بخشی از مقاله
چکیده
خربزه یکی از مهمترین محصولات خانواده کدوئیان است. جوانهزنی مناسب بذر آن در ابتدای بهار نقش تعیین کنندهای در استقرار سریعتر بوتهها دارد. پرایمینگ بهعنوان روشی مناسب جهت یکنواختی و کاهش زمان سبز کردن بسیاری از بذرها پیشنهاد شده است. این طرح در قالب طرحکاملاً تصادفی در 5 تکرار بر روی خربزه اجرا شد. در این ازمایش اثر پرایمینگ با جیبرلیک اسید - صفر ، 200 و 400 میلی گرم در لیتر - بر درصد، سرعت و یکنواختی جوانهزنی بذر خربزه در شرایط آزمایشگاهی اندازه گیری شد.
نتایج نشان داد که بذرهای تحت تیمار جیبرلیک اسید 400 - میلی گرم در لیتر - دارای بالاترین درصد جوانهزنی 90 - درصد - بودند، میتوان گفت که خواب بذر از نوع فیزیولوژیک بوده و عامل دخیل در این خواب، نارس بودن جنین، وجود عامل بازدارنده در بذر و یا هر دو عامل میباشد.
مقدمه
خربزه از محصولات مهم جالیزی است که جوانه زنی مناسب بذر آن در ابتدای بهار نقش تعیینکنندهای در استقرار سریعتر بوتهها و تولید محصول زودرس دارد. جالیزکاران برای این منظور بذر را به صورت سنتی، یک روز جلوتر در آب خیس مینمایند. بذور خیس شده بسیار آسیبپذیرند و در صورت ظهور ریشه چه ضمن ایجاد اختلال در کشت، در صورتی که به هر دلیل کشت به تعویق افتد قابلاستفاده نخواهند بود. همچنین، جوانه زنی کند و غیریکنواخت در دماهای پایین علاوه بر اینکه انجام عملیات زراعی را با مشکل مواجه میسازد، سبب حساسیت بیشتر گیاهچه ها نسبت به بیماریهای خاک زی میشود و به طور مضاعف کاهش محصول را در پی خواهد داشت
پرایمینگ در حقیقت روش تکامل یافته خیساندن و پیش جوانهدار کردن بذر است. برای استفاده تجاری از پرایمینگ بذر میتوان بذور تیمار شده را در شرایط مناسب تا سطح رطوبت اولیه خشک و برای مدتی نگهداری نمود
این قابلیت نیز در مقایسه با روش معمول خیس کردن بذر به ویژه در محصولات سبزی و صیفی به دلیل سهولت برنامهریزی زمانی و جلوگیری از به هم چسبیدن و فساد بذور در هنگام کشت مزیت مهمی محسوب میشود.
انجمن متخصصین رسمی تجزیه بذر و انجمن بینالمللی آزمون بذر روشهای مختلفی را جهت شکستن خواب و تحریک جوانه زنی بذر گیاهان پیشنهاد دادهاند. از مهمترین آنها میتوان استراتیفیکاس یون، خراش دهی - مکانیکی، شیمیایی - ، استفاده از محلولهای مختلف تحریککننده جوانه زنی - جیبرلین، نیترات پتاسیم، اسید نیتریک، تیوره، پلیاتیلن گلیکول، اتانول و ..... - ، تناوبهای نوری، دمایی و غیره اشاره نمود
جیبرلین ها گروهی از هورمونهای گیاهی میباشد که در بسیاری از واکنشها از جوانه زنی بذر تا فرایند پیری در گیاهان شرکت میکنند، که در طویل شدن میان گره ساقه، برطرف کردن دوره رکود بذور، تولید آنزیم ها در طی جوانه زنی بذور، توانایی افزایش رشد و اندازه میوه و ایجاد میوه پارتنوکارپ را باعث میگرد
محققین گزارش کردهاند که در پرایمینگ جالیزیها با وجود تأکیدی که اغلب برای استفاده از پلیاتیلن گلیکول به دلیل عدم جذب و اثرات تداخلی آن در عملیات پرایمینگ میشود، این ماده در آزمایش به هیچ عنوان نتایج مطلوبی نداشت که این امر میتواند به دلیل درشت بودن بذرهای جالیزیها و گران روی بالای محلولهای پلیاتیلن 1گلیکول و در نتیجه محدودیت دسترسی به اکسیژن در آن باشد
رجبیان و همکاران - 1386 - با بررسی اثر جیبرلیک اسید و سرمادهی بر جوانهزنی بذر آنغوزه به این نتیجه رسیدهاند که غلظت 1000 میلی گرم در لیتر GA3 به مدت 48 ساعت بیشترین تأثیر را در جوانهزنی بذر آنغوزه داشته و سرعت جوانهزنی به 2 برابر افزایشیافته است و کاربرد تیمار سرمادهی در دمای 4 درجه سانتیگراد در مدتزمان 8 هفته باعث افزایش درصد و سرعت جوانهزنی در بذر آنغوزه گردیده که نشاندهنده افزایش غلظت GA3درونزا درنتیجه تیمار سرمادهی برافزایش در صد جوانهزنی بذرها میباشد. با توجه به سهولت نسبی تیمار پرایمینگ و مزایای حاصل از آن، به ویژه برای کشتهای زود هنگام در بهار و از طرفی سطح زیر کشت و اهمیت اقتصادی گیاهان جالیزی در کشور انجام تحقیق در این خصوص ضروری به نظر میرسد.
مواد و روشها
تهیه بذر
در مرحله اول بذر توده قصری از مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان تهیه شدند.
ضدعفونی بذر
پس از شستشوی اولیه بذرها با آب معمولی و سپس با آب مقطر، بذرها به مدت 15 دقیقه در محلول 20 درصد هیپوکلریت سدیم ضدعفونی شدند. سپس سه بار با آب مقطر شستشو شده و به مدت 2 دقیقه در محلول 1 در هزار بنومیل - بهمنظور حذف اسپورها و میسلیوم های قارچی - قرار داده شد و درنهایت بذرهامجدداً با آب مقطر شستشو شدند.
اعمال تیمارها تیمار مورد بررسی در این پژوهش عبارت بودند از :
=T1 صفر در هزار یا آب خالص بعنوان شاهد.
=T2 جیبرلیک اسیددرسطح 200 میلی گرم در لیتر
=T3 جیبرلیک اسیددرسطح 400 میلی گرم در لیتر
بذرهای شستشو و ضدعفونی شده تحت تأثیر تیمار مختلف قرار گرفتند. مدتزمان اعمال پیش جیبرلیک اسید 3 ساعت بود.
نگهداری بذرهای تیمار شده
بذرهای پیش تیمار شده در دماهای مناسب - که با استفاده از ژرمیناتور کنترل شد - بر روی کاغذ صافی مرطوب در پتری دیش کاشته شدند و روزانه با 5 میلیلیتر آب مقطر در حد مرطوب ماندن کاغذ صافی آبیاری شدند.
اندازهگیری صفات در خلال یک دوره 10 روزه از آزمایش، مؤلفههای جوانهزنی بذر شامل سرعت جوانهزنی، میزان جوانهزنی و طول دوره متوسط جوانهزنی نهایی اندازهگیری شدند.
میزان جوانهزنی
معیار جوانهزنی خروج 2 میلیمتر ریشهچه از پوسته دانه است.
طول دوره متوسط جوانهزنی
شاخص میانگین زمان جوانهزنی - MGT - بر اساس معادله الیس و رابرت - 1981 - بهصورت زیر محاسبه شد:
که در آن N تعداد بذری که در روز D جوانهزده است، n تعداد کل بذور جوانهزده و D تعداد روزهایی است که از شروع جوانهزنی شمارش انجامشده است.
سرعت جوانهزنی
شاخص سرعت جوانهزنی از معکوس کردن MGT به دست میآید.
سرعت رشد گیاهچه
با اندازهگیری سرعت رشد طولی بهوسیلهی خط کش میلیمتری بر تعداد روزهای آزمایش تا پایان روز بیستم اندازهگیری شد.
وزنتر گیاهچه ها
وزنتر گیاهچه ها با ترازوی حساس با دقت 0/01 به دست آمد و برحسب گرم بیان شد.
وزن خشک گیاهچه ها
وزن خشک گیاهچه ها با ترازوی حساس با دقت 0/01 به دست آمد و برحسب گرم بیان شد.
روشها و ابزار تجزیه و تحلیل دادهها
پس از جمع آوری اطلاعات شامل داده ،با استفاده از نرم افزار SAS تجزیه و انجام و مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون دانکن انجام شد.
نتایج و بحث
تجزیه واریانس و مقایسه میانگین صفات مورد بررسی
نتایج تجزیه واریانس نشان داد تیمار مورد بررسی بر همه صفات اندازه گیری شده بذر خربزه اثر معنی داری دارند.
درصد جوانهزنی
مقایسه میانگین حاصل از دادهها نشان میدهد که بیشترین درصد جوانهزنی بذر خربزه 90 - درصد - با تیمار جیبرلیک اسید 400 میلی گرم در لیتر به دست آمد که با تیمار دیگر اختلاف معنیداری نشان داد. کمترین درصد جوانهزنی با تیمار شاهد 56 - درصد - به دست آمد که با دیگر تیمارها اختلاف معنیداری نشان داد.
میانگین زمان جوانه زنی
مقایسه میانگین حاصل از دادهها نشان میدهد که کوتاه ترین میانگین زمان جوانه زنی بذر خربزه 5/4 - روز - با تیمار جیبرلیک اسید 400 میلی گرم در لیتر به دست آمد که با تیمار دیگر اختلاف معنیداری نشان داد. طولانی ترین میانگین زمان جوانه زنی بذر با تیمار شاهد 8/17 - روز - به دست آمد که با دیگر تیمارها اختلاف معنیداری نشان داد.
سرعت جوانه زنی
مقایسه میانگین حاصل از دادهها نشان میدهد که بیشترین سرعت جوانه زنی بذر خربزه 0/19 - بذر/روز - با تیمار جیبرلیک اسید 400 میلی گرم در لیتر به دست آمد که با تیمار دیگر اختلاف معنیداری نشان داد. کمترین سرعت جوانه زنی بذر با تیمار شاهد 0/12 - بذر/روز - به دست آمد که با دیگر تیمارها اختلاف معنیداری نشان داد.
سرعت رشد گیاهچه
مقایسه میانگین حاصل از دادهها نشان میدهد که بیشترین سرعت رشد گیاهچه خربزه 0/24 - روز /سانتیمتر - با تیمار جیبرلیک اسید 400 میلی گرم در لیتر به دست آمد که با تیمار دیگر اختلاف معنیداری نشان داد. کمترین سرعت رشد گیاهچه خربزه با تیمار شاهد 0/17 - روز /سانتیمتر - به دست آمد که با دیگر تیمارها اختلاف معنیداری نشان داد.
وزن تر گیاهچه
مقایسه میانگین حاصل از دادهها نشان میدهد که بیشترین وزن تر گیاهچه خربزه 76/38 - گرم - با تیمار جیبرلیک اسید 400 میلی گرم در لیتر به دست آمد که با تیمار دیگر اختلاف معنیداری نشان داد. کمترین وزن تر گیاهچه خربزه با تیمار شاهد 51/16 - گرم - به دست آمد که با دیگر تیمارها اختلاف معنیداری نشان داد.
وزن خشک گیاهچه
مقایسه میانگین حاصل از دادهها نشان میدهد که بیشترین وزن خشک گیاهچه خربزه 11/37 - گرم - با تیمار جیبرلیک اسید 400 میلی گرم در لیتر به دست آمد که با تیمار دیگر اختلاف معنیداری نشان داد. کمترین وزن خشک گیاهچه خربزه با تیمار برش دهی با تیغ و شاهد 7/53 - گرم - به دست آمد که با دیگر تیمارها اختلاف معنیداری نشان داد.
زمان ظهور اولین گل
مقایسه میانگین حاصل از دادهها نشان میدهد که کوتاه ترین زمان ظهور اولین گل خربزه 36/6 - روز - با تیمار جیبرلیک اسید 400 میلی گرم در لیتر به دست آمد که با تیمار دیگر اختلاف معنیداری نشان داد. طولانیترین زمان ظهور اولین گل خربزه با تیمار شاهد 47/4 - روز - به دست آمد که با دیگر تیمارها اختلاف معنیداری نشان داد
