بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی تاثیر تنش کمبود آب بر روی عملکرد و اجزای عملکرد ذرت فوق شیرین در کشت نشایی و مستقیم آزمایشی در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی- مشهد در سال زراعی 94-93 اجرا شد. این آزمایش به صورت کرتهای خرد شده - اسپلیت پلات - در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. در این آزمایش کرتهای اصلی شامل سه سطح تامین آب آبیاری 75 - ، 100 و125 درصد نیاز آبی - و کرتهای فرعی شامل: -1 کشت نشاء 20 روزه -2 کشت نشاء 30 روزه و -3 کشت مستقیم ذرت بود. از رقم فوق شیرین Basin برای کشت ذرت استفاده شد. در این بررسی اثر سطوح مختلف آبیاری برروی صفات شاخص سطح برگ، شاخص سرعت جذب خالص، سرعت رشد نسبی و سرعت رشد جامعه گیاهی موردارزیابی قرارگرفتند. بیشترین شاخص سطح برگ و سرعت رشد نسبی متعلق به تیمار آبیاری بر اساس 100 درصد تامین نیاز آبی و بیشترین سرعت جذب خالص متعلق به تیمار آبیاری بر اساس 125 درصد نیاز آبی و کمترین این شاخصها متعلق به تیمار آبیاری بر اساس 75 درصد نیاز آبی - تیمار تحت تنش خشکی - بود.
مقدمه
ذرت با نام علمی Zea mays یکی از غلات گرمسیری و از خانواده گندمیان - گرامینه - متعلق به گیاهان تک لپه میباشد. گیاه ذرت، تنها غلهای است که در کشور مکزیک و گواتمالا تکامل یافته است. ذرت پرمحصولترین غله دنیا به حساب میآید و از لحاظ مقدار تولید، پس از گندم و برنج قرار میگیرد. امروزه ذرت در تغذیه بسیاری از مردمان دنیا نقش اساسی دارد. سطح زیر کشت ذرت در جهان در سال 2014 بالغ بر 184 میلیون هکتار با تولید 1 میلیارد تن و در ایران حدود 215000 هکتار با تولیدی معادل 1600000 تن دانه بوده است .[1] باتوجه به مشکل کم آبی وبحران آب درسالهای اخیردرسطح استان وکشورکشت محصولاتی همچون ذرت باتوجه به کوتاه بودن طول دوره رشدوکشت تابستانه پس ازغلات بویژه درمناطق سردسیراجرای طرحهایی باهدف حداکثرتولیدمحصول بامصرف آب کمتربوسیله تغییرسیستم کشت - کشت نشایی - وسیستم آبیاری ضروری بنظرمی رسد.[2] ذرت گیاهی چهارکربنه است که پس ازگندم وبرنج مهمترین ماده غذایی دنیاراتشکیل میدهد. ذرت علوفهای یکی از محصولات استراتژیک و مهم کشور میباشدکه سهم عمدهای در تأمین پروتئین مورد نیاز به ویژه گوشت قرمز و سفید ایفا میکند.[3] طبقه بندی ذرت براساس خصوصیات دانه آن میباشد. براین اساس ذرت رابه انواع سخت، دندان اسبی، شیرین، آردی، مومی وپاپ کورن تقسیم میکنند. ذرت شیرین دراین میان نوعی ذرت است که میزان قند باﻻیی دارد که باید به صورت نارس چیده شده و نه به عنوان غلات بلکه به عنوان سبزی آماده شده ومصرف شود.از آنجایی که مرحله رسیدن ذرت به تبدیل قند آن به نشاسته مربوط است، ذرت شیرین درانبارنمیماندوبایدبصورت تازه وقبل ازاینکه دانههای آن سفت ونشاستهدارشودخورده شده، کنسرویا منجمد شود.
مواد و روشها
به منظوربررسی تاثیر تنش کمبود آب برروی عملکردواجزای عملکردذرت فوق شیرین آزمایشی درمرکزتحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی در سال زراعی 94-93 اجرا شد. این آزمایش به صورت کرتهای خرد شده - اسپلیت پلات - در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. در این آزمایش کرتهای اصلی شامل سه سطح تامین آب آبیاری 75 - ، 100 و125 درصد نیاز آبی - و کرتهای فرعی شامل: -1 کشت نشاء 20 روزه -2 کشت نشاء 30 روزه و -3 کشت مستقیم ذرت بود. از رقم ذرت فوق شیرین Basin برای کشت استفاده شد. ابعاد زمین آزمایش 30×40 متر و هر کرت شامل 4 خط کاشت با فاصله ردیفهای 75 سانتیمتری به طول 8 متر با تراکم 76000 بوته در هکتار بود. در طول فصل رشد عملیات زراعی لازم در زمان مناسب انجام شد. به منظور اطمینان از توزیع دقیق و یکنواخت آب در بین تیمارهای آبیاری، عملیات آبیاری با استفاده از نوارهای تیپ انجام گردید. میزان رطوبت موجوددرخاک روزانه توسط رطوبتسنج الکترومغناطیس - TDR - که پروبهای آن به صورت عمودی در خاک قرار گرفته بودند، انجام شد . عملیات آبیاری مطابق با تیمارهای تحقیق و براساس تامین کسری رطوبت خاک تا نقطه ظرفیت زراعی و عمق توسعه ریشه انجام گردید. برای تعیین شاخص های رشد هر دو هفته یکبار ابتدا نمونهگیری از 2 بوته به صورت تصادفی در 3/5 متر انتهایی هر کرت انجام شد. این بوتهها از محل طوقه قطع و میزان سطح برگ توسط دستگاه اندازهگیری نواری سطح برگ1 تعیین و وزن خشک نمونهها در هر مرحله نمونه برداری با قرار دادن داخل دستگاه آون در دمای 75 درجه سانتیگراد به مدت 48 ساعت و توزین نمونهها پس از خشک شدن بدست آمد. برای محاسبه شاخص سطح برگ - LAI2 - ، سرعت جذب خالص - NAR3 - ، سرعت رشد محصول - CGR4 - و سرعت رشد نسبی - RGR5 - به ترتیب از معادلات زیر استفاده شد .در این معادلات LA سطح برگ - متر مربع - ، GA سطح زمین - متر مربع - ، W وزن خشک برگ - گرم - ، W وزن خشک گیاه - گرم - ، T1 و T2 زمانهای نمونه برداری، S سطح زمین - مترمربع - ، CGR برحسب گرم بر متر مربع بر روز، RGR برحسب گرم بر گرم بر روز و NAR برحسب گرم بر متر مربع سطح برگ بر روز است. دادهها و اطلاعات جمع آوری شده توسط نرم minitab نسخه 17 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و مقایسه میانگینها به روش آزمون دانکن صورت گرفت .
نتایج و بحث اثرآبیاری:
-1 شاخص سطح برگ
اثر سطوح مختلف آبیاری برروی شاخص سطح برگ در شکل 1 آمده است. همانگونه که مشاهده میشود بیشترین شاخص سطح برگ متعلق به تیمار آبیاری براساس 100 درصد تامین نیاز آبی و کمترین آن متعلق به تیمار آبیاری بر اساس 75 درصد تامین نیاز آبی بودکه نشان دهنده اینست که درشرایط تنش خشکی میزان شاخص سطح برگ درگیاه کاهش یافته تابتواندباافزایش کارایی مصرف آب درگیاه شرایط تنش بهترتحمل کند. بیکزاده وهمکاران [4] در بررسی اثرات تنش آبی برشاخص برداشت زراعی، سرعت رشد نسبی و میزان جذب و عملکرد بلال در هر هیبرید ذرت مشاهده کردند؛ بر اساس نتایج آزمایش، با کاهش مقدار آب آبیاری در مقایسه با شرایط تامین کامل نیاز آبی ذرت، شاخص سطح برگ کاهش داشت وکاهش سطح فتوسنتز کننده طی مرحله پرشدن دانه سبب کاهش عملکرد شد.
-2 شاخص سرعت جذب خالص
اثرسطوح مختلف آبیاری برسرعت جذب خالص درشکل 2 آمده است. در 30 روزبعدازکاشت بیشترین سرعت جذب خالص متعلق به تیمارآبیاری براساس 125 درصدنیازآبی وکمترین آن متعلق به تیمارآبیاری براساس 75 درصدنیازآبی بوده ودر50 روزبعدازکاشت تیمارآبیاری براساس 75 درصدنیازآبی نسبت به دوتیماردیگرازنظراین صفت برتری داشت. بین دو تیمارآبیاری بر اساس 100 و 125 درصد نیاز آبی در این مرحله از رشد تفاوتی وجود نداشت در روز 80 بعد از کاشت بیشترین
