در مورد مسائل مربوط به آب در راستای شناخت مسائل و مشکلات مربوط به تامین منابع آب شیرین در دنیا و همچنین ارائه راهکارهایی کلی - از طریق سیاستگذاری - و جزئی - تحقیقات میدانی، محلی و منطقه ای - ضروری است. در این تحقیق به تحلیل احتمال بروز مناقشات بر سر منابع آبی در دنیا و ارائه راهکارهایی در این زمینه پرداخته شده است.
اهمیت استراتژیک آب
مساله ی کمبود ذخایر آب زمین بهطور مداوم جدیتر میشود. براساس دادههای بانک جهانی، بیش از یک میلیارد نفر از مردم دنیا از دسترسی به آب آشامیدنی سالم محرومند وهر سال بیش از پنج میلیون نفر براثر بیماریهای ناشی از آلودگی آب آشامیدنی جان میسپارند.
میلیونها نفر نیز در نقاطی زندگی میکنند که ذخایر آبی کافی برای تامین نیازهای روزمره شان وجود ندارد. این درحالی است که سه عامل مهم که وضعیت آب را به صورت خطرناکی در جهان در آورده است، آلوده شدن آب، اتلاف آب و تغییرات آب و هواست.
براساس گزارشهای موجود، 70 در صد از آب مصرفی دنیا در بخش کشاورزی مصرف میشود، 23 درصد در صنعت و هفت درصد نیز مصارف خانگی دارد. در همینحال، گرچه 70 درصد سطح زمین را آب پوشانده است، ولی فقط 2.5 درصد آن آب شیرین و بیشتر آن نیز به صورت یخ در قطب است و کمتر از یک درصد از آب شیرین نیز در اختیار انسان است، یعنی 0.2 درصد از کل آب دنیا.
بهاین ترتیب بیابانها هرچه بیشتر گسترش مییابند، آب شیرین نابود می شود؛ در 80 کشور دنیا همین الان کمبود آب وجود دارد، سازمان ملل تخمین میزند که تا سال 2030 بیش از پنج میلیارد نفر از مردم دنیا به نحوی با کمبود آب درگیر خواهند بود.
مدیریت غلط بر آب و یا کمبود طبیعی آب
سئوال مهمی که وجود دارد این است که آیا به اندازه مصرف انسان به روی زمین آب وجود ندارد و یا مصرف بیرویه و مدیریت غلط آب این وضعیت بحرانی را بهوجود آورده است؟ برای پاسخ به این سوال می توان به گزارشی که در سال گذشته توسط انستیتوی بین المللی مدیریت آب در هفته جهانی آب انتشاریافت، توجه کرد. نتایج این تحقیق پنج ساله نشان میدهد که عامل 98 درصد از کمبود آب به مسائل مدیریتی برمیگردد و تنها دو درصد آن را دلایل طبیعی میدانند.
انسان با آلوده کردن و اتلاف آب، نقش بسیار مهمی در این بحران جهانی دارد که نتایج آن به کشور خاصی محدود نمیشود. سطح آبهای زیرزمینی هرروزه پایین تر میرود و آبهایی که در دورههای زمین شناسی مشخصی انباشته شده بودند، مصرف میشوند بدون آنکه بتوان آن را جایگزین کرد. از آنجا که بیشترین نقش را در این بحران انسان دارد، باید با راهکارهایی با آن مقابله کرد و از این رو مدیریت بر آب و همکاریهای بین المللی اهمیت ویژه مییابد.
براساس نظر کارشناسان، ساختن سدهای بزرگ از عوامل مهم تخریبی هستند. سدهای بزرگ، سدهایی هستند که بیش از 15 متر بلندی آنهاست. تا کنون 40 هزار از این سدها در جهان ساخته شدهاند و 45 هزار سد دیگر در دست طراحی و یا ساخت هستند. ساختن سدهای عظیم علاوه بر ویرانی روستاها و آوارگی انسانها باعث تغییرات آب و هوایی نیز می شود بهطوری که 80 میلیون تن از ساکنان روستاها در 50 سال گذشته بر اثر ساختن این نوع سدها آواره شدهاند. گزارشات نشان میدهد که ساختن سد بزرگ مروه در سودان باعث آوارگی بیش از 50 هزار تن شد که در کنارههای رود نیل به کشاورزی اشتغال داشتند. گروههای حقوق بشر، شرکتهای عظیم صنعتی را متهم می کنند که ساخت این سد در رابطه با منافع آنان صورت گرفته و آنان مسئول آوارگی این مردم هستند.
سد بزرگ چین نیز که بیش از 100 متر بلندی آن است، عامل مهمی در تغییرات آب و هوایی در جهان خواهد بود. در ساختن این سد نه فقط جنگلهای با ارزش و زمینهای کشاورزی به زیر آب رفتند، بلکه به دلیل مقدار آب عظیمی که در پشت آن جمع می شود، این حجم آب خشک شدن رودخانهها را در پی دارد؛ خشک شدن رودخانهها نیز به نوبه خود بر آب و هوا تاثیر منفی جدی بر جای می گذارد. این در حالی است که انتظاراتی که از این پروژه-های بزرگ در 50 سال گذشته میرفت، عملا برآورده نشده است.
نتایج تحقیقات صندوق جهانی طبیعت
صندوق جهانی طبیعت - WWF - که بزرگترین و با تجربهترین سازمان حمایت از محیط زیست است، در گزارشی که در ژوییه 2007 انتشار داده است، ابعادی را که انتقال آب در جهان گرفته، بررسی کرده است. هفت پروژه در جهان مورد تحقیق قرار گرفته که طولانی ترین آنها پروژهی انتقال آب در اسپانیاست. در این پروژه آب جمع آوری شده از پنج سد به سمت جنوب به طول 300 کیلومتر هدایت میشود. کوچکترین پروژه در این تحقیق پروژهی انتقال آب به طول 100 کیلومتر در استرالیاست.
